Święte teksty religii objawionych mogą być wieczne i niezmienne, ale są one rozumiane i stosowane przez istoty ludzkie żyjące w czasie. Chrześcijanie wierzyli nie tylko, że Żydzi źle zrozumieli Pismo Święte, uzasadniając w ten sposób chrześcijańską reinterpretację żydowskiego Pisma Świętego, ale że całe żydowskie Pismo Święte musi być rozumiane jako zawierające tylko częściową prawdę. Cała prawda była zrozumiała tylko wtedy, gdy żydowskie Pismo było interpretowane poprawnie, w sposób, który chrześcijanie nazywali „duchowym”, a nie tylko „cielesnym”.
Chociaż wczesne teksty chrześcijańskie i późniejsze polecenia papieskie zabraniały prześladowania i przymusowego nawracania Żydów, doktryny te były mniej starannie przestrzegane począwszy od XI wieku. Zwiastowana przez serię pogromów w Europie i na Bliskim Wschodzie, dokonanych w trakcie Pierwszej Krucjaty, głębsza i bardziej rozpowszechniona antyjudaistyczna postawa zaczęła charakteryzować większość europejskiej historii po 1100 roku. W tym okresie pojawiło się również to, co niektórzy historycy nazwali „chimerycznym” antyjudaizmem, czyli koncepcja Żyda nie tylko jako ignoranta duchowej prawdy i uporczywie odpornego na chrześcijańskie nauczanie, ale jako aktywnie wrogiego chrześcijaństwu i winnego ohydnych zbrodni przeciwko niemu, takich jak rytualne mordy chrześcijańskich dzieci i bezczeszczenie konsekrowanej hostii podczas mszy. Ta forma antyjudaizmu skutkowała masakrami Żydów, zwykle w momentach dużego napięcia społecznego w społecznościach chrześcijańskich. Jedna z najlepiej udokumentowanych takich masakr miała miejsce w Yorku, w Anglii, w 1190 r. Przed XI w. Żydzi doświadczali niewielkich prześladowań, żyli wśród chrześcijan, a nawet wykonywali te same zawody co chrześcijanie. Ograniczony status Żydów po tym czasie zachęcił wielu z nich do zwrócenia się ku pożyczkom pieniężnym, co tylko zwiększyło wrogość chrześcijan (chrześcijanom nie wolno było pożyczać pieniędzy innym chrześcijanom). Ponieważ Żydzi często podejmowali się w imieniu władców prac, których chrześcijanie nie wykonywali lub do których nie byli zachęcani, takich jak służenie jako lekarze i urzędnicy finansowi, Żydzi byli znienawidzeni zarówno za swoją religię, jak i za swoje role społeczne.
Żydowska tożsamość była również zaznaczona wizualnie. Żydzi byli przedstawiani w szczególny sposób w sztuce, a czwarty Sobór Laterański w 1215 roku nalegał, by Żydzi nosili znaki identyfikacyjne na swoich ubraniach. Nawet gdy nie byli brutalnie prześladowani, Żydzi byli uważani za własność terytorialnych monarchów Europy i mogli być rutynowo wykorzystywani ekonomicznie, a nawet wypędzani, jak to miało miejsce w Anglii w 1290, Francji w 1306, i Hiszpanii w 1492.
Jeszcze chrześcijanie wierzyli, że konieczne było, aby Żydzi nadal istnieli nie nawróceni, ponieważ Apokalipsa, czyli Apokalipsa Jana, ostatnia księga chrześcijańskiej Biblii, stwierdziła, że Żydzi zostaną nawróceni na końcu czasów. Dlatego „zbawcza resztka” Żydów musiała istnieć, aby biblijne proroctwo się wypełniło.
Muzułmanie, z drugiej strony, nie posiadali ani historycznego statusu Żydów, ani ich miejsca w historii zbawienia (bieg wydarzeń od Stworzenia do Sądu Ostatecznego). Dla wielu chrześcijańskich myślicieli muzułmanie byli dawnymi chrześcijańskimi heretykami, którzy czcili Mahometa, proroka islamu, i byli winni okupacji Ziemi Świętej oraz zagrażania chrześcijaństwu siłą militarną. Pierwsza krucjata została podjęta w celu wyzwolenia Ziemi Świętej spod panowania islamu, a późniejsze wyprawy krzyżowe były podejmowane w celu obrony pierwotnego podboju.
Ruch krucjatowy poniósł klęskę z wielu powodów, ale głównie dlatego, że nie spełniono materialnych wymogów utrzymania wojskowej i politycznej placówki tak daleko od serca zachodniej Europy. Ale jako składnik kultury europejskiej ideał krucjaty pozostawał wybitny, nawet w XV i XVI wieku, kiedy potężne Imperium Osmańskie rzeczywiście groziło rozlaniem się na śródziemnomorską i południowo-wschodnią Europę. Dopiero Traktat z Carlowitz w 1699 roku ustanowił stabilną granicę między Imperium Osmańskim a Świętym Cesarstwem Rzymskim.
Pogarda dla islamu i strach przed muzułmańską potęgą militarną nie przeszkodziły jednak w żywym i ekspansywnym transferze handlowym i technologicznym między tymi dwiema cywilizacjami lub między nimi a Cesarstwem Bizantyjskim. Wymiana handlowa i intelektualna między krajami islamskimi a Europą Zachodnią była znaczna. Muzułmańskie innowacje morskie, rolnicze i technologiczne, a także wiele technologii wschodnioazjatyckich, za pośrednictwem świata muzułmańskiego, trafiło do Europy Zachodniej w ramach jednego z największych transferów technologii w historii świata. To, czego Europejczycy nie wynaleźli, chętnie zapożyczali i adaptowali na własny użytek. Spośród trzech wielkich cywilizacji zachodniej Eurazji i Afryki Północnej chrześcijańska Europa zaczynała jako najmniej rozwinięta praktycznie we wszystkich aspektach kultury materialnej i intelektualnej, pozostając daleko w tyle za państwami islamskimi i Bizancjum. Pod koniec XIII wieku zaczęła się wyrównywać, a pod koniec XV wieku prześcignęła obie. Pod koniec XV wieku podróże odkrywcze nie były czymś nowym, ale ambitniejszą kontynuacją europejskiego zainteresowania odległymi częściami świata.
.