Powrót do Księgi 7 / Strona główna / Strona główna Angeliki
Pięć Narodów Irokezów, znanych również jako Liga Irokezów, było konfederacją plemion rdzennych Amerykanów w północno-wschodnim regionie Ameryki Północnej. Konfederacja ta, utworzona przed szeroko rozpowszechnioną kolonizacją europejską, odegrała kluczową rolę w konflikcie między Francuzami i Anglikami o kontrolę nad dużymi obszarami Ameryki Północnej.
Pięć plemion Pięciu Narodów Irokezów to Cayuga, Mohawk, Oneida, Onondaga i Seneca. Plemiona te były rozproszone w północno-wschodnim regionie Ameryki Północnej, na terenie dzisiejszego stanu Nowy Jork i dolnej Kanady. Plemię Tuscarora dołączyło w 1722 roku, po rozpoczęciu kolonizacji europejskiej. Plemiona określały siebie jako „Oñgwanon sioñni”, co tłumaczy się jako „jesteśmy z rozszerzonej loży”, co symbolizowało pokrewieństwo między plemionami.
Zjednoczenie
Zjednoczenie Pięciu Narodów rozpoczęło się gdzieś między 1570 a 1600 rokiem, kiedy członek plemienia Seneków zaczął negocjować traktat z Hiawathą, członkiem plemienia Onondaga, który żył wśród Mohawków. Stopniowo dwa inne narody zawarły podobny sojusz z tymi plemionami drzew i w ten sposób powstała trwała więź. Każde z plemion uzgodniło, że nie będzie wchodzić ze sobą w konflikt w ramach wzajemnej ochrony.
Struktura
Pięć Narodów zorganizowało swoje obowiązki wykonawcze za pomocą rad, w których zasiadali członkowie klasy wodzów z każdego plemienia. Centralna rada podejmowała decyzje, które były przestrzegane przez wszystkie plemiona. Pięć Narodów dokładnie określiło, w jaki sposób należy wybierać przywódców, jak prowadzić interesy między plemionami oraz wprowadziło wspólny kodeks etyczny i rytuały.
Konflikt francusko-angielski
Kiedy francuski odkrywca Samuel de Champlain po raz pierwszy przybył do Ameryki Północnej, na tereny dzisiejszej wschodniej Kanady, początkowo pomagał kanadyjskim Indianom w ataku przeciwko Lidze Irokezów. Irokezi zdobyli od Holendrów broń palną i podjęli walkę. Po rozpoczęciu konfliktu między Francuzami i Anglikami w wojnie francusko-indiańskiej (1754-1763), Irokezi pomogli Anglikom wyprzeć Francuzów z powrotem do dzisiejszej Kanady. Kiedy ojcowie założyciele Ameryki napisali Konstytucję, zapożyczyli zasady od Pięciu Narodów, w tym relację „dawaj i bierz” między Senatem a Izbą Reprezentantów.
Konfederacja Irokezów (znana również jako „Liga Pokoju i Mocy”, „Pięć Narodów”; „Sześć Narodów”; lub „Ludzie Długiego Domu”) to grupa Pierwszych Narodów/Rdzennych Amerykanów, która pierwotnie składała się z pięciu narodów: Mohawk, Oneida, Onondaga, Cayuga i Seneca. Szóste plemię, Tuscarora, dołączyło po uformowaniu się pierwotnych pięciu narodów. Chociaż często mówi się o nich jako o Irokezach, narody te określają się zbiorowo jako Haudenosaunee w języku Tuscarora, Rotinonsionni w języku Mohawk.
Wojna była endemiczna wśród większości prehistorycznych Indian Woodland. Irokezi czcili wojnę, chociaż od około 1500 roku, czyli mniej więcej od 50 lat, była ona zarezerwowana dla nie-rodaków i plemion spoza Ligi Irokezów. Rytualne tortury jeńców były powszechne. Niektóre grupy dopuszczały się również kanibalizmu. Obie te czynności były związane z ofiarami słonecznymi i mogą wskazywać na wpływy mezoamerykańskie. Wśród wielu grup jeńcy byli często adoptowani, aby uzupełnić straty w populacji.
Wielu Indian wydaje się, że wolało brać swoich wrogów do niewoli niż ich zabijać. Siedemnastowieczni Irokezi przedkładali pojmanie jeńców nad inne cele wojenne jako sposób na utrzymanie poziomu populacji, który był nadwyrężony przez choroby i nowy poziom przemocy spowodowany wojnami o kontrolę nad handlem futrami. Ta troska o populację ukształtowała irokeską praktykę wojskową. Ich wojownicy nie podejmowali niepotrzebnego ryzyka i byli gotowi zrezygnować z pozornego zwycięstwa w polu, jeśli koszt życia był zbyt wysoki. Nacisk na „wojnę podstępną” był zgodny z tymi obawami.
Samuel de Champlain, francuski odkrywca, zostaje poproszony przez Indian, których odwiedza (członków plemienia Huronów), o pomoc przeciwko ich wrogom, członkom groźnej konfederacji Irokezów. Champlain ładuje swoją broń, długie, ciężkie urządzenie, które w niczym nie przypomina wczesnych armat ręcznych, z ładunkiem prochu i trzema kulami. Dołącza do armii swoich nowych przyjaciół i stawia czoła armii Irokezów. Obie armie składają się z nagich wojowników uzbrojonych w łuki i strzały. Dwóch irokeskich wodzów rusza, by rzucić Huronom wyzwanie. Jeden z wodzów podnosi swój łuk. Champlain strzela.
Obydwaj wodzowie padają na ziemię. Irokezi uciekają.
Strzał Champlaina, trafiający dwóch wrogów naraz, był prawdopodobnie najlepszym, jaki odkrywca kiedykolwiek oddał. Był też jednym z najbardziej historycznych w dziejach Ameryki Północnej. Zapoczątkował on wielowiekową wrogość między Irokezami a Francuzami, co miało najgłębszy wpływ na kolonialną Amerykę Północną.
Wyprawy patriotów, takie jak kampania Johna Sullivana przeciwko Irokezom w 1779 roku, często kończyły się niepowodzeniem, w przypadku Sullivana w dużej mierze z powodu problemów logistycznych, z jakimi borykały się wyprawy w głąb lądu, zwłaszcza braku transportu. Mimo to, dzięki starannemu rozpoznaniu, armia Sullivana była w stanie uniknąć zasadzek. Wojna na granicy była brutalnym ćwiczeniem w taktyce „no quarter, slash and burn”. Irokezi odwiedzili Wyoming i Cherry Valley z płomieniem i tomahawkiem, a Sullivan zwrócił pożyczkę z odsetkami.
Potężny sojusz kilku plemion mówiących językiem irokeskim w północno-wschodniej Ameryce Północnej Konfederacja Irokezów, lub Liga Irokezów, była pierwotnie związkiem pięciu plemion – Seneca, MOHAWK, CAYUGA, ONEIDA i ONONDAGA. Zajmowały one tereny dzisiejszego górnego stanu Nowy Jork i rejon jeziora Ontario w Kanadzie. Na początku XVII wieku do konfederacji przyłączyło się szóste plemię, TUSCARORA (które wyemigrowało z Karoliny Północnej).
Według legendy prorok HURONU Deganawidah, nadprzyrodzony dobroczyńca Irokezów, smucił się, ponieważ plemiona irokeskie walczyły między sobą. To sprawiło, że Irokezi byli bezbronni wobec swoich wrogów. Deganawidah wybrał Hiawathę, wodza Mohawków, aby zbudował unię między pięcioma plemionami mówiącymi językiem irokeskim. Sojusz został zawarty pod koniec 1500 roku, na długo przed przybyciem Europejczyków na ich terytorium.
Plemiona spotykały się regularnie w „wielkiej radzie”, aby dyskutować i podejmować decyzje w sprawach kluczowych dla wszystkich. Kobiety z każdego plemienia wybierały sachemów, czyli wodzów, którzy zasiadali w tej 50-osobowej radzie. Rada zarządzała konfederacją i zajmowała się sprawami wojny międzyplemiennej, pokoju i dyplomacji. Konfederacja nie miała prawa głosu w sprawach poszczególnych plemion, z wyjątkiem pełnienia roli mediatora w sporach wewnętrznych.
W początkach XVI wieku Holendrzy w Nowej Holandii zatrudniali Irokezów w handlu futrami, dostarczając im broń i amunicję w zamian za futra. Uzbrojeni i zręczni wojownicy Irokezi wkrótce stali się jedną z najpotężniejszych indiańskich sił zbrojnych w kolonialnej Ameryce i szybko podporządkowali sobie okoliczne plemiona. Irokezi mieli złe stosunki z Francuzami, którzy zawarli sojusz w handlu futrami z tradycyjnymi wrogami Irokezów, Huronami. Huroni namówili francuskiego odkrywcę Samuela de Champlaina do prowadzenia wojny przeciwko grupom irokeskim w rejonie doliny Świętego Wawrzyńca. Od tego czasu Konfederacja Irokezów była odwiecznym wrogiem Francuzów. Ciężko uzbrojeni Irokezi często najeżdżali francuskie osady i atakowali indiańskich sprzymierzeńców Francuzów, nie ustając w wysiłkach, dopóki nie przejęli kontroli nad handlem futrami Huronów. Co więcej, groźna obecność Irokezów skutecznie zablokowała ekspansję Francuzów na południe, którzy zostali zmuszeni do przekierowania handlu na zachód. W 1664 roku Anglicy przejęli kontrolę nad holenderską kolonią Nowa Holandia, zmienili jej nazwę na Nowy Jork i włączyli konfederację Irokezów do swoich sieci handlu futrami. Około 1713 roku Tuscarora dołączyli do swoich krewnych w Konfederacji (odtąd znanej jako Sześć Narodów); opuścili swoją ojczyznę w Karolinie po niszczycielskich atakach na nich ze strony kolonialnych i indiańskich sił YAMASEE, CHEROKEE i innych południowych plemion (patrz Wojna Tuscarora, 1711-13).
Podczas Wojny Francusko-Indyjskiej (1754-63) Liga Irokezów walczyła po stronie Brytyjczyków. Utrzymali ten sojusz do czasu, gdy Seneka połączył się z profrancuskim wodzem OTTAWA PONTIACEM podczas BUNTU PONTIACA (1763-64). Brytyjczycy, chcąc odzyskać ich lojalność, z powodzeniem ponownie włączyli Seneków po klęsce Pontiaca.
Na początku REWOLUCJI AMERYKAŃSKIEJ (1775-81) Brytyjczycy doradzili Konfederacji Irokezów zachowanie neutralności. Wkrótce jednak zarówno Brytyjczycy, jak i Amerykanie zaczęli próbować zwerbować Indian. Podzielona lojalność wkrótce podzieliła Konfederację, a Tuscarora, Oneida i niewielka liczba Mohawków stanęła po stronie kolonistów, podczas gdy Seneca, Onondaga, Cayuga i większość Mohawków walczyła po stronie Brytyjczyków. Konfederacja nieodwracalnie pękła, gdy brat walczył z bratem w bitwie pod ORISKANY CREEK (1877) w Górnym Nowym Jorku.
W latach 1788 i 1789 połączone siły Brytyjczyków pod wodzą pułkownika Johna Butlera i Irokezów pod wodzą Mohawk Thayendanegea, znanego Brytyjczykom jako JOSEPH BRANT, zaatakowały peryferyjne osady Nowego Jorku. Generał GEORGE WASHINGTON wysłał do odwetu generała JOHNA SULLIVANA. Stoczył on bitwę z częścią konfederatów i ich brytyjskimi sprzymierzeńcami w pobliżu Elmira w stanie Nowy Jork. Następnie przemaszerował przez duże miasta Seneków, niszcząc domy, sady i wszystko na swojej drodze. Tej zimy wielu Indian zostało bez jedzenia i schronienia, a setki zmarło. Wynikający z tego rozłam ostatecznie złamał konfederację jako potężną siłę militarną. (Pozostała ona jednak centralnym punktem irokeskiej kultury, i pozostaje nim do dziś). Pod koniec Rewolucji Amerykańskiej znaczna liczba Irokezów przeniosła się do Kanady. Większość z nich mieszka dziś w różnych rezerwatach w stanie Nowy Jork.
Irokezi (wymawiane jako /ˈɪrəkwɔɪ/), znani również jako Haudenosaunee lub „Ludzie Długiego Domu”, są stowarzyszeniem kilku plemion rdzennej ludności Ameryki Północnej. Po tym jak ludy mówiące językiem irokeskim połączyły się w odrębne plemiona, zamieszkujące głównie dzisiejszy środkowy i wschodni stan Nowy Jork, w XVI wieku lub wcześniej połączyły się w stowarzyszenie znane dziś jako Liga Irokezów lub „Liga Pokoju i Władzy”. Pierwotna Liga Irokezów była często znana jako Liga Pięciu Narodów, ponieważ składała się z narodów Mohawk, Oneida, Onondaga, Cayuga i Seneca. Gdy w 1722 roku do Ligi dołączył naród Tuscarora, Irokezi stali się znani jako Sześć Narodów. Siedzibą Ligi jest Wielka Rada, zgromadzenie pięćdziesięciu dziedzicznych sachemów.
Zdjęcie dzięki uprzejmości Scarborough K12
Irokezi określają się jako „Haudenosaunee”, co oznacza „Ludzie Długiego Domu” lub dokładniej „Budują Długi Dom”. Zgodnie z ich tradycją, Wielki Rozjemca wprowadził tę nazwę w czasie tworzenia Ligi. Sugeruje ona, że narody należące do Ligi powinny żyć razem jak rodziny w jednym długim domu. Symbolicznie, Mohawkowie byli strażnikami wschodnich drzwi, ponieważ znajdowali się na wschodzie, najbliżej rzeki Hudson, a Seneka byli strażnikami zachodnich drzwi „plemiennego domu”, czyli terytorium, które kontrolowali w Nowym Jorku. Onondaga, których ojczyzna znajdowała się w centrum terytorium Haudenosaunee, byli strażnikami (dosłownego i przenośnego) centralnego płomienia Ligi. Francuscy koloniści nazywali Haudenosaunee nazwą Irokezi. Nazwa ta miała kilka możliwych źródeł:
Francuska transliteracja irinakhoiw, nazwy Huronów (Wyandotów) określającej Haudenosaunee. Używane w obraźliwy sposób, oznaczało „czarne węże” lub „prawdziwe żmije”. Haudenosaunee i Huronowie byli tradycyjnymi wrogami, ponieważ Huroni byli sprzymierzeni z Francuzami i starali się chronić swój dostęp do handlarzy futrami.
Francuski lingwiści, takie jak Henriette Walter, i antropologów, takich jak Dean Snow, wsparcie następujące wyjaśnienie. Przed francuską kolonizacją, baskijscy rybacy handlowali z Algonkinami, którzy byli wrogami Haudenosaunee. Powyżsi uczeni uważają, że „Irokezi” wywodzą się od baskijskiego wyrażenia hilokoa, oznaczającego „lud zabójców”. Ponieważ nie ma dźwięku „L” w językach Algonquian z regionu Zatoki Świętego Wawrzyńca, plemiona Algonquian używały nazwy Hirokoa dla Haudenosaunee. Oni zastosowali to do języka pidgin, którego używali z Baskami. Francuzi dokonali transliteracji tego słowa zgodnie z własnymi zasadami fonetycznymi i otrzymali nazwę „Irokezi”.
W początkach XVII wieku Irokezi byli u szczytu swej potęgi, z populacją liczącą około dwunastu tysięcy ludzi. W 1654 roku zaprosili Francuzów do założenia osady handlowej i misyjnej w Onondaga (na terenie dzisiejszego stanu Nowy Jork). W następnym roku Mohawkowie zaatakowali i wypędzili Francuzów z tego punktu handlowego, prawdopodobnie z powodu nagłej śmierci 500 Indian w wyniku epidemii ospy, europejskiej choroby zakaźnej, na którą nie mieli odporności.
Od 1658 do 1663 roku Irokezi prowadzili wojnę z Susquehannockami i ich sojusznikami z Delaware i Prowincji Maryland. W 1663 roku duża irokeska siła inwazyjna została pokonana w głównym forcie Susquehannock. W 1663 roku Irokezi byli w stanie wojny z plemieniem Sokoki z górnego biegu rzeki Connecticut. Ospa zaatakowała ponownie, a przez skutki chorób, głodu i wojny Irokezom groziła zagłada. W 1664 roku grupa Oneida uderzyła na sprzymierzeńców Susquehannock nad zatoką Chesapeake.
W 1665 roku trzy z Pięciu Narodów zawarły pokój z Francuzami. W następnym roku gubernator Kanady wysłał regiment Carignan pod dowództwem markiza de Tracy, by stawił czoła Mohawkom i Oneidzie. Mohawkowie uniknęli walki, a Francuzi spalili ich wioski i uprawy. W 1667 roku pozostałe dwa narody podpisały z Francuzami traktat pokojowy. Traktat ten obowiązywał przez 17 lat.