Efez

Historia

Efez wchodzi do historii w połowie VII wieku p.n.e., kiedy to został zaatakowany przez Cimmeryjczyków. W przeciwieństwie do swojego sąsiada, Magnezji, przetrwał ataki. Przez część wczesnego VI wieku miasto znajdowało się pod rządami tyranów. Chociaż sprzymierzeni przez małżeństwo z królami Lidii, jego mieszkańcy nie mogli powstrzymać lidyjskiego Krezusa, który zapewnił sobie ogólne zwierzchnictwo nad miastem. Podarował on jednak wiele kolumn i złotych krów na nową i wspaniałą przebudowę Artemiseum (świątyni Artemidy). W tym czasie, według Strabo, Efezjanie zaczęli mieszkać na równinie i do tego okresu należy też przypisać przeredagowanie praw, które podobno było dziełem Ateńczyka, Arystarcha. Efez wkrótce poddał się Cyrusowi z Persji. Na początku jońskiej rewolty (499-493 p.n.e.) przeciwko Persom, Efez służył jako baza wypadowa do jońskiego ataku na Sardis, ale nie wspomina się o nim aż do 494 roku, kiedy to Efezjanie zmasakrowali Chiotów ocalałych z bitwy pod Lade. Masakra mogła mieć miejsce, ponieważ Efez był rywalem handlowym głównych buntowników, Chios i Miletu. Efez utrzymywał przyjazne stosunki z Persją przez około 50 lat: w 478 roku Kserkses, wracając po porażce w Grecji, uczcił Artemidę z Efezu, choć złupił inne jońskie sanktuaria, i zostawił swoje dzieci dla bezpieczeństwa w Efezie, a Themistokles wylądował tam w latach 460-tych podczas ucieczki do Persji. Ale po 454 roku Efez pojawia się jako regularny trybutariusz Aten. Do tego czasu wielkimi Efezjanami byli Kallinus, najwcześniejszy grecki elegant (połowa VII w. p.n.e.), satyryk Hipponaks i słynny filozof Heraklejusz, jeden z bazylidów.

Efez uczestniczył w ogólnym buncie przeciwko Atenom w 412 r. p.n.e., stając po stronie Sparty w drugiej wojnie peloponeskiej, i pozostał skutecznym sojusznikiem Sparty aż do końca wojny. Zagrożony przez Persję po 403 roku, Efez służył w 396 roku jako siedziba króla Sparty Agesilausa. W 394 roku Efezczycy zdezerterowali do antyspartańskiej ligi morskiej Konona, ale do 387 roku miasto znów było w rękach Spartan i zostało przekazane Persji przez Antalcydasa. Nastąpiła properska tyrania Syrfaksa i jego rodziny, którzy zostali ukamienowani w 333 roku, gdy Aleksander Wielki zajął miasto. Po 50 latach zmiennych kolei losu Efez został zdobyty przez macedońskiego generała Lizymacha i zasiedlony wokół Coressus i Pion (286-281 p.n.e.). Lysimachus wprowadził kolonistów z Lebedus i Kolofonu i przemianował miasto na imię swojej żony, Arsinoo- imię, które wkrótce zostało porzucone. Był to początek hellenistycznej prosperity Efezu. Stało się ono widoczne dzięki obfitości swoich monet.

Po pokonaniu Antiocha Wielkiego, króla Syrii, przez Rzymian w 189 roku p.n.e., Efez został przekazany przez zdobywców królowi Pergamum. Attalus III z Pergamum przekazał Efez wraz z resztą swoich posiadłości narodowi rzymskiemu (133 p.n.e.). Odtąd Efez pozostawał poddany Rzymowi, z wyjątkiem krótkiego okresu od 88 roku p.n.e., kiedy to za namową Mitradatesa Wielkiego z Pontu miasta Azji Mniejszej zbuntowały się i wymordowały swoich rzymskich mieszkańców. Efezjanie zabili nawet tych Rzymian, którzy uciekli w poszukiwaniu schronienia do Artemiseum, mimo to powrócili oni w 86 roku p.n.e. do swoich dawnych panów. Ich twierdzenie, zachowane w zachowanej inskrypcji, że przyznając się do Mitradatesa, ulegli jedynie przewadze liczebnej, zostało brutalnie odrzucone przez Sullę, który wymierzył im bardzo wysoką grzywnę. Efez, choć dwukrotnie stał po przegranej stronie w rzymskich wojnach domowych i choć był ostro zwalczany przez Pergamum i Smyrnę, stał się za czasów Augusta pierwszym miastem rzymskiej prowincji Azji. Geograf Strabo pisał o jego znaczeniu jako centrum handlowego w I wieku p.n.e. Łuk triumfalny z 3 r. p.n.e. i akwedukt z 4-14 r. p.n.e. zapoczątkowały długą serię budowli publicznych, ozdobnych i użytecznych, które czynią z Efezu najbardziej imponujący przykład miasta z czasów cesarskich na ziemiach greckich.

Meanwhile, the Christian church began to win win converts. Słynny protest w teatrze przeciwko naukom św. Pawła, opisany w Dziejach Apostolskich 19, datowany jest na ok. 57 r. n.e. Według miejscowych wierzeń, Efez był ostatnią ojczyzną Dziewicy, która została złożona w pobliżu miasta przez św. Tradycja, że zmarł tam również św. Łukasz, wydaje się mieć mniej mocne oparcie. Efez był jednym z siedmiu kościołów Azji, do których adresowana była Apokalipsa św. Jana.

Goci zniszczyli zarówno miasto, jak i świątynię w 262 r. i żaden z nich nigdy nie odzyskał dawnej świetności. Cesarz Konstantyn wzniósł jednak nową łaźnię publiczną, a Arkadiusz przebudował na wyższym poziomie ulicę prowadzącą z teatru do portu, nazwaną od jego imienia Arkadiane. Sobór powszechny Kościoła, który odbył się w Efezie w 431 r. w wielkim podwójnym kościele Mariackim, potępił Nestoriusza i uzasadnił kult Dziewicy jako Theotokos (Matki Bożej). Kilka lat później, jak głosi legenda, Siedmiu Śpiących z Efezu (grupa chrześcijańskich męczenników z III w.) zostało cudownie wskrzeszonych z martwych. Oni też stali się obiektem słynnego kultu. W VI wieku cesarz Justynian zbudował wspaniałą bazylikę św. Jana. We wczesnym średniowieczu miasto nie było już użyteczne jako port i podupadło. Późno bizantyjski Efez, podbity przez Seldżuków w 1090 roku, był tylko małym miasteczkiem. Po krótkiej świetności w 14 wieku, nawet to zostało opuszczone, a prawdziwe miejsce Artemiseum pozostało niepodejrzane aż do 1869.

.