Pierre-Simon, markiz de Laplace, (ur. 23 marca 1749 r., Beaumount-en-Auge, Normandia, Francja – zm. 5 marca 1827 r., Paryż), francuski matematyk, astronom i fizyk, który był najbardziej znany ze swoich badań stabilności Układu Słonecznego.
Laplace z powodzeniem wyjaśnił wszystkie zaobserwowane odchylenia planet od ich teoretycznych orbit, stosując teorię grawitacji Sir Isaaca Newtona do Układu Słonecznego, i opracował koncepcyjny pogląd na ewolucyjne zmiany w strukturze Układu Słonecznego. Wykazał również przydatność prawdopodobieństwa do interpretacji danych naukowych.
Laplace był synem chłopa. Niewiele wiadomo o jego wczesnym życiu, poza tym, że szybko pokazał swoje zdolności matematyczne w akademii wojskowej w Beaumont. W 1766 roku Laplace wstąpił na Uniwersytet w Caen, ale już w następnym roku wyjechał do Paryża, najwyraźniej bez uzyskania dyplomu. Przybył z listem polecającym do matematyka Jeana d’Alemberta, który pomógł mu zdobyć profesurę w École Militaire, gdzie uczył od 1769 do 1776 r.
W 1773 r. rozpoczął swoją główną pracę życiową – zastosowanie grawitacji Newtona do całego Układu Słonecznego – podejmując szczególnie kłopotliwy problem: dlaczego orbita Jowisza wydawała się stale kurczyć, podczas gdy orbita Saturna stale się rozszerzała. Wzajemne oddziaływania grawitacyjne w Układzie Słonecznym były tak złożone, że matematyczne rozwiązanie wydawało się niemożliwe; w istocie Newton doszedł do wniosku, że okresowo potrzebna jest boska interwencja, aby utrzymać system w równowadze. Laplace ogłosił niezmienność średnich ruchów planet (średniej prędkości kątowej). To odkrycie z 1773 r., pierwszy i najważniejszy krok na drodze do ustalenia stabilności Układu Słonecznego, było najważniejszym postępem w astronomii fizycznej od czasów Newtona. W tym samym roku otrzymał członkostwo stowarzyszone we Francuskiej Akademii Nauk.
Zastosowując metody ilościowe do porównania systemów żywych i nieożywionych, Laplace i chemik Antoine-Laurent Lavoisier w 1780 r., za pomocą wynalezionego przez siebie kalorymetru lodowego, wykazali, że oddychanie jest formą spalania. Wracając do swoich badań astronomicznych i analizując cały temat perturbacji planetarnych – wzajemnych oddziaływań grawitacyjnych – Laplace w 1786 r. udowodnił, że mimośrody i nachylenia orbit planetarnych względem siebie będą zawsze małe, stałe i samokorygujące się. Efekty perturbacji były zatem konserwatywne i okresowe, a nie kumulatywne i destrukcyjne.
W latach 1784-85 Laplace pracował nad zagadnieniem przyciągania między sferoidami; w tej pracy po raz pierwszy można rozpoznać funkcję potencjalną późniejszej fizyki. Laplace badał problem przyciągania dowolnej sferoidy przez cząstkę znajdującą się na zewnątrz lub na jej powierzchni. Dzięki odkryciu, że siłę przyciągania masy do cząstki, niezależnie od kierunku, można uzyskać bezpośrednio przez różniczkowanie jednej funkcji, Laplace położył matematyczne fundamenty pod naukowe badania ciepła, magnetyzmu i elektryczności.
Laplace usunął ostatnią widoczną anomalię z teoretycznego opisu układu słonecznego w 1787 roku, ogłaszając, że przyspieszenie księżycowe zależy od mimośrodu orbity Ziemi. Chociaż średni ruch Księżyca wokół Ziemi zależy głównie od przyciągania grawitacyjnego między nimi, to jest on nieco zmniejszony przez przyciąganie Słońca do Księżyca. To oddziaływanie Słońca zależy jednak od zmian mimośrodowości orbity Ziemi, wynikających z perturbacji pozostałych planet. W rezultacie średni ruch Księżyca jest przyspieszany tak długo, jak długo orbita Ziemi ma tendencję do stawania się bardziej kołową; ale kiedy następuje odwrotna sytuacja, ruch ten jest opóźniany. Nierówność nie jest więc prawdziwie kumulatywna, wywnioskował Laplace, ale ma okres liczony w milionach lat. Ostatnie zagrożenie niestabilnością zniknęło w ten sposób z teoretycznego opisu układu słonecznego.
W 1796 roku Laplace opublikował Exposition du système du monde (System świata), półpopularne traktowanie swojej pracy w mechanice nieba i model francuskiej prozy. Książka ta zawierała jego „hipotezę mgławicową” – przypisującą powstanie Układu Słonecznego chłodzeniu i kurczeniu się gazowej mgławicy – która silnie wpłynęła na przyszłą myśl o pochodzeniu planet. Jego Traité de mécanique céleste (Mechanika nieba), wydana w pięciu tomach w latach 1798-1827, podsumowywała wyniki uzyskane przez matematyczne rozwinięcie i zastosowanie prawa grawitacji. Zaproponował kompletną mechaniczną interpretację Układu Słonecznego, opracowując metody obliczania ruchów planet i ich satelitów oraz ich perturbacji, w tym rozwiązanie problemów pływowych. Książka uczyniła go celebrytą.
W 1814 roku Laplace opublikował popularną pracę dla ogólnego czytelnika, Essai philosophique sur les probabilités (Filozoficzny esej o prawdopodobieństwie). Praca ta była wstępem do drugiego wydania jego obszernej i ważnej Théorie analytique des probabilités (Analitycznej teorii prawdopodobieństwa), opublikowanej po raz pierwszy w 1812 roku, w której Laplace opisał wiele z narzędzi, które wymyślił do matematycznego przewidywania prawdopodobieństwa wystąpienia poszczególnych zdarzeń w przyrodzie. Zastosował swoją teorię nie tylko do zwykłych problemów losowych, ale także do badania przyczyn zjawisk, statystyk życiowych i przyszłych wydarzeń, podkreślając jednocześnie jej znaczenie dla fizyki i astronomii. Książka jest godna uwagi również za włączenie szczególny przypadek tego, co stało się znane jako centralnego twierdzenia granicznego. Laplace udowodnił, że rozkład błędów w dużych próbkach danych z obserwacji astronomicznych może być przybliżony przez rozkład gaussowski lub normalny.
Prawdopodobnie dlatego, że nie miał silnych poglądów politycznych i nie był członkiem arystokracji, uniknął uwięzienia i egzekucji podczas rewolucji francuskiej. Laplace był prezesem Zarządu Longitude, pomógł w organizacji systemu metrycznego, pomógł założyć Towarzystwo Naukowe Arcueil, i został stworzony markiz. Przez sześć tygodni był ministrem spraw wewnętrznych za czasów Napoleona, który słynnie wspominał, że Laplace „przeniósł ducha nieskończoności do administracji.”
.