De Basiliek

Het Latijnse woord “basiliek” werd oorspronkelijk gebruikt om een Romeins openbaar gebouw aan te duiden (zoals in Griekenland, voornamelijk een tribunaal), gewoonlijk gelegen in het forum van een Romeinse stad.

In Hellenistische steden verschenen openbare basilieken in de 2e eeuw v. Chr. Nadat het Romeinse Rijk officieel christelijk was geworden, kwam de term bij uitbreiding te verwijzen naar een grote en belangrijke kerk die van de paus speciale ceremoniële riten had gekregen. Zo heeft het woord vandaag de dag nog steeds twee betekenissen, de ene architectonisch en de andere kerkelijk.

St.Pieterskathedraal, Vaticano.

afbeeldingsbron: http://hubpages.com/religion-philosophy/A-Time-for-Change-in-the-Catholic-Church

WIE WAS DE EERSTE BASILICA?

De oudst bekende basiliek, de Basilica Porcia, werd in 184 v. Chr. in het Forum van Rome gebouwd door Cato de Oudere in de tijd dat hij censor was.

Tegen het einde van het Romeinse rijk telde alleen al het Forum minstens zeven basilieken.

afbeeldingsbron: http://www.romeandart.eu/images/news/foro3.jpg

Basiliek of kerk?

De Basiliek Kathedraal van St. John the Baptist, Canada.

afbeelding bron:http://thebasilica.ca/slideshows/homeMedium/Bascilica1.jpg

De moderne christelijke kerken worden basilieken genoemd omdat de oude Romeinse christenen, die geen plaatsen hadden om samen te komen en te aanbidden, samenkwamen in openbare gebouwen die basilieken werden genoemd.

In de architectuur werd “basilica” in zijn vroegste gebruik gebruikt voor een aantal grote overdekte openbare gebouwen in het oude Rome en het voorchristelijke Italië, markten, gerechtsgebouwen, overdekte promenades en vergaderzalen.

Geleidelijk aan werd het woord echter beperkt tot gebouwen met een min of meer bepaalde vorm: rechthoekige, ommuurde structuren met een open hal die zich van eind tot eind uitstrekt, gewoonlijk geflankeerd door zijbeuken die worden afgezet door zuilengalerijen (in grote gebouwen vaak geheel rond het centrale gedeelte lopend), en met een verhoogd platform aan een of beide uiteinden.

Delen van een vroegchristelijke basiliek

afbeeldingsbron: http://masteringphoto.com/making-the-basilica/

1) Propylaeum – het toegangsgebouw van een heilig voorplein, hetzij kerk of keizerlijk paleis.

2) Atrium – in de vroegchristelijke, Byzantijnse en middeleeuwse architectuur, het voorplein van een kerk; in de regel omgeven door vier zuilengalerijen met portieken.

3) Narthex – de ingangshal of portiek voorafgaand aan het schip van een kerk.

4) Nave – de grote centrale ruimte in een kerk. In langwerpige kerken strekt het zich uit van de ingang tot de apsis (of alleen tot de kruising als de kerk er een heeft) en wordt gewoonlijk geflankeerd door zijbeuken.

5) Zijbeuk – een van de gangen die evenwijdig lopen aan het schip van een kerk en daarvan worden gescheiden door een arcade of zuilengalerij.

afbeeldingsbron: http://www.kenney-mencher.com/pic_old/classic_early_christian_byzantine/lesson_101_byzantine.htm

6) Kruising – het gebied in een kerk waar het transept en het schip elkaar snijden.

7) Transept – in een kruisvormige kerk, de gehele arm die haaks op het schip staat. Merk op dat het transept niet vaak voorkomt in vroeg-christelijke kerken. De Oude St. Pieter is een van de weinige voorbeelden van een basiliek met een transept uit deze periode. Het transept zou pas in de Karolingische periode een standaard onderdeel van de christelijke kerk worden.

8) Apsis – een nis, soms rechthoekig maar meestal halfrond, in de muur aan het einde van een Romeinse basiliek of christelijke kerk. De apsis in de Romeinse basiliek bevatte vaak een beeld van de keizer en was de plaats waar de magistraat de wetten uitvaardigde. In de vroeg-christelijke basiliek bevatten de apsissen de “cathedra” of troon van de bisschop en het altaar.

9) Schipverhoging – term die verwijst naar de verdeling van de schipwand in verschillende niveaus. In de vroegchristelijke basiliek bestaat de schipverhoging gewoonlijk uit een schipzuilengalerij of arcade en een lichtbeuk.

10) Lichtbeuk – een duidelijke verdieping, d.w.z. een rij vensters in het bovenste deel van een muur. In kerken maken de lichtstraten boven de daken van de zijbeuken een directe verlichting van het schip mogelijk.

afbeeldingsbron: http://www.marcopolo.tv/articoli/basilica-massenzio/

Het basilicaplan, met schip, zijbeuken en apsis, bleef de basis voor de kerkbouw in de westerse kerk. In de Oosterse Kerk raakte het geleidelijk in onbruik.

De buitenkant van zo’n gebouw was eenvoudig en werd zelden versierd. De eenvoud van het interieur bood echter oppervlakken die geschikt waren voor uitgebreide versieringen.

Hoewel de basiliek in de eerste plaats kenmerkend is voor Rome, zijn er vele voorbeelden elders.

Structurele vernieuwingen

afbeeldingsbron: https://www.emaze.com/@AOORQROC/roman-concrete-copy1

De Romeinen konden massieve complexen als deze bouwen dankzij een ingenieuze technische innovatie: beton.

Griekse gebouwen konden over het algemeen niet uit meerdere verdiepingen bestaan omdat steen een te zwaar materiaal was om te dragen. Ze konden om dezelfde reden geen koepeldaken hebben.

De Romeinen waren niet de eersten die beton gebruikten, maar ze waren wel de eersten die het als bouwmateriaal gebruikten.

Andere culturen gebruikten beton misschien om kolommen te verankeren of gaten te dichten, maar de Romeinen verfijnden het recept en ontdekten dat het lichter en sterker was dan steen, minder ruimte in beslag nam, en dat er ramen in konden worden gesneden zonder de muur aan te tasten. Het was ook veel goedkoper dan steen en werd in de gewenste vorm gegoten, in plaats van opgebouwd.

De betaalbaarheid van beton is een van de redenen waarom de Romeinen in staat waren zoveel dingen in hun rijk te bouwen.