We zijn dol op zoete lekkernijen. Maar te veel suiker in ons dieet kan leiden tot gewichtstoename en obesitas, diabetes type 2 en tandbederf. We weten dat we geen snoep, ijs, koekjes, gebak en suikerhoudende frisdrank moeten eten, maar soms zijn ze zo moeilijk te weerstaan.
Het is alsof onze hersenen zijn ingesteld op deze voedingsmiddelen.
Als neurowetenschapper richt mijn onderzoek zich op hoe moderne “obesogene”, of obesitas-bevorderende, diëten de hersenen veranderen. Ik wil begrijpen hoe wat we eten ons gedrag verandert en of hersenveranderingen kunnen worden verzacht door andere levensstijlfactoren.
Je lichaam werkt op suiker – glucose om precies te zijn. Glucose komt van het Griekse woord glukos dat zoet betekent. Glucose voedt de cellen waaruit ons lichaam bestaat – inclusief hersencellen (neuronen).
Dopamine “hits” van het eten van suiker
Op een evolutionaire basis, waren onze primitieve voorouders aaseters. Suikerhoudende voedingsmiddelen zijn uitstekende energiebronnen, dus we zijn geëvolueerd om zoet voedsel bijzonder aangenaam te vinden. Voedsel met onaangename, bittere en zure smaken kan onrijp, giftig of rottend zijn – en ziekte veroorzaken.
Om onze overleving als soort te maximaliseren, hebben we dus een aangeboren hersensysteem dat ervoor zorgt dat we van zoet voedsel houden, omdat het een geweldige bron van energie is om ons lichaam van brandstof te voorzien.
Wanneer we zoet voedsel eten, wordt het beloningssysteem van de hersenen – het mesolimbische dopaminesysteem genoemd – geactiveerd. Dopamine is een chemische stof in de hersenen die door neuronen wordt vrijgegeven en een signaal kan zijn dat een gebeurtenis positief was. Wanneer het beloningssysteem vuurt, versterkt het gedrag – waardoor het waarschijnlijker wordt dat we deze acties opnieuw uitvoeren.
Dopamine “hits” van het eten van suiker bevorderen snel leren om bij voorkeur meer van deze voedingsmiddelen te vinden.
Onze omgeving is vandaag de dag overvloedig met zoet, energierijk voedsel. We hoeven niet langer te zoeken naar deze speciale suikerhoudende voedingsmiddelen – ze zijn overal verkrijgbaar.
Helaas, onze hersenen zijn functioneel nog steeds erg vergelijkbaar met onze voorouders, en het houdt echt van suiker. Dus wat gebeurt er in de hersenen wanneer we overmatig suiker consumeren?
Kan suiker de hersenen opnieuw bedraden?
De hersenen hermodelleren en herbedraden zichzelf voortdurend door middel van een proces dat neuroplasticiteit wordt genoemd. Dit herbedraden kan gebeuren in het beloningssysteem. Herhaalde activering van de beloningsroute door drugs of door het eten van veel suikerrijk voedsel zorgt ervoor dat de hersenen zich aanpassen aan frequente stimulatie, wat leidt tot een soort tolerantie.
In het geval van zoet voedsel betekent dit dat we meer moeten eten om hetzelfde belonende gevoel te krijgen – een klassiek kenmerk van verslaving.
Voedselverslaving is een omstreden onderwerp onder wetenschappers en clinici. Terwijl het waar is dat je lichamelijk afhankelijk kunt worden van bepaalde drugs, wordt gedebatteerd of je verslaafd kunt zijn aan voedsel wanneer je het nodig hebt voor elementaire overleving.
De hersenen willen suiker, en dan meer suiker
Ondanks onze behoefte aan voedsel om ons lichaam van energie te voorzien, hebben veel mensen trek in voedsel, vooral wanneer ze gestrest zijn, honger hebben of gewoon geconfronteerd worden met een verleidelijke uitstalling van gebak in een koffiezaak.
Om trek te weerstaan, moeten we onze natuurlijke reactie om ons over te geven aan deze smakelijke voedingsmiddelen remmen. Een netwerk van remmende neuronen is van cruciaal belang voor het beheersen van gedrag. Deze neuronen zijn geconcentreerd in de prefrontale cortex – een belangrijk gebied van de hersenen dat betrokken is bij besluitvorming, impulscontrole en het uitstellen van bevrediging.
Remmende neuronen zijn als de remmen van de hersenen en geven de chemische stof GABA af. Onderzoek bij ratten heeft aangetoond dat het eten van een suikerrijk dieet de remmende neuronen kan veranderen. De met suiker gevoede ratten waren ook minder in staat om hun gedrag te controleren en beslissingen te nemen.
Belangrijk is dat dit aantoont dat wat we eten ons vermogen om verleidingen te weerstaan kan beïnvloeden en kan verklaren waarom dieetveranderingen zo moeilijk zijn voor mensen.
Een recente studie vroeg mensen om te beoordelen hoe graag ze calorierijke snacks wilden eten wanneer ze honger voelden versus wanneer ze net hadden gegeten. De mensen die regelmatig een vet- en suikerrijk dieet aten, beoordeelden hun trek in snacks hoger, zelfs wanneer ze geen honger hadden.
Dit suggereert dat het regelmatig eten van suikerrijke voedingsmiddelen hun trek zou kunnen versterken – waardoor een vicieuze cirkel ontstaat van het willen van meer en meer van deze voedingsmiddelen.
Suiker kan de geheugenvorming verstoren
Een ander hersengebied dat door suikerdiëten wordt aangetast, is de hippocampus – een belangrijk geheugencentrum.
Onderzoek toont aan dat ratten die suikerdiëten aten, minder goed in staat waren om zich te herinneren of ze eerder voorwerpen op specifieke locaties hadden gezien.
De door suiker veroorzaakte veranderingen in de hippocampus waren zowel een vermindering van pasgeboren neuronen, die van vitaal belang zijn voor het coderen van herinneringen, als een toename van chemische stoffen die verband houden met ontsteking.
Hoe bescherm je je hersenen tegen suiker?
De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert dat we onze inname van toegevoegde suikers beperken tot vijf procent van onze dagelijkse calorie-inname, wat neerkomt op 25 gram (zes theelepels).
Aangezien de gemiddelde Canadese volwassene 85 gram (20 theelepels) suiker per dag consumeert, is dit voor velen een grote verandering in het dieet.
Belangrijk is dat de neuroplasticiteit van de hersenen het mogelijk maakt om tot op zekere hoogte te resetten na het verminderen van suiker in de voeding, en lichaamsbeweging kan dit proces vergroten. Voeding rijk aan omaga-3 vetten (gevonden in visolie, noten en zaden) zijn ook neuroprotectief en kunnen hersenchemicaliën stimuleren die nodig zijn om nieuwe neuronen te vormen.
Hoewel het niet gemakkelijk is om gewoonten te doorbreken zoals altijd een toetje eten of je koffie een double-double maken, zullen je hersenen je dankbaar zijn voor het maken van positieve stappen.
De eerste stap is vaak het moeilijkst. Deze dieetveranderingen kunnen vaak gaandeweg gemakkelijker worden.
Amy Reichelt, BrainsCAN Research Associate, Western University.
Dit artikel is heruitgegeven uit The Conversation onder een Creative Commons-licentie. Lees het originele artikel.