Michelangelo, Schepping van Adam, van het plafond van de Sixtijnse Kapel in het Vaticaan, Rome, 1508-1512, fresco
Het beroemdste deel van het plafond van de Sixtijnse Kapel is Michelangelo’s Schepping van Adam. Deze scène bevindt zich naast de Schepping van Eva, het paneel in het midden van de ruimte, en de Congregatie van de Wateren, die dichter bij het altaar ligt.
De Schepping van Adam verschilt van de typische scheppingsscènes die tot dan toe werden geschilderd. Hier domineren twee figuren het tafereel: God aan de rechterkant en Adam aan de linkerkant. God is afgebeeld in een zwevende nevelachtige vorm die bestaat uit draperie en andere figuren. De vorm steunt op engelen die zonder vleugels vliegen, maar wier vlucht duidelijk wordt gemaakt door de draperie die onder hen uitwaaiert. God is afgebeeld als een oudere, maar gespierde man met grijs haar en een lange baard die reageren op de voorwaartse beweging van de vlucht. Dit staat ver af van de keizerlijke godsbeelden die anders in het Westen waren ontstaan en die dateren uit de tijd van de late oudheid. In plaats van koninklijke gewaden te dragen en afgebeeld te worden als een almachtige heerser, draagt hij slechts een lichte tuniek die een groot deel van zijn armen en benen bloot laat. Men zou kunnen zeggen dat dit een veel intiemer portret van God is, omdat hij wordt afgebeeld in een toestand die niet onaantastbaar en ver van de mens verwijderd is, maar een die voor hem toegankelijk is.
In tegenstelling tot de figuur van God, die uitgestrekt en verheven is, wordt Adam afgebeeld als een luie figuur die nogal lusteloos reageert op Gods op handen zijnde aanraking. Deze aanraking zal niet alleen Adam leven schenken, maar de hele mensheid. Het is dus de geboorte van het menselijk ras. Adams lichaam vormt een holle vorm die de vorm van Gods lichaam echoot, dat zich in een bolle houding bevindt binnenin de nevelige, zwevende vorm. Deze overeenkomst van de ene vorm met de andere lijkt het grotere idee te onderstrepen van de mens die overeenkomt met God; dat wil zeggen, het lijkt het idee te weerspiegelen dat de mens is geschapen naar het beeld en de gelijkenis van God – een idee waarmee Michelangelo bekend moet zijn geweest.
Een van de vragen die over dit tafereel zijn gesteld, is de identiteit van de figuren naast God. Gezien haar bevoorrechte plaats onder de arm van God, is de vrouwelijke figuur vermoedelijk een belangrijke figuur. Traditioneel wordt gedacht dat zij Eva is, de toekomstige vrouw van Adam, die aan de zijkant wacht tot zij uit Adams rib is geschapen. Meer recentelijk is echter een theorie geopperd dat het hier eigenlijk om de Maagd Maria gaat, die deze ereplaats inneemt naast God en het kind naast haar, dat dus het Christuskind zou zijn. Deze opvatting wordt ondersteund door de plaatsing van Gods vingers op het kind – dezelfde vingers die de priester zou gebruiken om de eucharistie op te heffen tijdens de mis. Aangezien de katholieke theologie stelt dat de Eucharistie het Lichaam van Christus is, zou deze theologische opvatting in dit schilderij zijn belichaamd. Als deze laatste interpretatie juist is, zou de Schepping van Adam intrinsiek verbonden zijn met de toekomstige komst van Christus, die komt om de mens te verzoenen na de zonde van Adam.
In het geheel vertoont het schilderij verschillende kenmerken van Michelangelo’s schilderstijl: de luie 
houding van zowel Adam als God, het gebruik van lichamen die zowel gespierd als kronkelig zijn, en het schilderen van figuren die overkomen als beeldhouwwerken. Het is goed te bedenken dat Michelangelo tenslotte beeldhouwer was. De Schepping van Adam is een van de grote juwelen van de westerse kunst, hoewel het en de rest van het plafond van de Sixtijnse Kapel te lijden hadden onder de kwalijke gevolgen van eeuwenlange rookontwikkeling, waardoor het plafond aanzienlijk donkerder was geworden. Pas in 1977 werd begonnen met de reiniging van het plafond. Het resultaat van de reiniging was verbluffend na de voltooiing in 1989; wat eens donker en grauw was, werd levendig. De verandering van voor de reiniging naar na de reiniging was zo groot dat sommigen aanvankelijk weigerden te geloven dat Michelangelo op deze manier geschilderd had. Vandaag de dag hebben we een veel beter begrip van Michelangelo’s palet en de wereld die hij schilderde, prachtig vastgelegd op het plafond van de Sixtijnse Kapel.
Verder lezen
The Sistine Chapel (Michelangelo: Selected Scholarship in English)
, onder redactie van William Wallace
Steinberg, Leo. “Who’s Who in Michelangelo’s Creation of Adam: A Chronology of the Picture’s Reluctant Self-Revelation. Art Bulletin (1992): 552-566.
The Creation Wall Sculpture in Ancient Stone