Perzische Oorlogen

De Perzische Oorlogen verwijzen naar het conflict tussen Griekenland en Perzië in de 5e eeuw v. Chr. waarbij Perzië twee invasies uitvoerde, in 490 en 480 v. Chr. Verscheidene van de beroemdste en belangrijkste veldslagen uit de geschiedenis werden tijdens de Perzische Oorlogen uitgevochten, zoals bij Marathon, Thermopylae, Salamis en Plataea, die allemaal legendarisch zouden worden. De Grieken waren uiteindelijk de overwinnaars en hun beschaving bleef behouden. Als zij verslagen waren, had de westerse wereld misschien niet zulke blijvende culturele bijdragen van hen geërfd als democratie, klassieke architectuur en beeldhouwkunst, theater en de Olympische Spelen.

Oorsprong van de oorlogen

Perzië, onder het bewind van Darius (r. 522-486 v. Chr.), breidde zich al uit naar het vasteland van Europa en had aan het begin van de 5e eeuw v. Chr. Ionia, Thracië en Macedonië onderworpen. De volgende in het vizier van koning Darius waren Athene en de rest van Griekenland. Waarom Griekenland zo begeerd werd door Perzië is onduidelijk. Rijkdom en hulpbronnen lijken een onwaarschijnlijk motief; andere meer plausibele suggesties zijn de behoefte om het prestige van de koning in eigen land te verhogen of om voor eens en voor altijd een einde te maken aan een verzameling potentieel lastige opstandige staten aan de westelijke grens van het keizerrijk. De Ionische opstand, het offeren van aarde en water als onderwerping aan de Perzische satraap in 508 BCE, en de aanval van Athene en Eretria op de stad Sardis in 499 BCE waren evenmin vergeten.

Wat ook de precieze motieven waren, in 491 BCE zond Darius opnieuw gezanten om de Grieken op te roepen zich te onderwerpen aan het Perzische bewind. De Grieken gaven een no-nonsense antwoord door de gezanten te executeren, en Athene en Sparta beloofden een alliantie te vormen voor de verdediging van Griekenland. Darius’ reactie op deze diplomatieke verontwaardiging was het lanceren van een zeemacht van 600 schepen en 25.000 man om de Cycladen en Euboea aan te vallen, waardoor de Perzen slechts één stap verwijderd waren van de rest van Griekenland.

Marathon

Darius leidde de invasie van het Griekse vasteland niet zelf, maar gaf zijn generaal Datis de leiding over zijn kosmopolitische leger. De tweede man was Artaphernes, de neef van Darius, die wellicht de 2000 man sterke Perzische cavalerie aanvoerde. De totale sterkte van het Perzische leger was misschien 90.000 man. De Grieken werden aangevoerd door Miltiades of Callimachus en zij hadden een totale strijdmacht van slechts 10.000 tot 20.000 man, waarschijnlijk dichter bij het laagste cijfer. De lange-afstand aanvalstactiek van de Perzische boogschutters bestond uit het opboksen tegen de zware infanterie van de Griekse hoplieten met hun grote ronde schilden, speren en zwaarden, en georganiseerd in een solide linie of falanx waar ieders schild zowel hemzelf als zijn buurman beschermde in een muur van brons.

Toen de twee legers in september 490 v. Chr. op de vlakte van Marathon slaags raakten, moet de Perzische tactiek van het snel afvuren van grote aantallen pijlen op de vijand een ontzagwekkend schouwspel zijn geweest, maar de lichtheid van de pijlen betekende dat zij grotendeels ondoeltreffend waren tegen de met brons bepantserde hoplieten. Van dichtbij dunde de Grieken hun centrum uit en strekten hun flanken uit om de vijandelijke linies te omsingelen. Dit en hun langere speren, zwaardere zwaarden, betere bepantsering en strenge discipline van de falanx formatie betekende dat de Griekse hoplieten een grote overwinning behaalden tegen de verwachtingen in. Volgens de overlevering waren er 6.400 Perzen dood, voor slechts 192 Grieken. Overwinningswijdingen en standbeelden werden opgericht en voor de Grieken werd de Slag bij Marathon al snel een legende. Ondertussen vluchtte de Perzische vloot terug naar Azië, maar ze zouden terugkomen, en de volgende keer, in nog grotere aantallen.

Thermopylae

Binnen een decennium zette koning Xerxes de visie van zijn voorganger Darius voort, en in 480 BCE verzamelde hij een enorme invasiemacht om Griekenland opnieuw aan te vallen, dit keer via de pas bij Thermopylae aan de oostkust. In augustus 480 v. Chr. hield een kleine groep Grieken onder leiding van de Spartaanse koning Leonidas de pas drie dagen lang in handen, maar werd op een man na gedood. Tegelijkertijd wist de Griekse vloot de Perzen af te houden in de niet beslissende zeeslag bij Artemision. Samen leverden deze gevechten Griekenland tijd op en stelden ze de steden in staat zich te wapenen voor de grotere uitdagingen die nog zouden komen.

Teken in voor onze wekelijkse e-mail nieuwsbrief!

Salamis

De nederlaag bij Thermopylae, hoewel glorieus, stelde de Perzen in staat om Griekenland binnen te dringen. Als gevolg daarvan werden vele staten aan de Perzen overgeleverd en werd Athene zelf geplunderd. Als reactie daarop begon een Grieks leger onder leiding van Leonidas’ broer Kleombrotos met de bouw van een verdedigingsmuur bij Korinthe, maar de winter maakte een einde aan de veldtocht. Het volgende belangrijke gevecht zou op zee plaatsvinden.

In september 480 v. Chr. stonden de Grieken bij Salamis in de Saronische Golf opnieuw tegenover een grotere vijandelijke macht. Over de precieze aantallen bestaat veel onenigheid, maar een getal van 500 Perzische schepen tegen een Griekse vloot van 300 lijkt de meest waarschijnlijke schatting. De hoplieten hadden gewonnen bij Marathon, nu was het de beurt aan de triremes, het snelle en wendbare Griekse oorlogsschip dat werd aangedreven door drie riemen en bewapend was met een bronzen ram. De Perzen hadden ook triremes, maar de Grieken hadden een troef achter de hand, de grote Atheense generaal Themistocles. Hij, met 20 jaar ervaring en het vertrouwen van zijn leiderschap bij Artemision, beraamde een gedurfd plan om de Perzische vloot naar de nauwe zeestraat van Salamis te lokken en de vijandelijke vloot zo hard te treffen dat deze nergens heen kon om zich terug te trekken.

Themistocles behaalde een grote overwinning en de overgebleven Perzische schepen trokken zich terug naar Klein-Azië. Het cryptische orakel van Apollo in Delphi had gelijk gekregen: “alleen een houten muur houdt je veilig” en de houten triremes van de Grieken hadden hun werk gedaan. Maar toch, dit was niet het einde. Er zou nog één slag volgen, de grootste ooit in Griekenland, en die zou haar lot voor de eeuwen daarna bepalen.

Plataea

Na Salamis keerde Xerxes terug naar zijn paleis in Sousa, maar hij liet de begaafde generaal Mardonius achter met de leiding over de invasie, die nog volop aan de gang was. De Perzische positie bleef sterk ondanks de nederlaag op zee – zij controleerden nog steeds een groot deel van Griekenland en hun grote landleger was intact. Na een reeks politieke onderhandelingen werd het duidelijk dat de Perzen geen overwinning te land zouden behalen door middel van diplomatie en de twee strijdende legers ontmoetten elkaar bij Plataea in Boeotië in augustus 479 v. Chr.

De Grieken voerden het grootste hoplietenleger ooit gezien, afkomstig uit zo’n 30 stadstaten en met zo’n 110.000 manschappen. De Perzen beschikten over een vergelijkbaar aantal troepen, misschien iets meer, maar ook hier zijn de geleerden het niet eens over exacte cijfers. Hoewel cavalerie en boogschutters hun rol speelden, was het opnieuw de superioriteit van de hoplieten en de falanx die de Grieken de slag bezorgde. Eindelijk hadden zij een einde gemaakt aan Xerxes’ ambities in Griekenland.

Nasleep

Naast de overwinning bij Plataea landde de Griekse vloot onder leiding van Leotychides in de ongeveer gelijktijdige Slag bij Mycale in Ionië een leger dat het Perzische garnizoen aldaar wegvaagde en de bevelhebber Tigranes doodde. De Ionische staten werden weer bij de Helleense Alliantie ingelijfd en de Deliaanse Liga werd opgericht om eventuele toekomstige Perzische aanvallen af te slaan. Verder werden de Chersonnesos, die de Zwarte Zee beheerste, en Byzantium, dat de Bosporus beheerste, beide heroverd. Perzië zou de komende 30 jaar een bedreiging blijven vormen, met hier en daar schermutselingen en gevechten in de Egeïsche Zee, maar het Griekse vasteland had zijn grootste gevaar overleefd. In ca. 449 v. Chr. werd uiteindelijk een vrede gesloten tussen de twee tegenover elkaar staande beschavingen, ook wel de Vrede van Callias genoemd.

Terwijl de Grieken euforisch waren over de overwinning, werd het Perzische Rijk door de nederlaag niet de doodsteek toegebracht. De inname van Athene door Xerxes was waarschijnlijk voldoende om zichzelf als een terugkerende held te presenteren, maar net als bij andere oorlogen zijn er geen schriftelijke verslagen van de Perzen, zodat hun visie op het conflict alleen maar kan worden gespeculeerd. Hoe dan ook, het Perzische Rijk bleef nog 100 jaar bloeien. Voor Griekenland echter garandeerde de overwinning niet alleen de vrijheid van buitenlandse overheersing, maar maakte spoedig daarna ook een verbazingwekkend rijke periode van artistieke en culturele inspanning mogelijk, die de culturele grondslag zou leggen voor alle toekomstige westerse beschavingen.