Wat is een partituur?
Het woord ‘partituur’ wordt in de muziek op veel verschillende manieren gebruikt. In de breedste zin kan het elke vorm van bladmuziek betekenen – deze termen worden soms door elkaar gebruikt. In engere zin kan het de ‘volledige partituur’ zijn, of een enkel muziekdocument dat alle verschillende partijen voor een orkestuitvoering bevat. Een partituur wordt meestal gebruikt voor een meer formeel, gecoördineerd stuk, zoals een klassieke sonate of een big-band jazz tune. Als je in een informelere stijl werkt, zoals blues of rock and roll, zie je de muziek waarschijnlijk niet opgeschreven in een partituur.
‘Score’ beschrijft ook de cinematografische soundtrack van een film – de achtergrondmuziek die onder alle actie speelt. Zodra de film is gemonteerd, ‘scoren’ componisten de film door muziek te componeren die het plot en de gebeurtenissen op het scherm aanvult, de ritmes accentueert en een extra laag van emotionele expressie biedt. Deze filmmuziek is meestal orkestraal, en kan dus in een volledige partituur worden geschreven.
In dit artikel zullen we ons concentreren op de volledige partituur. Deze documenten worden voornamelijk gebruikt door dirigenten en bandleiders, omdat zij degenen zijn die alle verschillende partijen tegelijk moeten kunnen bekijken. Er zijn ook afzonderlijke partituren die je voor elk instrument kunt kopen – zangpartituren voor zangers, cellopartituren voor cellisten, enzovoort. Voor het grootste deel volgen ze dezelfde regels als een volledige partituur, maar ze geven alleen informatie voor één instrument in plaats van voor het hele orkest. Er zijn ook “miniatuur partituren” verkrijgbaar bij sommige muziekuitgevers, die de muziek afdrukken in kleine, draagbare boekjes (deze bevatten meestal alleen de partituur voor één partij – anders zouden ze veel te klein moeten drukken!)
We zullen ons ook richten op hoe partituren worden gebruikt in de westerse muziek. Maar natuurlijk is de westerse cultuur niet de enige die een systeem heeft ontwikkeld om muziek op te schrijven. Indiase, Chinese en vele andere beschavingen hebben hun eigen systemen – we gebruiken alleen meestal niet het woord ‘partituur’ om ze te beschrijven.
Delen van een partituur
Als je naar een volledige partituur kijkt, is het eerste wat je opvalt dat de pagina is opgedeeld in verschillende delen voor verschillende instrumenten. Dit helpt u zich voor te stellen wat er in het hele orkest gebeurt in plaats van u te concentreren op een enkel instrument.
In dit voorbeeld is de partituur opgezet voor 14 instrumentengroepen en toont al hun verschillende partijen:
Merk op hoe sommige lijnen erg druk zijn, terwijl andere bijna geen noten bevatten. Bijvoorbeeld, de contrabas (onderste regel) heeft overal noten te spelen. Maar de pauken (6e van onderen) zijn bijna stil na de eerste paar maten. Als je weet hoe je muziek moet lezen, kun je naar deze bladzijde kijken en je voorstellen hoe alle verschillende partijen in elkaar grijpen, waardoor in je geest harmonieën en contrapunten ontstaan. De meesten van ons zijn natuurlijk niet zo bedreven in het lezen van muziek.
Hoe een partituur te lezen
In de meeste gevallen zult u niet de hele partituur van een muziekstuk lezen. De componist zou dat zeker doen, of misschien een dirigent. Maar voor een individuele musicus is je eigen partij het belangrijkst. Als je altviool speelt, wil je misschien de vioolpartij bekijken, zodat je weet hoe hun rol in de uitvoering zal kruisen met die van jou. Maar het is meestal niet nodig om de hele partituur door te lezen – je kunt gewoon naar het orkest luisteren als je met hen repeteert.
Als je eenmaal je instrument op de pagina hebt geïdentificeerd, is het lezen van een partituur net als het lezen van elk ander stuk bladmuziek. Meer details over dit proces vindt u in het artikel over bladmuziek, maar voor nu zullen we alleen de basis behandelen.
Na het bekijken van de titel en de auteur, moet uw blik vervolgens naar de notenbalken gaan. Zoals we eerder hebben gezien, heeft een volledige partituur verschillende parallelle notenbalken, die elk corresponderen met één instrument. Soms echter heeft een instrument twee notenbalken nodig. Dit is vaak het geval bij het schrijven van pianomuziek, omdat piano’s zo’n enorm scala aan toonhoogtes kunnen maken, en twee handen vereisen die onafhankelijk van elkaar kunnen werken om ze te bespelen. Die instrumenten krijgen dus een grote notenbalk, of twee notenbalken die met een beugel aan elkaar zijn gebonden.
Als je eenmaal weet welk instrument bij welke notenbalk hoort, moet je ook weten wat de notenbalk voorstelt. De sleutel geeft u die informatie. Verschillende clefs geven verschillende betekenissen aan de lijnen en ruimten van de notenbalk, zodat u niets op een notenbalk kunt lezen totdat u weet wat de clef is. Naast de sleutel staat de ondertekening, die kleine wijzigingen geeft aan de betekenis van de lijnen en velden. Dit voorbeeld heeft ‘flat’ symbolen (♭) op de spatie voor E en de lijn voor D. Dus alle E’s veranderen in E♭ en alle D’s veranderen in D♭ op deze notenbalk.
Dus nu heb je alle informatie die je nodig hebt om de lijnen en spaties van de notenbalk te lezen. Maar hoe zit het met de eigenlijke muziek? Voordat je die kunt lezen, moet je de basisstructuur van het ritme begrijpen, en daarvoor heb je de maatsoort nodig. De maatsoort vertelt je hoeveel tellen er in elke maat gaan, en welke ritmische waarde wordt vertegenwoordigd door elk soort noot of rust. In dit geval staat het symbool c voor ‘gewone maat’ of 4/4. Dat betekent vier tellen per maat, en de kwartnoot telt als één tel. Tenslotte zal de partituur ook instructies bevatten over de dynamiek, of luidheid van de muziek. Dit voorbeeld vertelt je om heel rustig te beginnen (pianissimo) en geleidelijk aan luider te worden (crescendo).
OK! Dat was een hoop informatie voordat we zelfs maar aan de muziek zelf toekwamen. Maar nu zijn we klaar om naar de lijnen en spaties te kijken en uit te zoeken wat ze betekenen. Onthoud dat de betekenis van elke regel of ruimte wordt bepaald door de clef, en er zijn twee belangrijke clefs: de treble clef (
) en de bass clef (
). Hier volgen de betekenissen van elke regel en spatie in de verschillende clefs:
Nu u weet welke toonhoogte waar hoort, kunt u kijken naar de verschillende ritmische waarden. Als je zowel de toonhoogte als het ritme hebt, heb je alles wat je nodig hebt om het liedje te spelen!
Hele noot/rust: vier tellen aanhouden (de ‘hele’ maat als die 4 tellen telt)
Halve noot/rust: twee tellen aanhouden (‘de helft’ van de maat als die 4 tellen telt)
Kwartnoot/rust: één tel aanhouden (een ‘kwart’ van een maat)
Achtste noot/rust: een halve tel aanhouden.