Sfeer

Definitie van Sfeer

Een literaire techniek, sfeer is een soort gevoel dat lezers krijgen van een verhaal, gebaseerd op details zoals setting, achtergrond, voorwerpen, en foreshadowing. Een stemming kan dienen als een middel om sfeer te creëren. In literaire werken verwijst sfeer naar emoties of gevoelens die een auteur overbrengt op zijn lezers door de beschrijving van voorwerpen en settings, zoals in de Harry Potter-verhalen van J.K. Rowling, waarin ze een grillige en meeslepende sfeer spint. Houd er rekening mee dat de sfeer in een literair stuk kan variëren.

Verschil tussen sfeer en stemming

Velen gebruiken beide termen door elkaar, omdat er geen concreet verschil tussen beide is. In de literatuur vinden we echter een mild verschil. Sfeer is namelijk een bredere term, die kan worden bepaald door een bepaalde locatie, zoals een theater.

Humeur daarentegen is een specifiekere en engere term, die betrekking heeft op emoties van een bepaald individu of een groep individuen, en die niet de emoties of gevoelens omvat die in een hele locatie uitstralen. Simpel gezegd gaat stemming over interne gevoelens, terwijl sfeer bestaat op een bepaalde plaats. Bovendien draagt een stemming bij aan de opbouw van de hele sfeer van een verhaal.

Voorbeelden van sfeer in de literatuur

Voorbeeld #1: Een onuitgesproken honger (door Terry Tempest Williams)

“Het is een onuitgesproken honger die we met messen afwenden – één avocado tussen ons in, netjes doormidden gesneden, gedraaid en dan gescheiden van de grote houten pit. Met de groene vlezige boten in de hand snijden we verticale repen van het ene uiteinde naar het andere. Plantaardige planken. We overgieten de avocado met salsa, hete chilipepers op het middaguur in de woestijn. We kijken naar elkaar en glimlachen, terwijl we avocado’s eten met scherpe zilveren messen, waarbij we herhaaldelijk het bloed van onze tongen riskeren.”

Hier schept Williams een gevaarlijke sfeer, waarin ze de gevaren van messen en avocado’s laat zien. Wanneer een auteur sfeer probeert te scheppen door voorwerpen te gebruiken, vertegenwoordigen deze voorwerpen de onuitgesproken werkelijkheid. Bovendien draagt de verschijning van twee personages ook bij aan een seksueel geladen sfeer.

Voorbeeld #2: The Vision (Door Dean Koontz)

“De vrouw hief haar handen op en staarde naar hen; staarde door hen heen.
Haar stem was zacht maar gespannen. Bloed aan zijn handen. Haar eigen handen waren schoon en bleek.”

Wanneer we deze regels lezen, roepen ze onmiddellijk een emotionele reactie bij ons op, en trekken ze onze aandacht. Dit is precies wat sfeer doet in een literair werk.

Voorbeeld #3: The Raven (door Edgar Allen Poe)

“Once upon a midnight dreary, while I pondered, weak and weary,
Over many a quaint and curious volume of forgotten lore –
Terwijl ik knikte, nearly napping, klonk er plotseling getik,
als van iemand die zachtjes, zachtjes op mijn kamerdeur tikte. “Het is een bezoeker,” mompelde ik, “die op mijn kamerdeur tikt.”
Alleen dit en niets meer.”

In dit fragment is de ervaring van de lezer spannend en opwindend, omdat hij afgrijzen verwacht door de gevoelens in het verhaal. Zoals we zien, hoort dit personage getik op de deur en als hij die opent, treft hij daar niemand aan, alleen duisternis; dat maakt de sfeer angstig en gespannen.

Voorbeeld #4: A Tale of Two Cities (Door Charles Dickens)

Charles Dickens creëert in A Tale of Two Cities een belangrijke sfeer telkens als zich een belangrijke gebeurtenis in een plot voordoet. Zo zien we bijvoorbeeld een spookachtige sfeer van de binnenkomst van een bode in Dover mail, wat duidt op dingen van de toekomst. Vervolgens bouwt Dickens een sfeer op door de handelingen van zijn personages in de kamer van Dr. Manetas.

Hierin geeft de auteur attributen aan deze plaatsen met verschillende concepten en ideeën. Bijvoorbeeld, wanneer Jerry op zoek gaat naar Dover mail, om een boodschap over te brengen aan Mr. Lorry, creëert Dickens een sombere en mysterieuze sfeer, die zinspeelt op het duistere einde. Een ander soort sfeer zien we in de rechtszaal tegen het einde. Tijdens de scène merk je dat het publiek het ene slachtoffer na het andere zoekt en opjaagt. Zo verbindt Dickens de sfeer van deze plek met de dood.

Functie van Sfeer

Het doel van het neerzetten van sfeer is het creëren van een emotioneel effect. Het maakt een literair werk levendig, boeiend en interessant door het publiek meer betrokken te houden. Het doet een beroep op de zintuigen van de lezers door het verhaal echter te maken, zodat ze het idee gemakkelijk kunnen begrijpen. Omdat sfeer het publiek op een indirecte manier laat voelen, kunnen schrijvers harde gevoelens met minder strengheid overbrengen. Schrijvers controleren het effect van de heersende sfeer door de beschrijving van settings en voorwerpen te veranderen.