Dit is een gastbijdrage van The Michael J. Fox Foundation for Parkinson’s Research (MJFF). MJFF is toegewijd aan het streven naar genezing van Parkinson en een betere kwaliteit van leven voor diegenen die vandaag de dag met de ziekte leven. Stamcellen zijn waardevolle hulpmiddelen bij dat werk, zij helpen bij de ontwikkeling van nieuwe therapieën en leren meer over de ziekte. Kom meer te weten over het werk dat zij doen op www.michaeljfox.org.
De ziekte van Parkinson is een neurologische aandoening die één op de 100 mensen boven de 60 treft. De ziekte veroorzaakt een verscheidenheid aan symptomen, waaronder motorische problemen zoals tremoren, spierstijfheid en vertraagde beweging, en niet-motorische symptomen van cognitieve stoornissen, stemmingsstoornissen en autonome disfunctie. Naar schatting hebben bijna 1 miljoen mensen in de Verenigde Staten en meer dan 6 miljoen wereldwijd de ziekte van Parkinson. De huidige behandelingen kunnen sommige symptomen verlichten, maar geen van de beschikbare therapieën stopt of vertraagt de progressie van de ziekte.
Wetenschappers gebruiken stamcellen om de ziekte van Parkinson beter te begrijpen en te behandelen.
Stamcelbehandelingen
Bij de ziekte van Parkinson (PD) degenereren en sterven cellen af die de chemische boodschapper dopamine maken. De introductie van nieuwe dopaminecellen in de hersenen kan helpen vervangen wat verloren gaat bij PD en de symptomen verminderen. Een dergelijke behandeling zou ook de bijwerkingen van medicatie kunnen verminderen. Langdurig gebruik van de meest voorgeschreven PD-medicatie (levodopa) en voortschrijdende ziekte kunnen leiden tot dyskinesie of ongecontroleerde, onwillekeurige bewegingen.
Stamcellen kunnen in het lab worden gebruikt om veel andere soorten cellen te genereren, waaronder dopaminecellen. Geïnduceerde pluripotente stamcellen (iPS-cellen) zijn afgeleid van volwassen cellen (meestal van huid of bloed) en kunnen worden gemanipuleerd om zich te gedragen als stamcellen.
Eind 2017 kondigden onderzoekers in het lab van Jun Takahashi, MD, PhD aan het Center for iPS Cell Research and Application aan de Kyoto University in Japan aan dat een studie waarbij zenuwcellen gemaakt van iPS-cellen werden getransplanteerd in de hersenen van preklinische modellen veelbelovend was. De getransplanteerde cellen waren in staat dopamine af te scheiden en neuronen in de hersenen te stimuleren. De geïmplanteerde cellen overleefden twee jaar, leken de symptomen te verbeteren en veroorzaakten geen zieke bijwerkingen.
In juli 2018 kondigden de Kyoto-onderzoekers plannen aan om een klinische proef te starten die de procedure bij mensen verplaatst. Onderzoekers injecteren dopaminerge progenitorcellen – cellen die zich ontwikkelen tot neuronen die dopamine produceren – rechtstreeks in een gebied van de hersenen dat wordt geassocieerd met neurale degeneratie bij de ziekte van Parkinson. De wetenschappers voltooiden de eerste transplantatie in oktober en zijn van plan om tegen 2022 zes extra operaties te voltooien.
In de Verenigde Staten kijken onderzoekers naar andere mogelijke therapeutische benaderingen waarbij stamcellen worden gebruikt. Lorenz Studer, MD, van Memorial Sloan Kettering Cancer Center, maakte deel uit van het team dat als eerste met succes dopamineneuronen ontwikkelde uit menselijke embryonale stamcellen. Zijn laboratorium is nu bezig met de ontwikkeling van een dopamineneuroncelproduct van klinische kwaliteit, gemaakt van embryonale stamcellen. De cellen werden met succes geënt in diermodellen en het Studer-laboratorium zal mogelijk in 2019 overgaan tot klinische proeven op mensen. Met steun van het MJFF testen Ole Isacson MD, PhD, en Penelope Hallet, PhD, van Harvard Medical School andere veelbelovende stamceltherapeutische benaderingen met dopamine-neuronen van iPS-cellen en embryonale stamcellen.
Stamcellen als hulpmiddelen
Stamcellen kunnen ook worden gebruikt om ziektemodellen te creëren om meer te weten te komen over de moleculaire mechanismen van PD en nieuwe medicijnmoleculen te testen.
Het National Institute of Neurological Disorders and Stroke van de National Institutes of Health heeft een open-toegankelijke opslagplaats gecreëerd van gemanipuleerde stamcellen van mensen met Parkinson, personen met genetische mutaties die in verband worden gebracht met PD (met de ziekte en met risico), en controlevrijwilligers. Onderzoekers gebruiken deze cellen om het proces van Parkinson en de rol van de genetica te onderzoeken. Ze kunnen ook worden gebruikt om potentiële medicijntherapieën te screenen.
De Michael J. Fox Foundation levert ook stamcellen voor wetenschappelijke projecten. De door de MJFF gesponsorde Parkinson Progression Markers Initiative (PPMI) studie maakt iPS-cellen gratis beschikbaar voor gekwalificeerde onderzoekers. De studie levert meer dan 130 cellijnen uit de verschillende cohorten: personen met PD, deelnemers aan controles en vrijwilligers die het risico lopen PD te ontwikkelen. In combinatie met de diepgaande moleculaire, klinische en beeldvormingsgegevens die via PPMI zijn verzameld, kunnen deze cellen krachtige hulpmiddelen zijn om te begrijpen wat er anders is bij Parkinson en hoe wetenschappers die disfunctie kunnen aanpakken met nieuwe behandelingen.
De toekomst
Stamcelonderzoek zou wetenschappers kunnen helpen de pathologie van Parkinson beter te definiëren, nieuwe geneesmiddelen te screenen en nieuwe behandelingen te ontwikkelen. Er moeten nog uitdagingen worden overwonnen; er moet nog worden gewerkt aan het genereren van robuuste cellen, zowel in kwaliteit als kwantiteit, die kunnen overleven en naar behoren kunnen functioneren in de hersenen. Wetenschappers onderzoeken welke bron van cellen (geïnduceerd pluripotent of embryonaal) het meest effectief is en wetenschappers zullen ervoor zorgen dat elke behandeling veilig is voordat deze op grote schaal wordt toegepast.
Momentum is echter aan het opbouwen, en meer technologie en inzicht in de ziekte duwen het veld in de richting van nieuwe behandelingen.
Lees meer over stamcellen van de Michael J. Fox Foundation en de ISSCR.