Ameby są jednokomórkowymi pierwotniakami z rzędu Amoebida. Składają się z masy płynu komórkowego otoczonego błoną i zawierającego jedno lub więcej jąder (w zależności od gatunku), jak również inne organelle komórkowe, takie jak wakuole pokarmowe.
Słowo ameba pochodzi od greckiego słowa ameibein (zmieniać), które opisuje najłatwiejszą do odróżnienia cechę ameby, ciągłą zmianę kształtu przez wielokrotne tworzenie pseudopodów (greckie: fałszywe stopy).
Ruch pseudopodów opiera się na ciągłej zmianie stanu protoplazmy wpływającej do wyrostka przypominającego stopę. Wewnętrzny płyn (endoplazma), pod ciśnieniem zewnętrznego żelu (ektoplazma), płynie do przodu w komórce. Kiedy endoplazma dociera do wierzchołka rozwijającego się pseudopoda, płyn jest odpychany do tyłu w stosunku do ektoplazmy i zamienia się w żel. Po powrocie do ciała komórki, nowo utworzony żel ektoplazmy jest przekształcany z powrotem w płynną endoplazmę, i ponownie płynie do przodu pod ciśnieniem zewnętrznego żelu.
Pseudopody pełnią dwie ważne funkcje-lokomoc i zdobywanie pokarmu, działania, które często są ze sobą powiązane. Ameby używają swoich pseudopodów do połykania pokarmu metodą zwaną fagocytozą (greckie: phagein, jeść).
Strumień protoplazmy wewnątrz pseudopodów porusza amebę do przodu. Gdy organizm zetknie się z cząstką pokarmu, pseudopodia otaczają ją. Gdy pokarm zostanie opanowany przez amebę, otwór w błonie pozwala na przedostanie się cząstki pokarmu do wnętrza komórki. Wewnątrz komórki pokarm jest zamykany w wakuolach pokarmowych, trawiony przez enzymy i przyswajany przez amebę. Ameba wydala cząstki, które nie są akceptowane jako pokarm.
Organizmy ogólnie sugerowane przez termin „ameba ba” należą do azylu Protozoa, klasy Mastigophora, która obejmuje organizmy z flagellami (biczowate organy lokomocji), takie jak Chlamydomonas angulosa, jak również te z pseudopodporami. Klasa Sarcodina, której zasadniczą cechą wyróżniającą jest niemal powszechna obecność pseudopodów, obejmuje Amoeba proteus, najbardziej znanego pierwotniaka.
Rhizopoda (w niektórych klasyfikacjach podklasa Sarcodina) zawiera wszystkie pospolite „nagie ameby”, które są albo rurkowate, albo nieco spłaszczone. Poruszają się one za pomocą przepływu protoplazmy, przez wytwarzanie pseudopodia, lub przez posuwanie się do przodu jako pojedyncza masa. Do Rhizopoda należą również sarkodinidy znane jako ameby olbrzymie i formy jądrowe (te z jądrami, czyli muszlami). Niektóre pozornie „nagie” ameby mają powłoki różnego rodzaju, takie jak łuski, śluzowate warstwy zwane glikokaliksami lub złożone włókna znacznie mniejsze niż łuski.
W uzupełnieniu do form nagich, wiele gatunków ameb ma jądra (twarde pokrycia) i są określane jako ameby skorupiaste. Większość z tych muszlowych ameb jest sklasyfikowana w porządku Arcellinida. Mają one jądro z pojedynczym otworem i są organizmami przeważnie słodkowodnymi. Ameby muszlowe żywią się różnymi organizmami, takimi jak bakterie, glony i inne pierwotniaki.
Większość członków rzędu Amoebida jest wolno żyjąca w słodkiej lub słonej wodzie lub glebie, i połyka bakterie. Większe członkowie również karmić na glony i inne protozoans. Kilka ameb z tej grupy jest chorobotwórczych dla ludzi.
Rodzina Amoebidae obejmuje głównie gatunki słodkowodne, których ruch pseudopodialny jest albo monopodialny (cała masa protoplazmatyczna porusza się do przodu) lub polipodialny (kilka pseudopodiów postępuje jednocześnie). Jedna z nich, Amoeba proteus, jest powszechnie stosowana w nauczaniu i badaniach z zakresu biologii komórki. Chaos carolinense, jeden z większych gatunków, ma wiele jąder i może osiągnąć długość 0,12 in (3 mm).
Rodzina Hartmannellidae obejmuje małe i średnie ameby, które poruszają się do przodu monopodialnie, posuwając się do przodu za pomocą stałego przepływu. Żywią się bakteriami, chociaż niektóre gatunki z rodzaju Saccamoeba żywią się również glonami jednokomórkowymi.
Rodzina Entamoebidae obejmuje większość obligatoryjnie endozoicznych (pasożytujących wewnątrz gospodarza) organizmów Amoebida, w tym Entamoeba histolytica. Ameboza (zakażenie E. histolytica) jest poważną chorobą jelitową zwaną również dyzenterią amebową. Charakteryzuje się ona biegunką, gorączką i odwodnieniem. Chociaż ameboza jest zwykle ograniczona do jelita, może rozprzestrzeniać się na inne obszary ciała, zwłaszcza na wątrobę.
E. histolytica występuje jako trofozoit lub cysta. Trofozoit jest ruchliwy, posiada pojedyncze jądro i żyje w jelicie. Wydalany jest z organizmu podczas biegunki, ale nie może przetrwać poza organizmem żywiciela. Postać cysty, składająca się ze skondensowanej protoplazmy otoczonej ochronną ścianą, jest wytwarzana w jelicie, może przetrwać poza organizmem żywiciela, a nawet jest odporna na działanie kwasu żołądkowego, gdy zostanie spożyta wraz z pokarmem lub zanieczyszczoną wodą. Po dostaniu się do jelita, E. histolytica namnaża się za pomocą rozszczepienia binarnego.
Inna rodzina, Acanthamoebidae (w podrodzaju Amoebida Acanthopodina), obejmuje rodzaj Acanthamoeba, które są często izolowane z wody słodkiej i gleby. Acanthamoeba wywołuje pierwotne amebowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (PAM, zapalenie mózgu i jego błon ochronnych), szczególnie u osób chorych, których układ odpornościowy jest osłabiony. Źródłem zakażenia akantamebą jest słodka woda, gorące kąpiele, gleba i domowe roztwory do soczewek kontaktowych. W tym ostatnim przypadku, zanieczyszczenie roztworu do soczewek kontaktowych tym organizmem spowodowało zapalenie rogówki, stan zapalny rogówki, któremu towarzyszy ból i niewyraźne widzenie. Ciężkie przypadki mogą wymagać przeszczepu rogówki lub nawet usunięcia oka.
Członek rzędu Schizopyrenida, Naegleria fowleri jest szczególnie niebezpiecznym ludzkim pasożytem, powodującym szybko śmiertelne PAM u osób pływających w podgrzewanych wodach lub ciepłych, słodkowodnych stawach i jeziorach, głównie w południowych Stanach Zjednoczonych. Zarówno Naegleria jak i Acanthamoeba wnikają przez błonę śluzową nosa i rozprzestrzeniają się do mózgu wzdłuż nerwów.
.