Published: 2 September 2015
Medicines and Hyperkalaemia
Prescriber Update 36(3): 37-39
Wrzesień 2015
Key Messages
- Wiele często przepisywanych leków może wpływać na stężenie potasu w surowicy i nawet niewielka zmiana może mieć istotne konsekwencje kliniczne.
- Interakcje lek-lek, których skutkiem jest zwiększenie stężenia potasu, występują nawet u 10% hospitalizowanych pacjentów1.
- Najważniejszym klinicznie skutkiem hiperkaliemii są zaburzenia rytmu serca, które mogą być ciężkie i zagrażające życiu.
- Do częstych przyczyn hiperkaliemii należą cukrzyca, choroby nerek i leki, takie jak inhibitory konwertazy angiotensyny i antagoniści receptora angiotensyny.
- Ostrożne dawkowanie leków zwiększających stężenie potasu i ścisłe monitorowanie stężenia potasu w surowicy jest zalecane u podatnych pacjentów.
Tło
Potas jest ważnym elektrolitem niezbędnym do funkcjonowania fizjologicznego. Niewielka zmiana jego stężenia może mieć istotny wpływ kliniczny2. Hiperkaliemia jest ogólnie definiowana jako stężenie potasu w surowicy większe niż 5,0 mmol/l3.
Powszechnie wiadomo, że powikłania kardiologiczne, w tym nagły zgon, są związane z hiperkaliemią, co sprawia, że zapobieganie hiperkaliemii jest priorytetem4.
Leki są uważane za główną lub przyczyniającą się przyczynę hiperkaliemii u 35% do 75% hospitalizowanych pacjentów5. Interakcje lekowe (DDI) zwiększające stężenie potasu są również częste i występują nawet u 10% hospitalizowanych pacjentów1.
Objawy
Hiperkaliemia jest często bezobjawowa i wykrywana podczas rutynowych badań laboratoryjnych. Ciężka hiperkaliemia (potas >6,5 mmol/l) zagraża życiu3,6. Objawy są głównie związane z sercem lub mięśniami i obejmują uogólnione osłabienie, paraliż i zaburzenia rytmu serca3,6. Zaburzenia rytmu serca są najważniejszym objawem klinicznym, ponieważ mogą prowadzić do (nagłej) śmierci2. Dlatego hiperkaliemia wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością7.
Leki zwiększające stężenie potasu w surowicy
Leki, o których wiadomo, że zwiększają stężenie potasu w surowicy, przedstawiono w tabeli 1. Leki wpływające na układ renina-angiotensyna są najczęstszą przyczyną hiperkaliemii6,8.
Tabela 1: Leki, o których wiadomo, że zwiększają stężenie potasu w surowicy8
| Mechanizm | Typ leku | Leki |
|---|---|---|
| Zmniejszenie nerkowego wydalania potasu w wyniku hipoaldosteronizmu | Antagoniści aldosteronu | Spironolakton, kanrenoinian potasu, eplerenon, drospirenon |
| Inhibitory konwertazy angiotensyny | Captopril, enalapril, lisinopril | |
| Antagoniści receptora angiotensyny II | Kandesartan, losartan | |
| Non-steroidowe leki przeciwzapalne | Ibuprofen, naproksen, diklofenak, meloksykam | |
| Heparyny | Enoxaparin sodium | |
| Leki immunosupresyjne | Cyklosporyna, takrolimus | |
| Zmniejszenie biernego wydalania nerkowego potasu | Diuretyki oszczędzające potas inne niż antagoniści aldosteronu | Amiloryd, triamteren |
| Leki przeciwinfekcyjne | Trimetoprim, pentamidyna | |
| Zmniejszenie komórkowego transportu potasu | Beta-blokery | Propranolol, atenolol, metoprolol, bisoprolol |
| Glikozydy nasercowe | Digoksyna | |
| Stabilizator nastroju | Lit | |
| Nadmiar podaży potasu | Sole potasu | Chlorek potasu |
| Nieznany mechanizm | Epoetyny | Epoetyna alfa, epoetyna beta |
Ważne interakcje lekowe
Potas zwiększający stężenie DDI może wywoływać hiperkaliemię, a tym samym zagrażające życiu zaburzenia rytmu serca1. Ryzyko wystąpienia hiperkaliemii zwiększa się wraz z liczbą jednocześnie podawanych leków zwiększających stężenie potasu1.
Należy zachować ostrożność podczas dodawania leku zwiększającego stężenie potasu do schematu leczenia pacjenta, który już zawiera lek zwiększający stężenie potasu. Najprawdopodobniej zostanie to przeoczone, gdy pacjent wymaga krótkotrwałego leczenia niesteroidowym lekiem przeciwzapalnym (NLPZ) lub lekiem przeciwinfekcyjnym, takim jak ko-trimoksazol (trimetoprim-sulfametoksazol).
W ostatnich badaniach wykazano zwiększone ryzyko nagłego zgonu u pacjentów przyjmujących spironolakton, inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE) lub antagonistów receptora angiotensyny, którzy byli jednocześnie leczeni kotrimoksazolem z powodu zakażenia5,9.
Przyczyny pozamedyczne
Inne czynniki mogą przyczyniać się do zwiększenia ryzyka wystąpienia u pacjenta hiperkaliemii i obejmują6-8:
- podwyższający się wiek
- odwodnienie
- choroba nerek
- hipoaldosteronizm
- kwasica metaboliczna
- cukrzyca/niedobór insuliny
- zwiększona podaż potasu.
Postępowanie
Pacjenci z ryzykiem rozwoju hiperkaliemii powinni mieć często monitorowane stężenie potasu w surowicy.
Gdy stężenie potasu zaczyna się zwiększać lub w łagodnej hiperkaliemii, należy zmniejszyć dawkę leku zwiększającego stężenie potasu i ograniczyć potas w diecie. Jeśli nie jest to skuteczne, konieczne może być odstawienie leku6. U pacjentów wymagających stosowania leków moczopędnych należy stosować diuretyki pętlowe lub tiazydowe6. Mogą one jednak mieć zmniejszoną skuteczność u pacjentów z niewydolnością nerek.
Pacjenci, u których wystąpi ciężka hiperkaliemia, wymagają natychmiastowej pomocy szpitalnej.
Wczesny pomiar stężenia potasu, ostrożne dawkowanie (z uwzględnieniem leków zwiększających stężenie potasu), ścisłe monitorowanie poziomu elektrolitów u pacjenta i unikanie innych leków powodujących hiperkaliemię jest zalecane w celu zmniejszenia ryzyka hiperkaliemii9.
Przypadki w Nowej Zelandii
Centrum Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych (CARM) otrzymało 60 zgłoszeń dotyczących hiperkaliemii (Rycina 1). Te 60 raportów dotyczyło 79 podejrzanych leków, ponieważ w niektórych raportach opisywano dwa lub więcej podejrzanych leków.
InhibitoryACE i antagoniści aldosteronu stanowili odpowiednio 25% i 9% podejrzanych leków. Jest to zgodne z opisywanymi w literaturze lekami wywołującymi hiperkaliemię.
Rycina 1: Leki związane z hiperkaliemią, które zostały zgłoszone do CARM więcej niż jeden raz.
Podejrzany lek został wycofany w 40 z 60 raportów, a w 33 z tych 40 raportów odnotowano zdecydowaną poprawę hiperkaliemii.
Pracowników służby zdrowia zachęca się do zgłaszania wszelkich zdarzeń niepożądanych związanych z lekami, w tym hiperkaliemii, do CARM. Zgłoszenia mogą być składane w formie papierowej lub elektronicznej (https://nzphvc.otago.ac.nz/).
- Eschmann E, Beeler PE, Kaplan V, et al. 2014. Patient- and physician-related risk factors for hyperkalaemia in potassium-increasing drug-drug interactions.European Journal Clinical Pharmacology 70: 215-223.
- Karmacharya P, Poudel DR, Pathak R, et al. 2015. Acute hyperkalemia leading to flaccid paralysis: a review of hyperkalemic manifestations.Journal of Community Hospital Internal Medicine Perspectives 5: 27993.
- Rastergar A, Soleimani M. 2001. Hypokalaemia and Hyperkalaemia.Postgraduate Medical Journal 77: 759-764.
- Ponce SP, Jennings AE, Madias NE, et al. 1985. Drug-induced hyperkalemia.Medicine (Baltimore) 64: 357-370.
- Perazella MA. 2000. Drug-induced hyperkalemia: old culprits and new offenders. American Journal Medicine 109: 307-314.
- Ben Salem C, Badreddine A, Fathallah N, et al. 2014. Drug-induced hyperkalemia. Drug Safety 37: 677-692.
- Henz S, Maeder MT, Huber S, et al. 2008. Influence of drugs and comorbidity on serum potassium in 15,000 consecutive hospital admissions.Nephrology Dialysis Transplant 23: 3939-3945.
- Noize P, Bagheri H, Durrieu G, et al. 2011. Life-threatening drug-associated hyperkalemia: a retrospective study from laboratory signals. Pharmacoepidemiology Drug Safety 20: 747-753.
- Antoniou T, Hollands S, Macdonald EM, et al. 2015. Trimetoprim-sulfametoksazol a ryzyko nagłego zgonu wśród pacjentów przyjmujących spironolakton. Canadian Medical Association Journal 187: E138-143.