Walka młodej królowej Wiktorii o tron

„Kobieta na tronie Anglii – co za niedorzeczność!”

Te słowa wypowiedział książę George z Cambridge, po tym jak został odsunięty daleko od sukcesji przez swoją pulchną kuzynkę, księżniczkę Wiktorię. I wielu w tamtym czasie zgadzało się z jego oceną. Co gorsza, jak powiedziała sama królowa: „Byłam pierwszą osobą, która nosiła imię Wiktoria”. Co zadziwiające dla nas, dla których słowo „Victorian” wydaje się tak kategorycznie angielskie, było ono wówczas uważane za absurdalne, wymyślone imię. Co gorsza, miało ono francuskie pochodzenie, a Francja jeszcze kilka lat temu była wielkim wrogiem kraju. Można by je porównać do „Kylia”, gdyby Australia była niedawno w stanie wojny z Wielką Brytanią.

Małej księżniczce dodatkowo przeszkadzały inne sprawy: niepozorny wygląd, nieśmiałość, wybuchowy temperament, a przede wszystkim chciwa matka, która chciała wykorzystać córkę jako narzędzie władzy. Ale Wiktoria była również pełna ducha, żywiołowa i zdeterminowana, od najmłodszych lat zdecydowana zostać królową.

„Śliczna mała księżniczka, pulchna jak kuropatwa”, oświadczył książę Kentu w dniu narodzin swojej córki, 24 maja 1819 roku. Przybycie księżniczki Wiktorii zachwyciło jej ojca, ale w kraju nie wywołało większego szumu. Kent był dopiero czwarty w kolejce do tronu, po swoich braciach: księciu regencie, księciu Yorku i księciu Clarence. Dla reszty rodziny królewskiej Wiktoria była jedynie córką pomniejszego brata, niczym więcej niż pionkiem, który miał być w końcu przehandlowany w małżeństwie.

Dziecko znane później jako królowa Wiktoria urodziło się w samym środku kryzysu sukcesji. Do czasu, gdy w 1817 roku pięć żyjących córek i siedmiu synów Jerzego III było w średnim wieku, udało im się doczekać jednego prawowitego spadkobiercy, księżniczki Charlotty, córki księcia regenta (ich nieślubne dzieci miały ostatecznie liczyć 56 dzieci). Anglicy upatrywali w księżniczce Charlotte nadzieję dla swojego kraju, w przeciwieństwie do jej rozpustnych, rozrzutnych wujów i ciotek-rozrzutnic. Kiedy zaszła w ciążę ze swoim popularnym mężem, księciem Leopoldem z Saxe-Coburg, ludzie byli zachwyceni. Jednak po 50 godzinach porodu urodziła martwego chłopca. W ciągu kilku godzin zapadła na śmiertelną gorączkę i zmarła. Kraj był pogrążony w żałobie, a politycy zaczęli panikować z powodu braku dziedzica.

W nadziei, że parlament spłaci ich ogromne długi, książęta rozpoczęli wyścig do małżeństw i produkcji dzieci. Książę Kentu odesłał swoją dwudziestoletnią kochankę i zaczął zalecać się do siostry księcia Leopolda, Victoire, księżniczki Dowager z Leiningen. Victoire początkowo nie chciała zrezygnować ze swojej, jak to określiła, „przyjemnej niezależnej pozycji”, aby poślubić Kenta, zadłużonego księcia starszego od niej o 20 lat, ale Leopold naciskał na nią, aby się zgodziła. Pomimo jej wątpliwości i jego długów, oboje byli szczęśliwi, a Victoire wkrótce zaszła w ciążę. „Moi bracia nie są tak silni jak ja”, postulował podekscytowany książę. „Prowadziłem regularne życie, przeżyję ich wszystkich; korona przypadnie mnie i moim dzieciom.”

Książę Regent był rozwścieczony sukcesem brata w urodzeniu dziecka i zemścił się, psując chrzciny. Pozwolił tylko na garstkę gości i odmówił dziecku noszenia imion związanych z królowymi, takich jak Charlotte czy Augusta, lub rzeczywiście sfeminizowanej wersji jego własnego imienia, „Georgiana”. Zamiast tego, w dniu narodzin, arcybiskup Canterbury stał z dzieckiem nad chrzcielnicą, czekając, aż książę regent poinformuje go o jej imieniu. W końcu Regent wykrzyknął: „Nadaj jej imię matki”. Jej pierwsze imię brzmiało Alexandrina, po carze (nawet Regent nie odważył się rozgniewać rosyjskiego władcy odmową), ale szybko stała się znana pod swoim drugim imieniem – Victoria.

Zubożała i zdesperowana

Do grudnia Kent zaakceptował, że jego długi były nie do pokonania i przeniósł rodzinę do tańszego domu w Sidmouth, na wybrzeżu Devon. To była gorzka zima, a na początku stycznia, po powrocie z jednego z jego spacerów na świeżym powietrzu przemoczone do kości, książę wziął do swojego łóżka z chłodem. W ciągu kilku dni ciężko zachorował i zmarł 23 stycznia, trzymając żonę za rękę. „Ona zabija wszystkich swoich mężów”, powiedziała żona rosyjskiego ambasadora. Wiktoria miała zaledwie osiem miesięcy.

33-letnia księżna była zubożała i zrozpaczona. Jej brat Leopold przekonał niechętnego księcia Regenta, by pozwolił jej wynająć pokoje w Pałacu Kensington, a ona zabrała ze sobą Johna Conroya, przystojnego Irlandczyka, który był koniuszym księcia. W chaosie po śmierci księcia wbił się w absolutne zaufanie księżnej i stał się de-facto władcą jej domu.

W dniu 29 stycznia 1820 r., w dniu, w którym księżna przybyła do pałacu, biedny szalony król Jerzy w końcu umarł. Książę Regent został w końcu królem Jerzym IV. Po książętach Yorku i Clarence, dziecko Wiktorii było następne w kolejce do tronu.

Pałac Kensington był wtedy zimny, ponury i odrapany – a życie, jakie wiodła tam Wiktoria, było niewiele lepsze. Księżna i John Conroy byli absolutnie zjednoczeni w dążeniu do uczynienia Wiktorii swoją niewolnicą. Oboje byli przekonani, że Wiktoria zostanie królową, a ich najgłębszą nadzieją było to, że wstąpi na tron jako osoba niepełnoletnia, więc księżna będzie mogła zostać regentką i zgromadzić władzę i bogactwa dla siebie i swojej drogiej przyjaciółki. Gdyby jednak udało jej się to po ukończeniu 18 lat, chcieli mieć pewność, że odda im całą władzę. I tak zainicjowali 'System Kensington’.

System Kensington był okrutnym reżimem zastraszania i, przede wszystkim, nadzoru. Wiktoria nie mogła być sama ani na sekundę. Każdej nocy spała w pokoju matki, a pielęgniarka lub guwernantka czuwała nad nią, dopóki matka nie poszła spać. Każdy jej kaszel, każde słowo, a nawet wybór stroju był wiernie relacjonowany Johnowi Conroyowi. Była trzymana z dala od rodziny ojca i odizolowana od wszystkich dzieci, z wyjątkiem Conroy’s.

Księżna była również przerażona doniesieniami, że książę Cumberland, który byłby następnym bratem w kolejce do tronu, chciał zabić dziewczynkę. Z pewnością Cumberland rozpowszechniał plotki, że Wiktoria jest zbyt chora, by rządzić i próbował znaleźć sposób na odsunięcie jej od sukcesji – i nie jest wykluczone, że mógł chcieć jej śmierci. Niezależnie od jego intencji, jedzenie Wiktorii było degustowane przed każdym posiłkiem, a ona sama nie mogła schodzić po schodach bez trzymania kogoś za rękę.

Wiktoria bardzo odczuwała swoją ograniczoną sytuację. „Wiodłam bardzo nieszczęśliwe dzieciństwo”, ubolewała. Oświadczyła, że jej jedynym „szczęśliwym czasem” były wyprawy z przyrodnią siostrą Feodorą i jej guwernantką, ponieważ „wtedy mogłam mówić i patrzeć, jak mi się podobało”.

Gdy Wiktoria dorastała, księżna podwoiła swoje próby kontrolowania jej i pokazania się jako siła stojąca za tronem. Czas pokazał, że miała rację: Starsi bracia Kentu pozostali bezdzietni. Książę Clarence i jego dużo młodsza żona mieli w 1819 roku dziewczynkę Charlotte, ale żyła ona tylko kilka godzin. Pod koniec grudnia 1820 roku, ku rozpaczy księżnej Kentu, urodziła im się kolejna dziewczynka, Elizabeth. Ale już w marcu następnego roku Elizabeth zmarła. Ku radości księżnej, nie było więcej dzieci.

Tuż po tym, jak Wiktoria skończyła 11 lat, zmarł król Jerzy, a 64-letni książę Clarence wstąpił na tron jako król Wilhelm IV. Wiktoria była teraz dziedziczką, a księżna postanowiła paradować z nią w kraju jako przyszłą królową – z sobą i Conroyem u boku księżniczki. 1 sierpnia 1832 roku, ona, 13-letnia Wiktoria i Conroyowie wyruszyli w pierwszą ze swoich podróży: trzymiesięczne tournee do Walii, przez Midlands i Cheshire.

Wiktoria nienawidziła tego tournee. Nienawidziła być otoczona przez Conroys, wczesnych startów i niekończących się obiadów i przyjęć z nudnymi dorosłymi. 24 września 1832 roku wyznała w swoim „Zeszycie dobrego wychowania”, że była „BARDZO BARDZO BARDZO BARDZO HORRIBLY NAUGHTY!!!!”, podkreślając każde słowo cztery razy. Jednak pomimo jej skarg i wściekłości Króla na domniemania księżnej, wycieczki były kontynuowane: na południowe wybrzeże i wyspę Wight, do Midlands i na północ, jak również sporadyczne wizyty w nadmorskich kurortach i arystokratycznych domach przez cały rok.

W międzyczasie politycy wyrazili swoją opinię, że Wiktoria to po prostu zbyt śmieszne imię dla władczyni. Rzeczywiście, król próbował zmusić księżną, by zgodziła się zmienić je na Elizabeth lub Charlotte. Początkowo zgodziła się. W końcu jednak odmówiła, pragnąc, by jej córka nosiła jej imię. Dziwnie jest teraz myśleć, że gdyby ustąpiła, epoka wiktoriańska nigdy by nie zaistniała. Zamiast tego mówilibyśmy o 'elżbietańskiej moralności’ – co nie ma tego samego wydźwięku.

• Czy wiktoriańskie życie naprawdę było takie ponure? 5 powodów, dla których Wiktorianie byli 'szczęśliwi’

Dla wszystkich wielkich planów księżnej i Conroya, aby sprawować absolutną kontrolę nad Wiktorią w momencie jej sukcesji, czas nie był po ich stronie. Wkrótce księżniczka skończyła 16 lat, a król Wilhelm wykazywał wszelkie oznaki, że będzie się trzymał zdrowo przez kolejne dwa lata, więc para zaczęła panikować i postanowiła obrać nową strategię. Powiedzieli wszystkim wpływowym osobom, że Wiktoria jest tak niedojrzała, że będzie wymagała, aby księżna rządziła za nią co najmniej do 21 roku życia. Jednocześnie uknuły spisek, by zmusić Wiktorię do oddania im stanowisk władzy, gdy wstąpi na tron.

Jesienią 1835 roku, kiedy Wiktoria zachorowała na tyfus w Ramsgate, dostrzegli okazję do działania. Podczas gdy księżna płakała z gorączki w łóżku, księżna górowała nad nią i wielokrotnie próbowała zmusić ją do podpisania dokumentu zezwalającego na mianowanie Conroya jej prywatnym sekretarzem – w efekcie kontrolerem jej spraw i pieniędzy. Ale Wiktoria, jak później napisała, „opierała się pomimo mojej choroby i ich surowości”. Była zdecydowana przeciwstawić się dążeniu jej matki do władzy.

Król również był stanowczy. Chociaż bardzo źle się czuł, był zdecydowany nie rezygnować z życia, dopóki Wiktoria nie skończy 18 lat. Nienawidził księżnej i ostatnią rzeczą, jakiej pragnął, było to, by została regentką. Każdego dnia walczył dalej – pragnąc, by nie umrzeć.

„Dziś są moje osiemnaste urodziny! Ileż mam lat!” – myślała księżniczka 24 maja 1837 roku. Był to dzień gigantycznej gali dla kraju. Kensington zostało udekorowane sztandarami, w pałacu odbyło się oficjalne przyjęcie, a wieczorem wielki bal. Dla księżnej był to jednak dzień rozpaczy. Wiktoria miała 18 lat – a król wciąż żył.

Księżna i Conroy podwoili swoje wysiłki, by zmusić Wiktorię do zgody na mianowanie Conroya jej prywatnym sekretarzem lub skarbnikiem, albo na regencję do czasu, gdy skończy 21 lat. Mówili jej, że kraj szanuje ją tylko ze względu na jej matkę; błagali i grozili – a Conroy oświadczył, że powinna zostać zamknięta i pozbawiona jedzenia. Wiktoria pozostała silna i, na szczęście dla niej, nie musiała długo czekać.

• „Dumpy” dowager czy energiczna piękność: jak naprawdę wyglądała królowa Wiktoria i ile miała wzrostu?

We wczesnych godzinach 20 czerwca 1837 roku król w końcu umarł. O szóstej rano, w Pałacu Kensington, 18-letnia Wiktoria stała w bieliźnie nocnej, gdy arcybiskup Canterbury i Lord Kanclerz uklękli przed nią i powiedzieli jej, że jest królową. Jej pierwszym aktem było poproszenie o godzinę samotności. Potem przeniosła swoje łóżko z pokoju matki.

Była królową – bez 'mamony’ – największego kraju w Europie i odniosła sukces wbrew wielkim przeciwnościom losu. Nasza wizja Wiktorii może przedstawiać starszą matronę, ubraną w ponurą czerń, nie uśmiechającą się i wymawiającą: „nie jesteśmy rozbawieni”. Ale ona była pełną życia młodą kobietą, która zasiadła na tronie pomimo oczekiwań wielu, że nigdy nie zostanie królową, a także pomimo ambicji jej matki. „Zawsze będę pamiętać ten dzień jako najdumniejszy w moim życiu”, napisała Wiktoria 28 czerwca 1838 roku, w dniu swojej koronacji. Zasłużyła na swój triumf – i całą dumę.

Kate Williams jest historykiem i prezenterką. Jest autorką książki o księżniczce Wiktorii, Becoming Queen.

Ten artykuł został po raz pierwszy opublikowany przez HistoryExtra w czerwcu 2018

.