Zrozumieć Szekspira

Kwestie autorstwa

Czytelnicy i bywalcy sztuk teatralnych za życia samego Szekspira, a właściwie do końca XVIII wieku, nigdy nie kwestionowali autorstwa jego sztuk. Był on znanym aktorem ze Stratfordu, który występował w londyńskim premierowym zespole aktorskim, wśród wielkich aktorów swoich czasów. Był szeroko znany również przez czołowych pisarzy swoich czasów, w tym Bena Jonsona i Johna Webstera, z których obaj chwalili go jako dramaturga. Wiele innych hołdów dla niego jako wielkiego pisarza pojawiło się za jego życia. Każda teoria, która zakłada, że nie był on autorem przypisywanych mu sztuk i wierszy, musi zakładać, że współcześni Szekspirowi byli powszechnie oszukiwani przez jakiś tajny układ.

Jeszcze w połowie XIX wieku podejrzenia na ten temat nabrały na sile. Niejaka Delia Bacon zaproponowała, by autorem był jej domniemany przodek Sir Francis Bacon, wicehrabia St. Albans, który rzeczywiście był wybitnym pisarzem epoki elżbietańskiej. Co spowodowało powstanie tej teorii? Wydaje się, że głównym powodem było to, że niewiele wiadomo o życiu Szekspira (choć w rzeczywistości wiadomo o nim więcej niż o współczesnych mu pisarzach), że pochodził z wiejskiego miasteczka Stratford-upon-Avon, że nigdy nie uczęszczał na żaden z uniwersytetów, a zatem byłoby niemożliwe, aby pisał ze znawstwem o wielkich sprawach angielskiego życia dworskiego, jakie znajdujemy w sztukach.

Teoria ta jest podejrzana z wielu powodów. Kształcenie uniwersyteckie w czasach Szekspira koncentrowało się na teologii oraz tekstach łacińskich, greckich i hebrajskich, które nie poprawiłyby w znacznym stopniu wiedzy Szekspira o współczesnym życiu angielskim. W XIX wieku wykształcenie uniwersyteckie stawało się coraz bardziej wyznacznikiem osoby wszechstronnie wykształconej, ale wykształcenie uniwersyteckie w XVI wieku było zupełnie inną sprawą. Przekonanie, że tylko osoba z wykształceniem uniwersyteckim może pisać o życiu na dworze i wśród szlachty, jest błędnym i w istocie snobistycznym założeniem. Szekspirowi lepiej było jeździć do Londynu, jak to robił, oglądać i pisać sztuki, słuchać, jak ludzie rozmawiają. Był w efekcie reporterem. Wielcy pisarze jego epoki (a właściwie większości epok) nie są zazwyczaj arystokratami, którzy nie muszą zarabiać na życie swoim piórem. Pochodzenie społeczne Szekspira jest zasadniczo podobne do tego, jakie mieli jego najlepsi współcześni. Edmund Spenser uczęszczał do Cambridge, to prawda, ale pochodził z rodziny marynarskiej. Christopher Marlowe również uczęszczał do Cambridge, ale jego krewni byli szewcami w Canterbury. John Webster, Thomas Dekker i Thomas Middleton pochodzili z podobnych środowisk. Odkryli, że są pisarzami, którzy mogą zarabiać na życie swoim talentem, i (nie licząc poety Spensera) rzucili się do londyńskich teatrów, gdzie można było znaleźć klientów na ich wyroby. Podobnie jak oni, Szekspir był człowiekiem teatru komercyjnego.

Proponowano również innych kandydatów – Williama Stanleya, 6. hrabiego Derby, i Christophera Marlowe’a – i rzeczywiście sam fakt istnienia tak wielu kandydatów sprawia, że można podejrzewać, iż jest to tylko jedna osoba. Pod koniec XX wieku kandydatem do napisania sztuk Szekspira, innym niż sam Szekspir, był Edward de Vere, 17. hrabia Oksfordu. Oxford rzeczywiście pisał wiersze, podobnie jak inni dżentelmeni; pisanie sonetów było oznaką dżentelmeńskiej dystynkcji. Oxford był również nędznym człowiekiem, który znęcał się nad żoną i doprowadzał swojego teścia do rozpaczy. Najpoważniejszą szkodą dla kandydatury Oxforda jest fakt, że zmarł on w 1604 roku. Przedstawiona tutaj chronologia, podsumowująca być może 200 lat pracowitych badań, ustala profesjonalną karierę Szekspira jako dramaturga, która rozciąga się od około 1589 do 1614 roku. Wiele z jego największych sztuk – Król Lear, Antoniusz i Kleopatra, Burza, by wymienić tylko trzy – zostało napisanych po 1604 roku. Przypuszczenie, że datowanie kanonu jest zupełnie nietrafione i że wszystkie sztuki i wiersze zostały napisane przed 1604 rokiem, jest rozpaczliwym argumentem. Niektóre indywidualne daty są niepewne, ale ogólny wzór jest spójny. Wzrost stylów poetyckich i dramatycznych, rozwój tematów i zagadnień, wraz z obiektywnymi dowodami, wszystko to wspiera chronologię, która rozciąga się do około 1614 roku. Alternatywne przypuszczenie, że Oxford napisał sztuki i wiersze przed 1604 rokiem, a następnie odłożył je do szuflady, aby wydobyć je po swojej śmierci i uaktualnić, aby wydawały się aktualne, jest wymyślaniem odpowiedzi na nieistniejący problem.

Gdy wszystko jest powiedziane, rozsądnym pytaniem, które należy zadać jest, dlaczego Oxford chciałby napisać sztuki i wiersze, a następnie nie twierdzić, że są one dla niego? Odpowiedź brzmi, że był arystokratą i że pisanie dla teatru nie było eleganckie; dlatego potrzebował człowieka do towarzystwa, pseudonimu. Szekspir, aktor, był odpowiednim wyborem. Ale czy jest prawdopodobne, że taka przykrywka mogła się udać?

Współcześni Szekspirowi pisali o nim jednoznacznie jako o autorze sztuk. Ben Jonson, który dobrze go znał, napisał wiersze do Pierwszego Folio z 1623 roku, gdzie (jak i gdzie indziej) krytykuje i chwali Szekspira jako autora. John Heminge i Henry Condell, aktorzy i właściciele teatrów, którzy współpracowali z Szekspirem, podpisali dedykację i przedmowę do Pierwszego Folio i opisali swoje metody jako redaktorzy. W swoich własnych czasach był więc akceptowany jako autor sztuk. W epoce, która jak żadna inna kochała plotki i tajemnice, trudno sobie wyobrazić, że Jonson i teatralni współpracownicy Szekspira dzielili sekret gigantycznego literackiego oszustwa bez jednego przecieku lub że mogli zostać narzuceni bez podejrzeń. Niepoparte twierdzenia, że autor sztuk był człowiekiem wielkiej nauki i że Szekspir ze Stratfordu był niepiśmiennym szubrawcem, nie mają już znaczenia i tylko wtedy, gdy wierzący w Bacona, Oxforda czy Marlowe’a przedstawi solidne dowody, uczeni zwrócą na to uwagę.