Waarom dagdromen we?
door Dyani Lewis
Je zou het gevoel kunnen hebben dat dagdromen een uitspatting is die weinig nut heeft in je drukke leven. Maar onderzoek naar hoe en waarom je geest afdwaalt, onthult het belang van deze mentale omwegen.
We hebben het allemaal wel eens meegemaakt, je zit midden in een gesprek wanneer iemand je een vraag stelt en je realiseert je dat je in een andere wereld bent of mogelijk aan de andere kant van deze.
Maar heb je je ooit afgevraagd waarom je gedachten soms afdwalen? Onderzoekers zijn al bijna 60 jaar op zoek naar het antwoord op deze vraag.
Dr Muireann Irish werkt bij Neuroscience Research Australia en bestudeert de neurobiologie van dagdromen bij mensen met dementie, ze zegt dat dagdromen een slechte rap krijgt.
“Veel mensen zien dagdromen als schadelijk of een verspilling van tijd of een slecht gebruik van mentale kracht,” zegt ze.
Maar de frequentie waarmee velen van ons dagdromen, schattingen suggereren dat tot de helft van ons wakende leven wordt besteed aan dagdromen “echt suggereert dat het een soort van evolutionaire adaptieve waarde heeft,” zegt Irish.
Waarom dagdromen we?
In een poging om erachter te komen waarom we dagdromen, zijn er aanwijzingen te vinden in wat we dagdromen over.
“Zowat elke gedachte die mensen hebben, is direct of indirect gerelateerd aan een van hun doelen,” zegt professor Eric Klinger van de Universiteit van Minnesota, die sinds de jaren zeventig onderzoek doet naar dagdromen en mind dwaling.
“De meeste van deze doelen zijn uiterst basaal en veel van hen zijn van korte duur,” zegt hij, “zoals proberen te onthouden om tomaten te kopen op weg naar huis of je zorgen te maken over wat je tegen iemand gaat zeggen.”
Irish zegt dat nadenken over de gebeurtenissen van de dag, of herinneringen ophalen aan dingen die eerder in je leven hebben plaatsgevonden, je kan helpen een gevoel van identiteit te creëren en je verleden, heden en toekomstige zelf te verbinden, zegt ze.
Dromen over de toekomst
Het meeste dagdromen richt zich op dingen die in de toekomst kunnen gebeuren.
“We plannen vooruit, we denken na over de uitkomsten van beslissingen, we denken na over wat we in het weekend zouden kunnen doen, wat we volgende week zouden kunnen doen,” zegt Irish. Maar je denkt ook na over je leven in de verdere toekomst, over met wie je zou kunnen trouwen of waar je zou kunnen wonen.
Dit proces kan ons helpen ons voor te bereiden op die toekomst, of die nu over een paar minuten is, of verderop in het traject. “Het is een repetitiemechanisme,” zegt Klinger. “Het is spontaan, het is geen opzettelijke repetitie, maar het speelt een rol van priming ons.”
In sociaal georiënteerde dagdromen, “kunnen we nadenken over de gevoelens, de intenties en de gedachten die andere mensen kunnen hebben,” zegt Irish. “We kunnen doorwerken als een collega ons afwijzend leek te bejegenen, dat het misschien niets met ons te maken heeft, maar we kunnen het in de context plaatsen van extra dingen die in hun leven spelen.”
Dagdromen kan ook een bron van creatieve inspiratie zijn. “We ontdekken vaak oplossingen of betere manieren om dingen te doen dan we zouden hebben gedaan, als we niet de ruimte hadden gehad om in gedachten te dwalen,” zegt Klinger.
Irish is het daarmee eens. “Staand onder de douche, je afvragend wat je die dag op je werk gaat doen, kunnen we soms een doorbraak krijgen die we nooit zouden hebben bereikt als we met een zeer aandachtige, gerichte aanpak aan het probleem hadden gewerkt.”
Wat er met de hersenen gebeurt als je gedachten afdwalen
Moderne neuro-beeldvormingstechnieken die onthullen welke hersengebieden actief zijn bij het uitvoeren van een bepaalde taak, hebben geleid tot de toevallige ontdekking van gedachten-dwalende netwerken in de hersenen.
Onderzoekers realiseerden zich dat wanneer ze mensen die in magnetische resonantie beeldvorming (MRI) scanners lagen vertelden om te ‘rusten’ tussen taken, er een specifiek patroon van hersenactiviteit werd gedetecteerd.
“Ze realiseerden zich dat wanneer mensen niet met een taak bezig zijn, dit niet betekent dat de hersenen niet actief zijn,” zegt Irish.
De hersengebieden die tussen taken opleven, of wanneer er niet veel in de externe omgeving is om je zintuigen te prikkelen, is bekend geworden als het default mode netwerk. Men denkt dat dit het netwerk is dat actief is wanneer we dagdromen.
Drifting off task
Maar zelfs wanneer je bezig bent met een taak, bijvoorbeeld het lezen van een boek of het maken van een legpuzzel, is je geest geneigd af te dwalen.
Hoe vaak dit gebeurt, hangt af van hoe veeleisend of belangrijk de activiteit is, aldus Klinger.
“Hoe veeleisender de taak tot op zekere hoogte is, hoe kleiner het deel van de gedachten dat als taakrelevant zou worden beschouwd,” zegt Klinger, maar “als dingen heel, heel moeilijk zijn, en misschien boven je vermogen liggen om er gemakkelijk mee om te gaan, dan kun je een toename krijgen in de hoeveelheid dagdromen die gaande is.”
Natuurlijk vaak blijf je gelukzalig onbewust dat je geest zelfs is afgedwaald van de taak bij de hand, zegt Klinger. Toch hebben studies aangetoond dat een grotere activiteit in het standaardmodusnetwerk, vermoedelijk als gevolg van het afdwalen van je gedachten tijdens een taak, je trager kan maken om te reageren en meer kans heeft om fouten te maken.
Maar je hebt geen MRI nodig om de effecten van dagdromen waar te nemen. Dagdromen tijdens een belangrijke taak betekent dat de kans kleiner is dat je het gelezen materiaal volledig begrijpt en dat de hoeveelheid informatie die in ons langetermijngeheugen wordt opgeslagen, afneemt.
“Voor een kind op school dat probeert te leren, geldt dat als het niet aanwezig en aandachtig is, het leren en het vastleggen in het geheugen eronder te lijden heeft,” zegt Irish.
Droomt iedereen?
Onderzoekers zijn pas onlangs begonnen zich te verdiepen in de vraag of mensen die lijden aan bepaalde neurologische aandoeningen meer of minder dagdromen of anders dan gezonde mensen.
Irish’s onderzoek kijkt naar hoe de activiteit in het standaardnetwerk verandert bij mensen met dementie.
“De standaardnetwerkconnectiviteit is sterk verminderd bij neurodegeneratieve aandoeningen zoals de ziekte van Alzheimer,” legt ze uit. Of dit zich vertaalt in een afname van dagdromen is moeilijk met zekerheid te zeggen, zegt Irish, omdat mensen met dementie moeite hebben om over hun mentale toestand na te denken. Maar er zijn aanwijzingen dat dementie het dagdromen belemmert.
“Het vermogen van de dementiepatiënt om zich mentaal terug te trekken uit het huidige moment is sterk aangetast,” zegt Irish. “Ze hebben de neiging om erg vast te blijven zitten op de taak en ze zijn niet in staat om zichzelf los te trekken en hun gedachten te laten afdwalen naar verschillende onderwerpen.”
Volgens Irish heeft dit belangrijke implicaties voor hoe we zorgen voor mensen met dementie en andere neurologische aandoeningen.
“We weten dat patiënten met de ziekte van Alzheimer heel goed reageren op het aanbieden van muziek als externe stimulatie, of op oude foto’s en krantenknipsels,” zegt Irish.
Dagdromen’s donkere kant
Maar onderzoek suggereert dat dagdromen ook een keerzijde heeft.
Uit een studie uit 2010, gepubliceerd in het prestigieuze tijdschrift Science, bleek dat mensen minder gelukkig waren wanneer hun gedachten afdwaalden. In de studie werden de dagelijkse activiteiten van meer dan 2000 mensen onderbroken door een app die hen vroeg of ze op dat moment aan het dagdromen waren en hoe ze zich voelden. Mensen waren minder gelukkig wanneer ze dagdroomden dan wanneer ze gefocust waren op de taak bij de hand.
Andere studies wijzen uit dat een dwalende geest vaker voorkomt wanneer onze stemming laag is, en dat het gevoelens van depressie kan versterken.
“Er is zeker een donkere kant,” geeft Irish toe; maar ze gelooft dat waar je over dagdroomt waarschijnlijk de belangrijkste factor is bij het bepalen of het positief of negatief is. Herkauwen over gebeurtenissen uit het verleden kan een kenmerk zijn van depressieve gedachten, en piekeren over toekomstige gebeurtenissen kan het vuur van de angst aanwakkeren.
Maar, zoals Klinger opmerkt, “er zijn manieren om mensen te trainen om de inhoud van hun gedachten te veranderen”. Hij haalt een onderzoek uit de jaren tachtig aan waarin mensen die geneigd waren zich zorgen te maken, werd opgedragen zich elke dag een half uur geconcentreerd zorgen te maken. Dit had tot gevolg dat de deelnemers op andere momenten van de dag minder spontaan gingen piekeren.
Het is ook gebleken dat mensen eerder geneigd kunnen zijn een actie uit te voeren als ze er eerder over hebben gedagdroomd. Zoals Klinger opmerkt, kan dit zeer negatieve gevolgen hebben als de persoon snode bedoelingen heeft.
“Het is vrij duidelijk dat mensen die zich bezighouden met seksueel geweld verkrachting, bijvoorbeeld veel fantasie-inhoud hebben over dat,” zegt hij. “Het is ook waarschijnlijk dat met dat soort voortdurende repetitie, dat het waarschijnlijker wordt dat die persoon de actie zal uitvoeren dan wanneer die persoon zich niet zou bezighouden met dat soort dagdromen.”
Maar dit soort negatieve gevolgen voor dagdromen is extreem. Voor de meesten van ons is de kostprijs van dagdromen beperkt tot de kleine ergernis van het niet kunnen concentreren op de huidige taak.
De beoefening van mindfulness, die mensen leert aanwezig te zijn bij het hier en nu in plaats van de geest te laten afdwalen, kan de off-task gedachte van gedachten-dwalen verminderen en heeft aangetoond gunstig te zijn bij de behandeling van depressie en angst.
Voor Irish betekent dat niet dat dagdromen overboord kan worden gegooid; het is gewoon een kwestie van balans.
“Aandachtig zijn wanneer je iets moet leren of onthouden, maar dan ook manieren vinden om mensen toe te staan zich over te geven aan een beetje dagdromen en misschien die kracht aanwenden op een manier die hen in staat stelt zich creatief uit te drukken.”
gepubliceerd 06/05/2014