Methodes van ziekteoverdracht. Er zijn vele insecten die de primaire of intermediaire gastheer of drager van menselijke ziekten zijn. Ziekteverwekkers die door insecten kunnen worden overgebracht zijn onder meer protozoa, bacteriën, virussen en helminten zoals lintwormen, zuigwormen en rondwormen. Er zijn twee methoden om een ziekteverwekker door insecten te laten overbrengen: mechanisch en biologisch.
Malaria. De belangrijkste ziekte die door insecten wordt overgedragen is malaria, waarbij een Plasmodium protozoön betrokken is die wordt overgebracht door muggen van het geslacht Anopheles. Malaria is de dodelijkste door geleedpotigen overgebrachte ziekte ter wereld en treft ongeveer 250 miljoen mensen in de wereld, met niet minder dan 2 miljoen sterfgevallen per jaar. In de Verenigde Staten komen elk jaar enkele gevallen van malaria voor, maar alleen bij personen die in zieke gebieden in het buitenland hebben gereisd.
Arbovirussen. Deze ziekten worden veroorzaakt door virussen die biologisch worden overgedragen door de beet van muggen. Er zijn ongeveer 28 virussen van groot belang voor de volksgezondheid, die door een verscheidenheid van muggen worden overgebracht. Knokkelkoorts en Gele koorts worden overgebracht door muggen van het geslacht Aedes. Er zijn verschillende soorten encefalitis, en deze worden overgebracht door muggen in de geslachten Aedes en Culex.
Plague. Vlooien zijn de vectoren van de pest (of zwarte dood), die zowel de mens als ratten en andere knaagdieren infecteert. Er zijn drie vormen van pest die bij de mens voorkomen: builenpest, longpest en septikemische pest. De builenpest, in de vorm van de bacterie Yersina pestis, wordt overgebracht door vlooien. De ziekte wordt overgedragen doordat vlooien pestbacillen uitbraken bij het bijten, doordat uitwerpselen van vlooien in de huid worden gekrabd of doordat de gastheer een besmette vlo opneemt. De pest heeft in de geschiedenis miljoenen mensen gedood, vooral in de 14e en 17e eeuw. In het Europa van de 14e eeuw had de grote pandemie een dodental van vijfentwintig miljoen tot gevolg. De pest is nog steeds een probleem voor de samenleving, met zo’n 5000 gevallen per jaar.
Bacterieziekten. Er zijn vele bacteriële ziekten die worden overgedragen door een of andere vorm van fecale besmetting van voedsel of water, hetzij direct of indirect. De huisvliegen zijn de belangrijkste overbrengers van deze ziekten, en wel op mechanische wijze. Buiktyfus (Salmonella typhi) is een bekende darmziekte, die mensen over de hele wereld treft. Cholera is een andere darmziekte van groot belang. Shigella, die dysenterie en diarree veroorzaakt, en Escherichia coli, die urogenitale en intestinale infecties veroorzaakt, zijn wijdverspreide darmziekten.
De ziekte van Lyme. Deze ziekte wordt veroorzaakt door een spinachtige, de herten teek, die drager is van een bacterie genaamd Borrelia bugdorferi. Wanneer een mens of een warmbloedig zoogdier wordt gebeten, komt de bacterie in de bloedbaan terecht en kan de ziekte van Lyme ontstaan. De ziekte werd voor het eerst beschreven in New England en de mid-Atlantische staten, maar is nu bekend van het hele noordelijk halfrond.
Slaapziekte. Deze ziekte is ook bekend als Afrikaanse Trypanosomiasis. De ziekte wordt overgebracht door de Tseetseevlieg, van het geslacht Glossina. De veroorzaker van Afrikaanse trypanosomiasis is Trypanosoma brucei (twee vormen). Het is bekend dat de ziekte een hoog sterftecijfer heeft, niet alleen onder mensen, maar ook onder vee, hetgeen een van de redenen was waarom delen van Afrika niet konden worden bewoond. De grootschalige vernietiging van habitat en reservoirgastheren heeft enige positieve invloed gehad op de verspreiding van de ziekte.
Amerikaanse Trypanosomiasis. Deze ziekte is ook bekend als de Ziekte van Chagas. Trvpanosoma cruzi, een protozoön en veroorzaker van de ziekte van Chagas, dringt de spiercellen van het spijsverteringskanaal en het hart binnen, en soms ook de skeletspieren. Daar vermenigvuldigen de protozoën zich. Volwassen trypanosomen kunnen in het bloed circuleren, maar zij dringen de bloedcellen niet binnen zoals malaria-parasieten dat doen. Overdracht van de protozoa vindt plaats door Conenose Bugs, ook bekend als Kissing Bugs, en gebeurt via de uitwerpselen van de bug, niet via een beet. Conenose Bugs voeden zich ’s nachts met hun slapende slachtoffers.
Geselecteerde referenties:
Faust, E. C., Beaver, P. C., & Jung, R. C. 1962. Animal Agents and Vectors of Human Disease. Lea and Fibiger, Philadelphia.
Horsfall, W. R. 1962. Medische Entomologie. Arthropods and Human Disease. Ronald Press, New York.
James, M. T. & Harwood, R. F. 1969. Herms’s Medical Entomology (6th ed.). MacMillan, New York.
Lane, R. P. and Crosskey, R. W., editors. 1993. Medical Insects and Arachnids. Chapman and Hall, London, etc.
Vervaardigd door de Afdeling Systematische Biologie, Sectie Entomologie,
Nationaal Museum voor Natuurlijke Historie, in samenwerking met Public Inquiry Services,
Smithsonian Institution
Informatieblad Nummer 77, 5/99