Een groot deel van de Noordse regio is verbonden door talen die zo nauw verwant zijn dat de meeste mensen elkaar met een beetje moeite begrijpen.
Andere talen die in de regio worden gesproken zijn minder nauw verwant, en het Engels wint terrein in zowel professionele als culturele contexten, wat een uitdaging vormt voor ons begrip van de aangrenzende talen.
De taalgemeenschap van Deens-, Noors- en Zweedstaligen wordt ook in andere opzichten bedreigd. Onze verwachtingen van en attitudes over de mate van ons wederzijds begrip beïnvloeden hoe we omgaan met mensen uit aangrenzende Noordse landen.
Deze verwachtingen en attitudes zijn onder meer gebaseerd op hoe vaak we de aangrenzende talen in ons dagelijks leven tegenkomen. In 2016 bijvoorbeeld genereerde het Noorse onlinedrama SKAM (Schaamte) aanzienlijke belangstelling voor de Noordse taalgemeenschap bij jonge en minder jonge mensen in de hele regio.
Zekere woorden en zinnen uit SKAM bereikten een bijna cultstatus onder fans. De tijd zal leren of deze leenwoorden uit SKAM ook in andere Noordse talen als slang of zelfs als alledaagse uitdrukkingen zullen worden gebruikt.
Docenten in het hoger middelbaar onderwijs in de hele regio hebben de serie gebruikt om aandacht te besteden aan en te werken met de aangrenzende talen, en om gemeenschappelijke Noordse culturele en sociale referenties te onderzoeken. Het zal interessant zijn om te zien welk effect een jeugdcultuurfenomeen als SKAM op de lange termijn zal hebben op het onderwijs van de aangrenzende talen.
SKAM heeft de verwachtingen van veel fans over de vraag of zij Noors zouden kunnen verstaan, veranderd. Dit is even belangrijk als het formele onderwijs in de aangrenzende talen, dat anders op lange termijn wellicht een enigszins beperkt effect zou hebben gehad. In plaats daarvan zal het idee dat Noors leren gemakkelijk – of zelfs leuk – is, een blijvend effect hebben op de SKAM-generatie.
Talen in de Noordse regio
Historisch gezien konden veel mensen in de Noordse landen elkaar verstaan. Deze taalgemeenschap oversteeg de grenzen en hielp de regio cultureel samen te binden.
De gemeenschapszin in de regio is het resultaat van taalkundige en historische omstandigheden.
Eeuwenlang hebben de Noordse staten en autonome gebieden deel uitgemaakt van verschillende unies en andere formele gemeenschappen, als gevolg waarvan Denemarken, Noorwegen en IJsland nauwe culturele banden hebben – evenals Finland en Zweden. Deze banden zijn met elkaar verweven – en verder versterkt – door de Noors-Zweedse unie en doordat Groenland en de Faeröer autonoom deel uitmaken van het Koninkrijk Denemarken en Åland autonoom deel uitmaakt van de Republiek Finland. Noorwegen werd onafhankelijk in 1905, Finland in 1917 en IJsland in 1944. Voordien was de bestuurstaal, de onderwijstaal en de kerktaal van deze landen Deens of Zweeds. Zij hadden ook een gemeenschappelijke literaire geschiedenis en een gemeenschappelijke taal- en cultuurgemeenschap, en deze bleef bestaan – althans voor zover de Noordse naties en volkeren het nodig achtten deze te handhaven.
De meeste Noordse talen maken deel uit van de Indo-Europese familie. Het Faeröers, het IJslands, het Noors, het Deens en het Zweeds zijn allemaal Noord-Germaanse talen die voortkomen uit dezelfde gemeenschappelijke taal die door de Vikingen werd gesproken. Sindsdien zijn de talen uit elkaar gegroeid en gescheiden in westerse en oosterse takken, met Deens en Zweeds aan de ene kant, en Noors, Faeröers en IJslands aan de andere. Het Faeröers en het IJslands vormen de eilandengroep. Zij zijn niet onderling verstaanbaar met wat bekend staat als de Noordse talen op het vasteland, d.w.z. de Scandinavische talen Deens, Noors en Zweeds. Dit is onder meer te wijten aan de uiteenlopende ontwikkeling van de uitspraak. Met andere woorden, ze hebben verschillende klanksystemen.
Uitspraakverschillen zijn de grootste oorzaak van problemen als het gaat om het verstaan van aangrenzende talen. Tegenwoordig is er, misschien verrassend, een grotere mate van begrip tussen Noors en Zweeds dan tussen Deens en Zweeds.
Het Fins en het Sámi behoren tot de Finoegrische taalfamilie. Het Sámi wordt gesproken in het noorden van de Noordse regio, in Noorwegen, Zweden en Finland. Kleine minderheden spreken ook Karelisch in Finland; Kven in Noorwegen, en Meänkieli in Zweden, talen die door de sprekers van de voornaamste Noordse talen niet gemakkelijk worden begrepen.
Groenlands (of Kalaallisut) behoort tot de Inuit-tak van de Eskimo-Aleoetalen, d.w.z. een derde taalfamilie, en wordt gesproken in Groenland. Het is verwant aan een aantal talen die in het noorden van Canada en Alaska worden gesproken.
Naast de gesproken talen kennen de Noordse landen ook hun eigen nationale varianten van gebarentaal, die weer in oostelijke en westelijke takken zijn verdeeld. De Finse, Fins-Zweedse en Zweedse gebarentalen zijn nauw verwant, evenals het Deens, Noors en IJslands. De Groenlandse en Faeröerse gebarentalen zijn gebaseerd op het Deens, met enkele nationale variaties.
In de Noordse landen wordt ook een reeks immigrantentalen gesproken.