De 12-jarige Tyler* en zijn moeder kwamen bij ons op bezoek en maakten zich zorgen over iets wat ze zijn “twitch” noemden. Om me te laten zien waar ze het over hadden, hadden ze een iphone-video meegenomen van Tyler die op zijn Xbox speelde terwijl deze twitch gebeurde. In principe bestond Tyler’s “zenuwtrek” eruit dat hij één helft van zijn gezicht opspande in een strakke knipoog terwijl hij tegelijkertijd hard slikte. Dit gebeurde steeds vaker met Tyler voor een aantal maanden. Nu gebeurde het uren achter elkaar tijdens het spelen van zijn spel, en ook op momenten van stress op school. Tyler schaamde zich ervoor, en zijn moeder maakte zich zorgen om hem – hun huisarts had hen aangeraden bij ons langs te komen.
Tyler’s “twitch” wordt door psychologen meestal een “tic” genoemd. Tics worden gedefinieerd als een “plotselinge, snelle, terugkerende, niet-ritmische motorische beweging of vocalisatie.” Tics kunnen eenvoudig zijn – waarbij slechts één beweging/geluid optreedt – of complex – dat zijn bewegingen of vocalisaties die een reeks van acties/geluiden omvatten.
Enkele voorbeelden van eenvoudige bewegingstics bij kinderen en tieners zijn:
- Schouders op en neer bewegen
- Nek van links naar rechts bewegen
- Spugen
- Knipperen of met de ogen knipogen
- Mond herhaaldelijk bewegen manier
- Het herhaaldelijk aanraken van de neus of het gezicht
- Het maken van obscence gebaren
- Lippen likken
Enkele voorbeelden van eenvoudige vocale tics bij kinderen en tieners zijn:
- Grommend geluid maken
- Snuiven/hoesten/keelholte maken (bij afwezigheid van verkoudheid)
- Grommen/klein krijsen
Enkele voorbeelden van complexe bewegingstics bij kinderen en tieners zijn:
- Een voorwerp (bijv. touwtje/papier) op een bepaalde manier verplaatsen
- Neus aanraken/ dan armen
- Een patroon van bewegingen volgen
Enkele voorbeelden van complexe vocale tics bij kinderen en tieners zijn:
- Het zeggen van woorden of zinnen buiten de context (op een plotselinge, terugkerende manier)
- Het doen van een reeks hoesten of grommen in een bepaald patroon
Je vraagt je misschien af wat het verschil is tussen een tic en een ander begrip – een dwang. Compulsies, die vaak voorkomen bij kinderen en tieners die lijden aan een obsessieve compulsieve stoornis, hebben de neiging om nog complexer gedrag te zijn – bijvoorbeeld dingen op een rij zetten, sloten controleren, meerdere keren tikken op bepaalde plaatsen. Een ander verschil tussen een tic en een dwangneurose is dat dwangneuroses meestal doelbewuster en bewuster worden uitgevoerd – meestal in de context van een kind of tiener die probeert van een bepaalde gedachte of beeld af te komen (dat wil zeggen hun obsessies). De waarheid is echter dat tics en compulsies soms verwant zijn, en sommige mensen geloven dat ze gewoon hetzelfde spectrum van gedragingen zijn.
Tyler en zijn moeder spraken met mij over wanneer zijn tic het vaakst voorkwam. Behalve tijdens het spelen op de Xbox, gebeurde het ook als hij youtube aan het kijken was, als hij gestrest was over een toets op school en als hij gefrustreerd was of als hij ergens heel opgewonden over was.
Dit is heel gebruikelijk. Bij kinderen en tieners worden tics vaak uitgelokt door twee verschillende soorten situaties. Ten eerste kunnen ze worden uitgelokt door situaties met een hoog niveau van intense emotie – zoals opwinding, stress, woede of angst/ongerustheid of vermoeidheid. Ten tweede kunnen ze worden uitgelokt door situaties die hersenloze ontspanningstaken inhouden, bijvoorbeeld in de auto zitten, televisie kijken of gaan slapen.
Hier zijn enkele andere belangrijke feiten om te weten over tics.
- Tics in de kindertijd en de adolescentie zijn niet ongewoon. Sommige studies zeggen dat tot 50% van de kinderen en tieners op enig moment in hun kindertijd of adolescentie een vorm van eenvoudige tic heeft (in mijn ervaring komt bijvoorbeeld likken van de lippen vaak voor).
- Veel tics bij kinderen verdwijnen volledig als ze ouder worden, zonder enige behandeling. Tics komen het vaakst voor in de eerste jaren van de basisschool – en worden veel minder gewoon in de adolescentie. Bij andere kinderen en tieners met tics – zelfs als ze niet helemaal weggaan, worden ze na verloop van tijd veel milder.
- Sommige kinderen, tieners en hun familie kiezen ervoor de tic niet te behandelen. Als de tic de jongere niet in de war brengt en geen invloed heeft op zijn of haar vriendschappen, school of andere levensgebieden, kiezen veel gezinnen ervoor de tic te negeren.
Het is echter ook belangrijk om te weten dat bij een kleine minderheid van de kinderen tics langer kunnen aanhouden en problemen kunnen veroorzaken. De diagnose “syndroom van Gilles de la Tourette” wordt gesteld wanneer een kind of jongere meerdere tics heeft die langer dan een jaar duren, en problemen of ongemak voor de jongere veroorzaken. De diagnose “Persistente Ticstoornis” wordt gesteld wanneer een kind of jongere één enkele tic heeft die langer dan een jaar aanhoudt en ook voor de jongere problemen of ongemak veroorzaakt.
Wat moeten we doen aan tics als ze problemen veroorzaken?
Er is niet één “juiste” manier om te doen als je een kind of tiener hebt met een tic. Maar hier zijn enkele mogelijkheden.
Ten eerste is het belangrijk om te begrijpen dat de overgrote meerderheid van kinderen en tieners met tics het heel moeilijk vinden om de tic te onderdrukken. Het is net als proberen om niet aan jeuk te krabben. Ze kunnen het een tijdje doen, maar het kan erg stressvol worden – als ze er lange tijd mee proberen te stoppen. Soms worden ze daardoor nog meer gestrest – waardoor het gevoel de tic te willen doen vaak nog veel erger wordt.
Het is daarom belangrijk de tic te benaderen als iets wat het kind of de tiener “overkomt” – in plaats van iets wat ze expres doen. Dit betekent niet boos worden op het kind of de tiener of hen de les lezen over het. In plaats daarvan, als een ouder en kind/tiener samen kunnen komen als een team in het omgaan met de tic, dan zijn de resultaten vaak veel beter.
Ten tweede, sommige kinderen en tieners reageren heel goed op het leren van “kalmeren” strategieën voor het omgaan met negatieve emoties, zoals stress, frustratie of zorgen. We kunnen bijvoorbeeld brainstormen en opties opschrijven voor de jongere, zodat hij ideeën heeft over wat hij kan doen als hij zich overweldigd voelt. Opties kunnen zijn: leren hun lichaam te ontspannen, hun ademhaling vertragen, hun spieren ontspannen, rustige zinnen gebruiken, om hulp vragen, “drukke” activiteiten vinden om zichzelf mee af te leiden. Wat dit laatste punt betreft, lijken tics af te nemen bij activiteiten die concentratie, belangstelling en uitdaging vereisen – maar geen hoge stress. Dit bereikt iets wat psychologen “state of flow” noemen en soms is het helpen van kinderen en tieners om te plannen hoe ze dit soort activiteiten kunnen gebruiken in stressvolle of “trigger” situaties heel nuttig.
Ten derde kan het voor sommige jongeren nuttig zijn om het kind of de tiener te helpen zich gewoon vaker bewust te worden van hun tic. Soms kan het helpen van jongeren om op te merken wanneer hun tic optreedt, hen helpen om deze minder vaak te laten optreden. Dit moet zorgvuldig worden geëvalueerd, want voor sommige jongeren kan het opmerken van hun tic (of andere mensen hen daarbij helpen) de tic verergeren. Als een “opmerkingsproces” wordt gebruikt, is het heel belangrijk dat het kind/de tiener niet gestrest of overstuur raakt van dit proces waarbij de jongere wordt geholpen zijn tic op te merken. Dit kan moeilijk zijn, want vaak raken kinderen/tieners – begrijpelijk – van streek als ze op de tic gewezen worden. Voor sommige kinderen/tieners hebben we een neutrale “code” bedacht die mama/papa kan gebruiken om hen te laten weten dat de tic zich voordoet – bijvoorbeeld een aanraking van de schouder van het kind/de tiener of hun aandacht trekken en de mama/pap die van henzelf op de schouder leggen. Sommige oudere kinderen/tieners hebben gemerkt dat het goed werkt om de tics zelf op te merken – ze hebben bijvoorbeeld een week lang hun tics – en de dingen die hun tics veroorzaken – op hun telefoon genoteerd. De periode van opmerken en registreren moet over het algemeen kort zijn en gaan over het verzamelen van informatie – in plaats van een aanpak op lange termijn.
Vier, het kind of de tiener helpen een andere, minder voor de hand liggende beweging of geluid te gebruiken om hun tic te vervangen, kan soms nuttig zijn. Dit wordt ook wel ‘habit reversal treatment’ of ‘habit replacement therapy’ genoemd en er zijn goede aanwijzingen voor. Dit is het idee dat het kind/de tiener in plaats van tic-ing, de tic vervangt door iets vergelijkbaars om de stress te verlichten – maar iets dat minder problemen veroorzaakt en minder opvalt. Het kind kan bijvoorbeeld met zijn tong boven in zijn mond “klikken” in plaats van zijn tong buiten zijn mond te steken, zijn vingers samenknijpen in plaats van zijn neus aan te raken, of zachtjes zuchten in plaats van een grommend geluid te maken.
Wederom is het belangrijk om ervoor te zorgen dat het omkeren van gewoonten geen bron van hoge stress is, die de situatie dan zou kunnen verergeren. Voor sommige kinderen is het gebruik van gewoonte-omkering uitputtend en te intens, zodat het zorgvuldig moet worden gedaan – en soms een professional nodig heeft om te controleren hoe het gaat. Soms heb ik het met gezinnen over deze aanpak gehad als “vangen wat je kunt”. Deze aanpak lijkt de druk te verminderen om dit elke keer te moeten doen.
Tyler en zijn moeder hebben een paar sessies met mij gehad om stress reductie strategieën en gewoonte omkering behandeling te doen. Hoewel zijn tic niet helemaal wegging, verminderde het aanzienlijk en de laatste keer dat ik hem zag, voelde hij zich er veel meer ontspannen over.
Als uw kind of tiener een tic heeft waarover u zich zorgen maakt, kan het nuttig zijn dat u als eerste stap uw huisarts bezoekt om advies te krijgen over wat u nu moet doen. Dit is belangrijk omdat er heel soms andere neurologische aandoeningen zijn die schokkerige bewegingen of tics veroorzaken, die moeten worden uitgesloten. Ik heb een kort werkblad op de Calm Kid Central site voor kinderen om te beginnen na te denken over hun tics, als je geïnteresseerd bent in dit programma klik dan hieronder.
*Tyler is een samenstelling van veel kinderen waar ik in de loop der jaren mee heb gewerkt