EFFECT VAN TWEE SPORTDRANKEN OP DE URINAIRE LITHOGENICITEIT

FROM: Urological Research 2009 (Feb); 37 (1): 41-46 ~ FULL TEXT
JeVrey W. Goodman – John R. Asplin – David S. Goldfarb
NYU School of Medicine,
New York, NY 10010, USA.

Waarom is deze studie gedaan?
Om de effecten van twee sportdranken (“G” of “P”) te onderzoeken en na te gaan of ze de vorming van nierstenen veroorzaken of voorkomen.
Wat deze studie vond
“P” verhoogde de citraatuitscheiding (met 170 mg/dag) en verhoogde de urine pH (met 0,31), terwijl “G” de citraatuitscheiding of pH niet veranderde. Deze bevindingen suggereren dat “P” de vorming van nierstenen kan helpen voorkomen.

Het effect van commerciële orale rehydratieoplossingen (“sportdranken”) ten opzichte van water op het risico van nefrolithiasis is nog niet eerder onderzocht. Wij hebben het effect onderzocht van twee sportdranken, Performance (Shaklee Corp., Pleasanton, CA, VS) en Gatorade (Gatorade, Chicago, IL, VS) op de urinechemie en lithogeniciteit bij niet-steenvormers.
Performance heeft een

pH van 4,3, en bevat
21 mmol/L natrium,
5,3 mmol/L kalium,
0,8 mmol/L calcium, en
19,5 mmol/L citraat.

Gatorade

pH varieert van 2,9 tot 3,2, en bevat
20 mmol/L natrium,
3,2 mmol/L kalium,
te verwaarlozen calcium, en
13,9 mmol/L citraat.

De proefpersonen dronken 3 dagen lang dagelijks 946 ml kraanwater en schreven hun voedingsgewoonten op.
Dit werd gevolgd door een tweede experimentele periode van 3 dagen waarin de proefpersonen dagelijks 946 ml sportdrank dronken, waarbij de diëten uit deel 1 werden herhaald.
In elke 3-daagse periode werd urine verzameld gedurende 24 uur tijdens dag 2 en 3. De chemische analyse van de urine werd uitgevoerd, en de oververzadiging van calciumoxalaat, calciumfosfaat en urinezuur werd berekend.
Negen proefpersonen voltooiden de studie met Performance, tien met Gatorade. Urinevolumes en creatinine-excreties waren niet verschillend tijdens de controle- en experimentele periodes. Performance verhoogde de gemiddelde citraatuitscheiding met 170 mg/dag (95% CI 57-284 mg/dag; P = 0,01) en verhoogde de urine pH met 0,31 (95% CI 0,03-0,59; P = 0,03). Gatorade veranderde de uitscheiding van citraat in de urine of de pH niet significant. Geen van beide dranken veroorzaakte significante verschillen in de uitscheiding van natrium en calcium of enige supersaturatiewaarde. Inname van Performance, maar niet van Gatorade, leidde tot een toename van de gemiddelde uitscheiding van citraat in de urine en de pH in vergelijking met water. De toename van citraat is waarschijnlijk een klinisch significant effect. pH is een belangrijke bepalende factor voor de alkalibelasting in dranken die organische anionen bevatten. Performance, met meer citraat en een hogere pH dan Gatorade, zou een superieur alternatief kunnen zijn voor water om de lithogeniciteit van de urine te verminderen. De meeste sportdranken met een aanzienlijk koolhydraatgehalte bevatten echter te veel calorieën, en fructose, om de voorkeur te krijgen als drank voor steenpreventie.
Kernwoorden Dranken – Calculi, renale – Citraat -Dieet – Fructose – Nierstenen – Oxalaat -Rehydratieoplossingen – Urolithiasis

Van het full-tekst artikel:
Inleiding
Een toename van het urinevolume als reactie op een toename van de orale vochtinname is een algemeen erkende methode om de prevalentie van terugkerende nierstenen te verminderen. Verhoging van de vochtinname is effectief gebleken in een enkel gerandomiseerd, gecontroleerd onderzoek. Hoewel het optimale urinevolume niet in klinische studies is vastgesteld, is een vaak genoemd doel het urinevolume te verhogen tot meer dan 2 liter per dag. In de praktijk zijn de resultaten van de inspanningen van artsen om het urinevolume te verhogen echter op zijn best bescheiden, met een gemiddelde toename van slechts 0,3 L/dag in één onderzoek onder 2877 patiënten in 14 op stenen georiënteerde praktijken.
De individuele voorkeuren van de patiënt en de perceptie van de smakelijkheid van verschillende dranken is waarschijnlijk een factor die bepaalt of het urinevolume met succes kan worden verhoogd. De laatste jaren zijn “sportdranken”, dranken die van oudsher zijn samengesteld als orale rehydratieoplossingen die zowel natrium als glucose bevatten om te profiteren van het natrium-glucose co-transport in de darmen, steeds populairder en beter verkrijgbaar geworden. De laatste jaren is de verkoop van natrium in de Verenigde Staten voor het eerst gedaald, terwijl de verkoop van sportdranken en energiedranken nog steeds met meer dan 10% per jaar toeneemt. Eerdere epidemiologische onderzoeken naar associaties van specifieke dranken met de prevalentie van stenose dateerden van voor de populariteit van sportdranken en omvatten deze niet als een aparte categorie. Wij wilden nagaan of sportdranken de kans op calcium- en urinezuurstenen in de urine verminderen door hun citraatgehalte, of juist verergeren door hun natrium- en koolhydraatgehalte.

Materialen en methoden
Onderwerpen en onderzoeksopzet
Zestien gezonde vrijwilligers tussen 25 en 55 jaar zonder voorgeschiedenis van nierstenen namen deel aan een protocol om het effect van twee sportdranken op de urinelithogeniciteit te vergelijken met dat van water. Vier deelnemers zaten in beide groepen, zes alleen in de Gatorade groep en zes alleen in de Performance groep. We sloten specifiek patiënten uit met een voorgeschiedenis van metabole botziekte, hyperparathyreoïdie, chronische nierziekte of diabetes.
De proefpersonen gaven geïnformeerde toestemming voor deelname aan het onderzoek. Het onderzoek werd beoordeeld en goedgekeurd door de lokale institutionele beoordelingsraad. De proefpersonen kregen nominale medicatie en werden uitdrukkelijk verzocht geen multivitaminen of calciumsupplementen in te nemen tijdens de studieperiode.
Tijdens de controleperiode dronk elke proefpersoon dagelijks 946 ml (1 liter) kraanwater gedurende 3 dagen, naast hun gebruikelijke vochtinname. Afgezien van de waterinname aten de proefpersonen hun gewone onbeperkte ad lib diëten en namen zij vrijelijk vloeistoffen in, waarbij zij een dagboek bijhielden van alle voedsel en dranken. Tijdens de tweede en derde dag van de 3-daagse controleperiode werd gedurende 24 uur urine verzameld. Tijdens het opvangen van de urine werd de urine op kamertemperatuur gehouden. Aan elke urinecontainer werden een antimicrobieel conserveermiddel en een volumemarker toegevoegd. Aan het einde van de 24-uurs collectie werd de urineopvangcontainer geschud en werd een aliquot van 50 ml genomen en per nachtpost verzonden naar Litholink Corp. (Chicago, IL) voor analyse.
Na een uitwasperiode van 1 week begonnen de proefpersonen aan de 3-daagse experimentele periode, waarin ze dagelijks 946 ml (1 kwart) sportdrank dronken. Afgezien van de sportdrank aten de proefpersonen hetzelfde normale dieet en namen ze dezelfde vloeistof in als tijdens de controleperiode, waarbij de eerder gemaakte dagboekaantekeningen werden herhaald. Urine werd opnieuw verzameld gedurende 24 uur voor de tweede en derde dag van de 3-daagse experimentele periode. We gebruikten twee sportdranken die gemakkelijk verkrijgbaar waren: Performance (Shaklee Corporation, Pleasanton, CA) en Gatorade Thirst Quencher Original (Gatorade, Chicago, IL). Performance en Gatorade met citroen-limoensmaak of sinaasappelsmaak werden gebruikt op basis van de persoonlijke voorkeur van de deelnemers. Performance wordt verkocht door lokale, individuele distributeurs die kunnen worden gevonden en gecontacteerd via het internet. Het wordt geleverd als een concentraat in poedervorm en werd door de onderzoekers afgewogen en gemengd met leidingwater tot 1 liter volgens de instructies van de fabrikant door de deelnemers. Gatorade werd gekocht in plaatselijke supermarkten. Sommige deelnemers voltooiden beide protocollen met ten minste een week tussen de sportdranken. Het onderzoek was niet geblindeerd en kon niet worden geblindeerd. Resultaten van personen bij wie de 24-uurs uitscheiding van creatinine tussen de collecties met 30% of meer verschilde, werden geacht onnauwkeurig te zijn verzameld en werden uitgesloten. Geen van beide fabrikanten was betrokken bij de financiering, opzet, uitvoering of rapportage van het onderzoek.
Onderzoek naar urinechemie
In elk 24-uurs urinemonster werden calcium, chloride, creatinine, magnesium, natrium, kalium, fosfaat, ammonium en urinezuur gemeten met behulp van standaard laboratoriumtechnieken met behulp van een Beckman Synchron CX5 (Beckman Instruments, Brea, CA, USA). De pH werd gemeten met een glaselektrode. Oxalaat werd gemeten door enzymatische bepaling met oxalaatoxidase (Trinity Biotech, Bray, Ierland). Citraat werd gemeten door enzymatische bepaling met citraatlyase (Mannheim Bohringer, Mannheim, Duitsland). Uit deze analyses berekenden wij de oververzadiging (SS) met betrekking tot calciumoxalaat, calciumfosfaat en urinezuur met behulp van hetiteratieve computerprogramma EQUIL 2. Voor elk van de 3-daagse experimentele fasen werden de gemiddelde waarden van de twee 24 u-verzamelingen gerapporteerd.
Statistieken
Urinewaarden verkregen tijdens de experimentele en controleperiode werden vergeleken met behulp van een gepaarde Student t-test en als statistisch verschillend beschouwd bij P

Resultaten

Tabel 1

De samenstelling van de twee sportdranken wordt gegeven inTabel 1. Met uitzondering van de pH en het citraat, die in het laboratorium werden gemeten, werden de waarden van de fabrikanten verkregen. “Niet-geprotoneerd citraat” is een berekende waarde op basis van de pK’s van de 3 carboxylgroepen van het citraat en de gemeten pH. Het is een maat voor het gehalte aan carboxylgroepen die geassocieerd zijn met andere kationen dan protonen (bijv. natrium, kalium) en staat daarom voor potentiële base. Performance bevatte meer citraat en had een aanzienlijk hogere pH dan Gatorade. Performance, dat maltodextrine bevat, had meer calorieën per portie, maar minder grammen enkelvoudige suikers. Geen van beide had een significant calciumgehalte. De natrium- en kaliumgehaltes van de twee dranken waren vergelijkbaar.
Eén proefpersoon heeft zich niet met succes aan het onderzoeksprotocol gehouden, zoals blijkt uit een verschil in creatinine-excretie van meer dan 30% in opeenvolgende perioden, en de resultaten van die persoon werden niet in de analyse opgenomen. Van de vijftien overgebleven proefpersonen voltooiden negen het protocol met Performance en tien het protocol met Gatorade. Er deden zich tijdens de onderzoeksperioden geen ongewenste voorvallen voor.

Afbeelding 1
Tabel 2

Er waren twee significante verschillen in urinechemie die werden veroorzaakt door Performance maar niet door Gatorade. Performance verhoogde de gemiddelde 24-uurs pH van 6,16 in de controleperiode tot 6,47 (P) Figuur 1 laat zien dat 8 van de 9 personen in de Performance-arm een toename hadden in de citraatuitscheiding in de urine, terwijl slechts 5 van de 10 een toename hadden met Gatorade.
Er waren geen geassocieerde significante veranderingen in natriumexcretie bij beide dranken. Prestatie werd geassocieerd met een niet-significante toename in Na-uitscheiding van 12,1 ± 49,4 meq/dag, terwijl Gatorade ook een niet-significante verandering van 2,6 ± 44,3 meq/dag veroorzaakte. Ook de uitscheiding van urinecalcium nam met geen van beide dranken significant toe, met een toename van 1,7 ± 44,4 mg/dag met Performance en 14,7 ± 32,7 mg/dag met Gatorade (beide P = NS). Geen van beide dranken veroorzaakte veranderingen in de uitscheiding van oxalaat of kalium in de urine (tabel 2) of in de uitscheiding van magnesium of fosfaat (gegevens niet weergegeven).
Het nettoresultaat was dat geen van beide dranken geassocieerd was met een statistisch significante afname van de urineoververzadiging voor calciumoxalaat, die 3,6 was in de controleperiode en 3,2 met Performance, en 4,0 in de controleperiode en 3,4 met Gatorade. Er waren geen veranderingen in de urinezuuruitscheiding bij beide sportdranken. Ondanks de veranderingen in urinezuur verlaagden beide dranken de oververzadiging van urinezuur niet significant.
Het protocol, waarbij een dieetdagboek werd gebruikt om het ad lib dieet van de patiënten tijdens de verzamelperioden na te bootsen, was succesvol in het controleren van andere variabelen, aangezien de urinevolumes en de uitscheiding van kalium en oxalaat vrijwel identiek waren met waterversus Performance en Gatorade. De patiënten voerden de collecties ook nauwkeurig uit, zoals blijkt uit zeer vergelijkbare 24-uurs uitscheidingspercentages van creatinine (1.834,2 mg/dag in de controleperiode versus 1.790,9 mg/dag tijdens de prestatieperiode; 1.754,2 mg/dag in de controleperiode versus 1.722,2 mg/dag tijdens de Gatorade-periode).

Discussie
De consumptie van sportdranken is de afgelopen jaren toegenomen en heeft een groter aandeel van de drankenmarkt veroverd. De bijdrage van sportdranken aan de vorming van stenen, of ze de incidentie nu vergroten of verkleinen, is niet onderzocht, noch door de effecten ervan op de urinechemie te onderzoeken, noch door het verband tussen sportdranken en steenvorming in epidemiologisch opzicht te beoordelen. Op grond van hun samenstelling zouden effecten op zowel de toename als de afname van de urinelitogeniciteit kunnen worden verwacht. Het citraatgehalte zou naar verwachting de uitscheiding van citraat in de urine en de urine-pH verhogen, waardoor bescherming wordt geboden tegen zowel calcium- als urinezuurstenen.
Het natriumgehalte van sportdranken, die worden aangeprezen als nuttig voor “rehydratie” bij atleten, zou echter in verband kunnen worden gebracht met een toename van de calciumuitscheiding in de urine.Bovendien zou de inname van aanzienlijke hoeveelheden enkelvoudige koolhydraten zoals sucrose in deze dranken ook in verband kunnen worden gebracht met een toename van de calciumuitscheiding. Tenslotte is het fructosegehalte van frisdranken en sappen in verband gebracht met een verhoogd risico op stenen. Hoewel een verklaring voor dit verband nog niet beschikbaar is, kan fructose hyperurikemie (en het metabool syndroom) en nefrocalcinose veroorzaken. Hoewel sommige van deze effecten niet onmiddellijk zouden worden waargenomen, vonden wij het de moeite waard om de acute effecten van sportdranken op de urinechemie te onderzoeken.
Wij stelden vast dat beide onderzochte sportdranken leidden tot een verhoging van het citraatgehalte en de pH-waarde van de urine, hoewel deze effecten alleen statistisch significant waren voor Performance en niet voor Gatorade.Het effect van drankinname op de citraatuitscheiding en de pH-waarde van de urine hangt af van de hoeveelheid potentiële base in de drank, die op zijn beurt afhankelijk is van de pH-waarde van de drank en de concentratie organische anionen. Citroenzuur, d.w.z. geprotoneerd citraat, heeft geen netto-effect op de urine-pH of de citraatuitscheiding. Het citraat kan door lever en nieren worden gemetaboliseerd tot bicarbonaat, maar het bijbehorende proton neutraliseert het resulterende bicarbonaat. Slechts minimale veranderingen in urine-pH of citraatuitscheiding zijn te verwachten, omdat de intestinale absorptie van citraat tot een hogere filterbelasting leidt. Bij een hogere pH van de drank wordt de negatieve lading van meer citraat gecompenseerd door kalium of natrium, zodat er geen proton is om het effect van het ingenomen citraat te neutraliseren, zodat de pH van de urine stijgt en indirect ook de citraatuitscheiding (door het hepatische en renale metabolisme tot bicarbonaat) toeneemt. De hogere pH van sinaasappelsap in vergelijking met limonade zou verantwoordelijk zijn voor het effect van sinaasappelsap op de verhoging van het citraatgehalte en de pH-waarde van de urine, terwijl limonade geen effect had. Aangezien de pH-waarde van Performance ongeveer 1 eenheid hoger was dan die van Gatorade, is het effect niet alleen toe te schrijven aan het hogere citraatgehalte, maar ook aan het hogere gehalte aan potentiële base.
Ondanks de mogelijke superioriteit van sinaasappelsap, is citroensap een populaire vloeistof die op grote schaal wordt aanbevolen voor de preventie van stenen, vanwege het effect ervan om de uitscheiding van citraten in de urine te verhogen. Andere studies hebben de mogelijke werkzaamheid van citroensap bij de preventie van stenen eveneens gesuggereerd. Het oorspronkelijke protocol van Seltzer et al. bestond uit de dagelijkse inname van 120 ml citroensapconcentraat door calciumsteenvormers met hypocitraturie, waaraan in totaal 2 liter water werd toegevoegd. De toename van de uitscheiding van citraat in de urine die hier werd waargenomen met 1 liter prestatie per dag was slechts 34 mg minder dan de toename die in het onderzoek van Seltzer werd waargenomen.
De verandering in urine pH, groter bij Performance dan bij Gatorade, had geassocieerd kunnen worden met een klinisch belangrijke afname in supersaturatie voor urinezuur als de pH laag was geweest, zoals gewoonlijk het geval is bij urinezuursteenvormers. In plaats daarvan begon de pH bij deze niet-steenvormende deelnemers bij ongeveer 6,1, en was de supersaturatie van urinezuur met 0,58 aanzienlijk lager dan 1, zodat de verhoging van de pH een niet-statistisch significante daling van de supersaturatie tot 0,31 veroorzaakte. Indien men urinezuursteenvormers had bestudeerd, zou men een klinisch belangrijk effect van een verhoogde pH op de verlaging van de urinezuuroververzadiging kunnen verwachten.
Hoewel de sportdrankperiodes geassocieerd zouden zijn met een verhoging van de orale inname van natrium met 20 of 21 meq/dag, was er voldoende natrium in de urine van de deelnemers aan het onderzoek die hun ad lib-dieet volgden, zodat het effect van de sportdranken om de uitscheiding van natrium in de urine te veranderen niet werd gedetecteerd. Hoewel een toename van natrium in de voeding gepaard gaat met een toename van de calciumuitscheiding in de urine, werd ook dit effect niet waargenomen. De geringe toename van de natriuminname zou ook onvoldoende kunnen zijn om de calciumuitscheiding in de urine bij hypercalciurische steenvormers meetbaar te verhogen. Gatorade heeft onlangs een formule op de markt gebracht, Endurance genaamd, die het gebruikelijke natriumgehalte verdubbelt tot 40 meq/L, wat een meetbaar effect op de calciumuitscheiding in de urine zou kunnen hebben.
De kosten van het gebruik van sportdranken om de uitscheiding van citraat in de urine te verhogen zijn niet lager dan die van het voorschrijven van kaliumcitraattabletten. De kosten van 20 meq citraat zijn slechts $0,31 voor het Department of Veterans Affairs (New York,NY) voor generieke tabletten; $0,40 voor kristallen; of maar liefst $2,20 voor generieke tabs; $2,32 voor het merk Urocit K (MissionPharmacal, San Antonio, TX) bij een Duane Reade (privé)apotheek in Manhattan (kosten per april, 2008). Performance kost $12,95 voor een bus van een onafhankelijke leverancier, zodat 20 meq citraat $2,72 kost. Het voordeel van Performance is dat de sportdrank, in tegenstelling tot orale tabletten, ook het urinevolume verhoogt en, gezien de populariteit van deze drankjes, mogelijk de therapietrouw verbetert.
Performance is geen perfect citraatsupplement, omdat het in geconstitueerde vorm 400 calorieën/l bevat. Het gebruik ervan als preventief middel tegen terugkerende stenen kan daarom voor de meeste patiënten niet als de ideale keuze worden beschouwd. Gezien de recent aangetoonde verbanden tussen zwaarlijvigheid, diabetes en steenvorming is het voorschrijven van deze relatief calorierijke vloeistof voor veel steenvormers wellicht niet wenselijk. Hoewel de verhoging van de pH-waarde van de urine urinezuurstenen zou kunnen voorkomen, hebben patiënten met urinezuurstenen ook een verhoogde kans op diabetes en kenmerken van het metabool syndroom. Fructose, een bestanddeel van maïssiroop, een zoetstof die vaak aan sportdranken en frisdranken wordt toegevoegd, zou voor de meeste steenvormers ook een ongewenste manier zijn om het urinevolume te vergroten, gezien de recente verbanden met hyperurikemie, het metabool syndroom en stenen. Als het koolhydratengehalte van sportdranken kan worden aangepakt, kunnen ze door hun relatieve smakelijkheid en populariteit voor sommige patiënten de voorkeur krijgen boven water.

Erkenningen
Dit werk werd gedeeltelijk ondersteund door NIH grant 2R44DK59086-02 en door het Dept. of Veterans Affairs. Wij waarderen de administratieve ondersteuning van Frank Modersitzki.

1. Siener R, Hesse A (2003)
   Fluid intake and epidemiology of urolithiasis.
   Eur J Clin Nutr 57(suppl 2):S47-S51

2. Borghi L, Meschi T, Schianchi T et al (1999)
   Urine volume: steenrisicofactor en preventieve maatregel.
   Nephron 81(suppl 1):31-37.
   doi:10.1159/000046296

3. Borghi L, Meschi T, Amato F et al (1996)
   Urinevolume, water en recidieven bij idiopathische calciumnefrolithiasis:
   een 5-jarig gerandomiseerd prospectief onderzoek.
   J Urol 155:839-843.
   doi:10.1016/S0022-5347(01)66321-3

4. Goldfarb DS, Coe FL (1999)
   Prevention of recurrent nephrolithiasis.
   Am Fam Physician 60:2269-2276

5. Parks JH, GoldWscher ER, Coe FL (2003)
   Changes in urine volume achieved by physicians treating nephrolithiasis.
   J Urol 169:863-866.
   doi:10.1097/01.ju.0000044922.22478.32

6. Warner M (2006)
   De verkoop van frisdrank daalt voor het eerst in 20 jaar.
   New York Times

7. Curhan GC, Willett WC, Rimm EB et al (1996)
   Prospective study of beverage use and the risk of kidney stones.
   Am J Epidemiol 143:240-247

8. Asplin J, Parks J, Lingeman J et al (1998)
   Supersaturation and stone composition in a network of dispersed treatment sites.
   J Urol 159:1821-1825.
   doi:10.1016/S0022-5347(01)63164-1

9. Finlayson B (1977)
   Calciumstenen: enkele fysische en klinische aspecten.
   In: David DS (ed)
   Calcium metabolism in renal failure and nephrolithiasis.
   Wiley, New York, pp 337-382

10. Lemann J Jr, Piering WF, Lennon EJ (1969)
    Mogelijke rol van door koolhydraten geïnduceerde calciurie bij de vorming van calciumoxalaat nierstenen.
    N Engl J Med 280:232-237

11. Taylor EN, Curhan GC (2008)
    Fructoseconsumptie en het risico van nierstenen.
    Kidney Int 73:207-212.
    doi:10.1038/sj.ki.5002588

12. Nakagawa T, Hu H, Zharikov S et al (2006)
    Een oorzakelijke rol voor urinezuur in het door fructose geïnduceerde metabool syndroom.
    Am J Physiol Renal Physiol 290:F625-F631.
    doi:10.1152/ajprenal.00140.2005

13. Asselman M, Verkoelen CF (2008)
    Fructose-inname als risicofactor voor niersteenziekte.
    Kidney Int 73:139-140.
    doi:10.1038/sj.ki.5002700

14. Odvina CV (2006)
    Comparative value of orange juice versus lemonade in reducing stone-forming risk.
    Clin J Am Soc Nephrol 1:1269-1274.
    doi:10.2215/CJN.00800306

15. Seltzer MA, Low RK, McDonald M et al (1996)
    Dieetmanipulatie met limonade om hypocitraturische calciumnefrolithiasis te behandelen.
    J Urol 156:907-909.
    doi:10.1016/S0022-5347(01)65659-3

16. Kang DE, Sur RL, Haleblian GE et al (2007)
    Lange-termijn dieetmanipulatie op basis van limonade bij patiënten met hypocitraturische nefrolithiasis.
    J Urol 177:1358-1362.
    doi:10.1016/j.juro.2006.11.058

17. Penniston KL, Steele TH, Nakada SY (2007)
    Lemonadetherapie verhoogt het citraatgehalte in de urine en het urinevolume bij
    patiënten
    met terugkerende calciumoxalaatsteenvorming.
    Urology 70:856-860.
    doi:10.1016/j.urology.2007.06.1115

18. Asplin JR (1996)
    Uric acid stones.
    Semin Nephrol 16:412-424

19. Phillips MJ, Cooke JN (1967)
    Relation between urinary calcium and sodium in patients with idiopathic hypercalciuria.
    Lancet 1:1354-1357.
    doi:10.1016/S0140-6736(67)91763-1

20. Abate N, Chandalia M, Cabo-Chan AV Jr et al (2004)
    The metabolic syndrome and uric acid nephrolithiasis: novel features of renal manifestation of insulin resistance.
    Kidney Int 65:386-392.
    doi:10.1111/j.1523-1755.2004.00386.x

21. Taylor EN, Stampfer MJ, Curhan GC (2005)
    Obesitas, gewichtstoename, en het risico van nierstenen.
    JAMA 293:455-462.
    doi:10.1001/jama.293.4.455

22. Taylor EN, Stampfer MJ, Curhan GC (2005)
    Diabetes mellitus and the risk of nephrolithiasis.
    Kidney Int 68:1230-1235.
    doi:10.1111/j.1523-1755.2005.00516.x

23. Cameron MA, Maalouf NM, Adams-Huet B et al (2006)
    Urine composition in type 2 diabetes: predisposition to uric acid nephrolithiasis.
    J Am Soc Nephrol 17:1422-1428.
    doi:10.1681/ASN.2005121246

Terug naar de SHAKLEE STUDIES Page

Since 3-05-2019