Herpes simplex

Wat is herpes simplex?

Herpes simplex is een veel voorkomende virale infectie die zich uit in plaatselijke blaarvorming. De meeste mensen krijgen er een of meer keren in hun leven mee te maken.

Herpes simplex wordt ook wel koortslip of koortsblaren genoemd, omdat het terugkomen vaak wordt uitgelokt door een koortsachtige ziekte, zoals een verkoudheid.

Wat veroorzaakt herpes simplex?

Herpes simplex wordt veroorzaakt door een van de twee soorten herpes simplexvirus (HSV), leden van de Herpesvirales-familie van dubbelstrengs DNA-virussen.

• Type 1 HSV wordt voornamelijk geassocieerd met orale en gezichtsinfecties
• Type 2 HSV wordt voornamelijk geassocieerd met genitale en rectale infecties (anogenitale herpes)

Hoewel, beide virussen kunnen bijna elk gebied van huid of slijmvlies aantasten.

Na de primaire episode van infectie, verblijft HSV in een latente toestand in ruggenmergzenuwen die sensatie aan de huid leveren. Bij een recidief volgt het virus de zenuwen naar de huid of slijmvliezen, waar het zich vermenigvuldigt en de klinische laesie veroorzaakt. Na elke aanval en levenslang gaat het in de rusttoestand.

Tijdens een aanval kan het virus worden geïnoculeerd op nieuwe plaatsen van de huid, die dan blaren kunnen ontwikkelen, evenals de oorspronkelijke plaats van infectie.

Wie krijgt herpes simplex?

Primaire aanvallen van HSV-infecties van type 1 komen vooral voor bij zuigelingen en jonge kinderen. In drukke, onderontwikkelde gebieden in de wereld zijn bijna alle kinderen tegen de leeftijd van 5 jaar besmet. Op minder drukke plaatsen is de incidentie lager; zo is bijvoorbeeld minder dan de helft van de universiteitsstudenten in Groot-Brittannië besmet. HSV-infecties van type 2 komen vooral voor na de puberteit en worden vaak seksueel overgedragen.

HSV wordt overgedragen door direct of indirect contact met iemand met actieve herpes simplex, die gedurende 7-12 dagen besmettelijk is. Asymptomatische uitscheiding van het virus in speeksel of genitale afscheidingen kan ook leiden tot overdracht van HSV, maar dit komt niet vaak voor, aangezien de hoeveelheid die wordt uitgescheiden van inactieve laesies 100 tot 1000 keer kleiner is dan wanneer het actief is. De incubatieperiode bedraagt 2-12 dagen.

Minder ernstige verwondingen helpen HSV in de huid te inoculeren. Bijvoorbeeld:

• Een duimzuiger kan het virus van de mond op de duim overbrengen.
• Een werker in de gezondheidszorg kan herpetische whitlow (paronychia)
• Een rugbyspeler kan een cluster blaasjes op één wang krijgen (‘scrumpox’).

Wat zijn de klinische kenmerken van herpes simplex?

Primaire herpes simplex

Primaire infectie met HSV kan mild of subklinisch zijn, maar symptomatische infectie heeft de neiging ernstiger te zijn dan recidieven. Type 2 HSV is vaker symptomatisch dan Type 1 HSV.

Primaire Type 1 HSV presenteert zich meestal als gingivostomatitis, bij kinderen tussen 1 en 5 jaar oud. Symptomen zijn koorts, die hoog kan oplopen, rusteloosheid en overmatig nadruppelen. Drinken en eten zijn pijnlijk, en de adem is stinkend. Het tandvlees is gezwollen en rood en bloedt gemakkelijk. Witachtige blaasjes ontwikkelen zich tot gelige zweren op de tong, keel, gehemelte en aan de binnenkant van de wangen. Lokale lymfeklieren zijn vergroot en gevoelig.

De koorts zakt na 3-5 dagen en het herstel is meestal binnen 2 weken volledig.

Primaire HSV type 2 presenteert zich meestal als genitale herpes na het begin van seksuele activiteit. Pijnlijke blaasjes, zweren, roodheid en zwelling houden 2 tot 3 weken aan, indien onbehandeld, en gaan vaak gepaard met koorts en gevoelige lieslymfadenopathie.

Bij mannen tast herpes meestal de eikel, voorhuid en schacht van de penis aan. Anale herpes komt vaker voor bij mannen die seks hebben met mannen dan bij heteroseksuele partners.

Bij vrouwen ontstaat herpes het vaakst op de vulva en in de vagina. Het is vaak pijnlijk of moeilijk om te plassen. Infectie van de baarmoederhals kan tot ernstige ulceratie leiden.

Terugkerende herpes simplex

Na de initiële infectie, al dan niet symptomatisch, kunnen er levenslang geen verdere klinische manifestaties meer zijn. Wanneer de virale immuniteit onvoldoende is, komen recidiverende infecties vaak voor, vooral bij herpes genitalis type 2.

Recidieven kunnen worden uitgelokt door:

• Minimaal trauma, operatie of ingrepen aan het aangedane gebied
• Infecties van de bovenste luchtwegen
• Blootstelling aan de zon
• Hormonale factoren (bij vrouwen zijn opvlammingen niet ongewoon voorafgaand aan de menstruatie)
• Emotionele stress

In veel gevallen is er geen reden voor de uitbarsting duidelijk.

De blaasjes hebben de neiging kleiner te zijn en dichter gegroepeerd bij recidiverende herpes, vergeleken met primaire herpes. Ze keren meestal terug op ongeveer dezelfde plaats als de primaire infectie.

• Recidief HSV type 1 kan op elke plaats voorkomen, meestal het gezicht, met name de lippen (herpes simplex labialis).
• Recidief HSV type 2 kan ook op elke plaats voorkomen, maar treft meestal de genitaliën of de billen.

Jeuk of branderigheid wordt een uur of twee later gevolgd door een onregelmatige cluster van kleine, dicht op elkaar gegroepeerde, vaak omhulde blaasjes op een rode basis. Ze genezen gewoonlijk in 7-10 dagen zonder littekenvorming. De getroffen persoon kan zich goed voelen of last hebben van koorts, pijn en vergrote plaatselijke lymfeklieren.

Herpetische blaasjes liggen soms in een lijn, zoals gordelroos, en er wordt gezegd dat ze een zosteriforme verdeling hebben, vooral wanneer ze de onderborst of de lendenstreek aantasten.

Witte vlekken of littekens kunnen voorkomen op de plaats van terugkerende HSV-aanvallen en zijn duidelijker bij mensen met de huid van kleur.

Herpes simplex

Zie meer afbeeldingen van herpes simplex.

Hoe wordt herpes simplex gediagnosticeerd?

In geval van klinische twijfel kan HSV worden bevestigd door kweek of PCR van een virale swab genomen van verse blaasjes. HSV serologie is niet erg informatief, omdat het bij de meeste individuen positief is en dus niet specifiek voor de laesie waarmee ze zich presenteren.

Wat zijn de complicaties van herpes simplex?

Ooginfectie

Herpes simplex kan gezwollen oogleden en conjunctivitis met troebelheid en oppervlakkige ulceratie van de cornea (dendritische ulcera, het best te zien na fluoresceïne kleuring van de cornea) veroorzaken.

Keelontsteking

Keelontstekingen kunnen zeer pijnlijk zijn en het slikken belemmeren.

Eczema herpeticum

Bij patiënten met een voorgeschiedenis van atopische dermatitis of de ziekte van Darier kan HSV leiden tot een ernstige en wijdverspreide infectie, bekend als eczema herpeticum. De huidziekte kan actief of historisch zijn. Er ontstaan talrijke blaasjes in het gezicht of elders, gepaard gaande met gezwollen lymfeklieren en koorts.

Erythema multiforme

Een eenmalige episode of recidiverende erythema multiforme is een ongewone reactie op herpes simplex. De huiduitslag van erythema multiforme verschijnt als symmetrische plaques op handen, onderarmen, voeten en onderbenen. Zij wordt gekenmerkt door doelwitlaesies, die soms centrale blaren hebben. Mucosale laesies kunnen worden waargenomen.

Nervosysteem

De zenuwen in het schedel-/gezichtsgebied kunnen door HSV worden geïnfecteerd, waardoor tijdelijke verlamming van de aangetaste spieren optreedt. In zeldzame gevallen kan neuralgische pijn 1 of 2 dagen voorafgaan aan elk recidief van herpes (syndroom van Maurice). Meningitis is zeldzaam.

Wijdverspreide infectie

Verwijderde infectie en/of aanhoudende ulceratie als gevolg van HSV kan ernstig zijn bij verzwakte of immuundeficiënte patiënten, bijvoorbeeld bij mensen met infectie met het humane immunodeficiëntievirus (HIV).

Complicaties van herpes simplex infectie

Wat is de behandeling van herpes simplex?

Milde, ongecompliceerde erupties van herpes simplex behoeven geen behandeling. Blaren kunnen desgewenst worden afgedekt, bijvoorbeeld met een hydrocolloïdpleister. Ernstige infectie kan behandeling met een antiviraal middel noodzakelijk maken.

Antivirale middelen die bij herpes simplex worden gebruikt en hun gebruikelijke doses zijn:

• Aciclovir – 200 mg 5 maal daags gedurende vijf dagen
• Valaciclovir – 1 g 3 maal daags gedurende zeven dagen
• Famciclovir – als eenmalige dosis van 3 x 500 mg

In Nieuw-Zeeland wordt famciclovir momenteel niet gefinancierd door PHARMAC (april 2019).

Hogere doses antivirale middelen worden gebruikt voor eczema herpeticum of voor gedissemineerde herpes simplex.

Topisch aciclovir of penciclovir kan aanvallen van recidiverende herpes simplex verkorten, mits de crème vroeg genoeg wordt gestart.

Kan herpes simplex worden voorkomen?

Omdat blootstelling aan de zon vaak herpes simplex in het gezicht uitlokt, zijn bescherming tegen de zon met zonnebrandcrèmes met een hoge beschermingsfactor en andere maatregelen belangrijk.

Antivirale middelen stoppen de vermenigvuldiging van HSV zodra het de huid of slijmvliezen bereikt, maar kunnen het virus niet uitroeien uit zijn ruststadium in de zenuwcellen. Daarom kunnen ze aanvallen verkorten en voorkomen, maar een eenmalige kuur kan toekomstige aanvallen niet voorkomen. Herhaalde kuren kunnen worden voorgeschreven, of de medicijnen kunnen continu worden ingenomen om frequente aanvallen te voorkomen.