Panama Inhoudsopgave
Panama ligt op het smalste en laagste gedeelte van de Isthmus van Panama die Noord-Amerika en Zuid-Amerika met elkaar verbindt. Dit S-vormige deel van de isthmus ligt tussen 7° en 10° noorderbreedte en 77° en 83° westerlengte. Iets kleiner dan South Carolina beslaat Panama ongeveer 77.082 vierkante kilometer, is 772 kilometer lang en tussen de 60 en 177 kilometer breed.
De twee kustlijnen van Panama worden de Caribische (of Atlantische) en de Stille Oceaan genoemd, in plaats van de noord- en zuidkust. In het oosten ligt Colombia en in het westen Costa Rica. Door de ligging en de contouren van het land zijn richtingen die in kompastermen worden uitgedrukt vaak verrassend. Een doorvaart door het Panamakanaal van de Stille naar de Caribische Zee gaat bijvoorbeeld niet naar het oosten maar naar het noordwesten, en in Panama-stad is de zonsopgang in het oosten over de Stille Oceaan.
Het land is verdeeld in negen provincies, plus de Comarca de San Blas, die voor statistische doeleinden in de meeste officiële documenten wordt behandeld als deel van de provincie Colón. De provinciegrenzen zijn niet gewijzigd sinds zij bij de onafhankelijkheid in 1903 werden vastgesteld. De provincies zijn onderverdeeld in districten, die op hun beurt weer zijn onderverdeeld in afdelingen die corregimientos worden genoemd. De configuratie van de corregimientos wordt periodiek gewijzigd om rekening te houden met de veranderingen in de bevolking zoals die uit de volkstellingsverslagen naar voren komen.
De twee internationale grenzen van het land, met Colombia en Costa Rica, zijn duidelijk afgebakend, en aan het eind van de jaren tachtig waren er geen onopgeloste geschillen. Het land maakt aanspraak op de zeebodem van het continentaal plat, dat door Panama is vastgesteld om zich uit te strekken tot de 500-meter onderzeese contour. Bovendien is er een wet van 1958 die de jurisdictie over 12 zeemijl vanaf de kustlijn bevestigt, en in 1968 kondigde de regering een aanspraak op een exclusieve economische zone van 200 zeemijl aan.
De Caribische kustlijn wordt gekenmerkt door een aantal goede natuurlijke havens. Cristóbal, aan het Caribische eindpunt van het kanaal, had echter de enige belangrijke havenfaciliteiten aan het eind van de jaren tachtig. De talrijke eilanden van de Archipiélago de Bocas del Toro, nabij de Costa Ricaanse grens, vormen een uitgestrekte natuurlijke rede en schermen de bananenhaven van Almirante af. De meer dan 350 San Blas-eilanden, in de buurt van Colombia, liggen meer dan 160 kilometer lang aaneengeregen langs de beschutte Caribische kustlijn.
De belangrijkste haven aan de kustlijn van de Stille Oceaan is Balboa. De voornaamste eilanden zijn die van de Archipiélago de las Perlas in het midden van de Golf van Panama, de strafkolonie op het Isla de Coiba in de Golfo de Chiriquí, en het decoratieve eiland Taboga, een toeristische attractie die vanuit Panama-Stad kan worden gezien. In totaal zijn er zo’n 1.000 eilanden voor de kust van de Stille Oceaan.
De kustwateren van de Stille Oceaan zijn buitengewoon ondiep. Dieptes van 180 meter worden alleen bereikt buiten de grenzen van zowel de Golf van Panama als de Golfo de Chiriquí, en brede wadplaten strekken zich uit tot 70 kilometer zeewaarts van de kustlijnen. Als gevolg daarvan is het getijdenverschil extreem. Een verschil van ongeveer 70 centimeter tussen hoog en laag water aan de Caribische kust staat in schril contrast met meer dan 700 centimeter aan de kust van de Stille Oceaan, en zo’n 130 kilometer stroomopwaarts van de Río Tuira bedraagt het verschil nog meer dan 500 centimeter.
Het dominante kenmerk van de landvorm van het land is de centrale ruggengraat van bergen en heuvels die de continentale scheidslijn vormt. De kloof maakt geen deel uit van de grote bergketens van Noord-Amerika, en alleen nabij de Colombiaanse grens zijn er hooglanden die verwant zijn aan het Andes-systeem van Zuid-Amerika. De ruggengraat die de kloof vormt is de sterk geërodeerde boog van een opheffing vanaf de zeebodem, waarin pieken werden gevormd door vulkanische intrusies.
De bergketen van de scheidslijn wordt de Cordillera de Talamanca genoemd nabij de Costa Ricaanse grens. Verder naar het oosten wordt het de Serranía de Tabasará, en het gedeelte ervan dat dichter bij het lagere zadel van de landengte ligt, waar het kanaal zich bevindt, wordt vaak de Sierra de Veraguas genoemd. Als geheel wordt het gebergte tussen Costa Rica en het kanaal door Panamese geografen over het algemeen de Cordillera Central genoemd.
Het hoogste punt van het land is de Volcán Barú (vroeger bekend als de Volcán de Chiriquí), die tot bijna 3.500 meter oprijst. De top van een hoogland dat de rijkste grond van het land omvat, de Volcán Barú is nog steeds aangeduid als een vulkaan, hoewel het al millennia inactief is.
Bijna 500 rivieren doorkruisen Panama’s ruige landschap. Meestal onbevaarbaar, veel ontstaan als snelle hoogland stromen, kronkelen in valleien, en vormen kust delta’s. Echter, de Río Chepo en de Río Chagres zijn bronnen van hydro-elektrische energie.
De Río Chagres is een van de langste en meest vitale van de ongeveer 150 rivieren die in het Caribisch gebied uitmonden. Een deel van deze rivier werd afgedamd om het Gatun-meer te creëren, dat een belangrijk deel vormt van de doorgangsroute tussen de sluizen aan beide uiteinden van het kanaal. Zowel het Gatun-meer als het Madden-meer (ook gevuld met water van de Río Chagres) leveren hydro-elektriciteit voor het gebied van de vroegere Kanaalzone.
De Río Chepo, een andere belangrijke bron van hydro-elektrische energie, is een van de meer dan 300 rivieren die uitmonden in de Stille Oceaan. Deze op de Stille Oceaan gerichte rivieren zijn langer en trager stromend dan die van de Caribische zijde. Hun stroomgebieden zijn ook uitgestrekter. Een van de langste is de Río Tuira, die uitmondt in de Golfo de San Miguel en de enige rivier van het land is die door grotere schepen bevaarbaar is.
Panama heeft een tropisch klimaat. De temperaturen zijn gelijkmatig hoog – evenals de relatieve vochtigheid – en er is weinig seizoensgebonden variatie. De temperatuurverschillen tussen de dagen zijn gering; op een typische dag in de hoofdstad in het droge seizoen kan het ’s morgens vroeg minimaal 24°C zijn en ’s middags maximaal 29°C. De temperatuur komt zelden langer dan korte tijd boven 32°C.
De temperaturen aan de Pacifische kant van de landengte zijn iets lager dan aan de Caraïbische kant, en in de meeste delen van het land steken de winden na zonsondergang op. De temperaturen zijn beduidend koeler in de hogere delen van de bergketens, en vorst komt voor in de Cordillera de Talamanca in het westen van Panama.
De klimaatgebieden worden minder bepaald door de temperatuur dan door de regenval, die regionaal varieert van minder dan 1,3 tot meer dan 3 meter per jaar. Bijna alle regen valt in het regenseizoen, dat gewoonlijk van april tot december duurt, maar in lengte varieert van zeven tot negen maanden. De neerslagcyclus wordt hoofdzakelijk door twee factoren bepaald: vocht uit het Caribisch gebied, dat door de noordelijke en noordoostelijke winden die het grootste deel van het jaar overheersen, wordt meegevoerd, en de continentale kloof, die als een regenscherm voor de laagvlakten van de Stille Oceaan fungeert. Een derde invloed die tijdens de late herfst aanwezig is, is de zuidwestenwind vanaf de Stille Oceaan. Deze wind brengt enige neerslag naar de laaglanden van de Stille Oceaan, die wordt aangepast door de hooglanden van het schiereiland Azuero, die een gedeeltelijk regenschild vormen voor een groot deel van Centraal Panama. In het algemeen valt er veel meer regen aan de Caraïbische dan aan de Pacifische kant van de continentale kloof. Het jaargemiddelde in Panama-Stad is iets meer dan de helft van dat in Colón. Hoewel onweersbuien in het regenseizoen vaak voorkomen, ligt het land buiten de orkaanspoorlijn.
Panama’s tropische klimaat ondersteunt een overvloed aan planten. Bossen overheersen, op sommige plaatsen onderbroken door grasland, struikgewas en gewassen. Hoewel bijna 40% van Panama nog bebost is, vormt ontbossing een voortdurende bedreiging voor de regenrijke bossen. Sinds de jaren 1940 is het bomenbestand met meer dan 50% verminderd. De landbouw voor eigen gebruik, die wijd verbreid is van de noordoostelijke oerwouden tot de zuidwestelijke graslanden, bestaat grotendeels uit maïs-, bonen- en knolgewassen. Mangrove moerassen komen voor langs delen van beide kusten, en bananenplantages bezetten de delta’s bij Costa Rica. Op veel plaatsen grenst een veelkleurig regenwoud aan het moeras aan de ene kant van het land en strekt zich uit tot de lagere delen van hellingen aan de andere kant.
