| Tarwe | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||||||||||
| Wetenschappelijke classificatie | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
|
T. aestivum ITIS 42236 2002-09-22 |
Tarwe omvat alle voor de landbouw bestemde graangewassen van het geslacht Triticum in de grassenfamilie Poaceae. Tarwe is, samen met maïs en rijst, een van de drie belangrijkste graangewassen wat de wereldproductie betreft; tarwe, maïs en rijst voorzien samen in meer dan de helft van de wereldwijde behoefte aan calorieën en eiwitten (Biodiversity International 2007). Tarwe kan in een groot aantal klimaten groeien; het groeit echter het best in een gematigd klimaat en is vatbaar voor ziekten in zeer hete en vochtige zones.
Als gevolg van de menselijke creativiteit bestaan er momenteel meer dan vijftigduizend tarwecultivars. Drie belangrijke tarwesoorten zijn Triticum aestivum (zachte tarwe), Triticum durum, en T. compactum; T. aestivum wordt gebruikt om brood te maken, T. durum wordt gebruikt om pasta te maken, en T. compactum wordt gebruikt om zachtere cakes, crackers, koekjes en gebak te maken.
Tarwe levert de mens ook andere waarden op. Het wordt gebruikt voor fermentatie om biobrandstof, bier (Palmer 2001), en wodka (Neill 2002) te maken. Tarwe wordt in beperkte mate aangeplant als voedergewas voor vee en het stro kan worden gebruikt als veevoer of als bouwmateriaal voor dakbedekking (A. Smith 1995).
Beschrijving
Tarwe is lid van de grassenfamilie, de Poaceae, een van de grootste en belangrijkste plantenfamilies, waartoe ook rijst en suikerriet behoren. Er zijn ongeveer 600 geslachten en misschien wel tienduizend soorten grassen.
Grassen zijn, net als orchideeën en palmen, eenzaadlobbigen. Eenzaadlobbigen zijn een van de twee hoofdgroepen van bloeiende planten (angiospermen), de andere zijn tweezaadlobbigen. Monocotyledonen hebben slechts één zaadlob of embryoblad, in plaats van de twee die bij dicotyledonen voorkomen. De grootste familie van de eenzaadlobbigen (en van de bloeiende planten) zijn de orchideeën. De economisch belangrijkste familie in deze groep zijn echter de grassen, waartoe de echte granen behoren (rijst, tarwe, maïs, gerst, enz.). In tegenstelling tot de tweezaadlobbigen zijn de echte grassen gespecialiseerd in windbestuiving en produceren zij kleinere bloemen.
Tarwe is een van de graangewassen van het geslacht Triticum. Het heeft een bloeiwijze (groep van trossen bloemen op een tak) die een aar is, een onvertakte, onbepaalde bloeiwijze met sessiele bloemen gerangschikt langs een as. Elk aartje kan verscheidene bloempjes hebben met korrels die hard of zacht, wit, rood of paars kunnen zijn. De graankorrel omvat het embryo en een grotendeels met zetmeel bedekt endosperm. Het is een eenjarige plant.
Genetica
De genetica van tarwe is gecompliceerder dan die van de meeste andere gedomesticeerde soorten. Sommige tarwesoorten zijn diploïd, met twee sets chromosomen, maar vele zijn stabiele polyploïden, met vier sets chromosomen (tetraploïd) of zes (hexaploïd).
- Einkorntarwe (T. monococcum) is diploïd.
- De meeste tetraploïde tarwesoorten (bijv. emmer- en durumtarwe) zijn afgeleid van wilde emmer, T. dicoccoides. Wilde emmer is het resultaat van een hybridisatie tussen twee diploïde wilde grassen, T. urartu en een wild geitengras, zoals Aegilops searsii of Ae. speltoides. De hybridisatie die wilde emmer vormde, vond plaats in het wild, lang voor de domesticatie.
- Hexaploïde tarwe evolueerde op de velden van boeren. Ofwel gedomesticeerde emmer- ofwel durumtarwe hybridiseerde met een andere wilde diploïde grassoort (Aegilops tauschii) om de hexaploïde tarwe, spelttarwe en broodtarwe te maken (Hancock 2004).
Naamgeving
Er zijn vele botanische classificatiesystemen die voor tarwesoorten worden gebruikt. De naam van een tarwesoort uit de ene informatiebron is mogelijk niet de naam van een tarwesoort in een andere. Binnen een soort worden tarwecultivars door tarweveredelaars en -boeren verder geclassificeerd in termen van groeiseizoen, zoals wintertarwe versus zomertarwe, naar glutengehalte, zoals harde tarwe (hoog eiwitgehalte) versus zachte tarwe (hoog zetmeelgehalte), of naar graankleur (rood, wit of amberkleurig) (Bridgwater 1966).
Belangrijkste gekweekte tarwesoorten
- Zachte tarwe of Broodtarwe-(T. aestivum). Een hexaploïde soort die het meest wordt geteeld in de wereld.
- Durum-(T. durum). De enige tetraploïde tarwesoort die tegenwoordig op grote schaal wordt gebruikt, en de op een na meest geteelde tarwe.
- Einkoorn-(T. monococcum). Een diploïde soort met wilde en gecultiveerde varianten. Gelijktijdig gedomesticeerd met emmertarwe, maar nooit even belangrijk geworden.
- Emmer-(T. dicoccon). Een tetraploïde soort, in de oudheid geteeld, maar niet meer op grote schaal gebruikt.
- Spelt-(T. spelta). Een andere hexaploïde soort die in beperkte hoeveelheden wordt geteeld.
Geschilde versus vrij-dorsen tarwe
De vier wilde tarwesoorten, samen met de gedomesticeerde variëteiten einkorn (Potts 1996), emmer (Nevo 2002), en spelt (Vaughan 2003) hebben schillen. Deze primitievere morfologie bestaat uit verharde kafjes die de korrels stevig omsluiten, en, bij gedomesticeerde tarwesoorten, een halfbroze rachis die gemakkelijk breekt bij het dorsen. Het resultaat is dat bij het dorsen de tarwe aar uiteenvalt in aartjes. Om het graan te verkrijgen is een verdere bewerking nodig, zoals malen of pletten, om de schillen of kafjes te verwijderen. Bij vrij dorsende (of naakte) vormen zoals durumtarwe en zachte tarwe daarentegen zijn de kafjes breekbaar en de spil taai. Bij het dorsen breekt het kaf en komen de korrels vrij. Gepelde tarwe wordt vaak als aartjes opgeslagen omdat de taaie kafjes een goede bescherming bieden tegen ongedierte in opgeslagen graan (Potts 1996).
Geschiedenis
Tarwe en gerst waren de eerste graangewassen waarvan bekend is dat ze gedomesticeerd werden. Tarwe ontstond in Zuidwest-Azië in het gebied dat bekend staat als de Vruchtbare Sikkel. De vroegste archeologische bewijzen voor tarweteelt komen uit de Levant (groot gebied in het Midden-Oosten) en Turkije. Rond 10.000 jaar geleden werden wilde einkorn- en emmertarwe gedomesticeerd als onderdeel van de oorsprong van de landbouw in de Vruchtbare Halve Maan (Kingfisher 2004). Cultivatie en het herhaaldelijk oogsten en zaaien van de korrels van wilde grassen leidden tot de domesticatie van tarwe door selectie van mutante vormen met taaie aren, die intact bleven tijdens het oogsten, en grotere korrels. Door het verlies van zaadverspreidingsmechanismen heeft gedomesticeerde tarwe een beperkt vermogen om zich in het wild voort te planten (C. Smith 1995).
De teelt van tarwe begon zich tijdens het Neolithicum buiten de Vruchtbare Halve Maan te verspreiden. Ongeveer vijfduizend jaar geleden bereikte tarwe Ethiopië, India, Ierland en Spanje. Een millennium later bereikte het China (C. Smith 1995). De landbouw met ploegen met paardenkraag (drieduizend jaar geleden) deed de graanopbrengst stijgen, net als het gebruik van zaaimachines die het zaaien van zaad in de achttiende eeuw vervingen. De tarweopbrengst bleef stijgen naarmate nieuwe gronden in cultuur werden gebracht en de landbouw werd verbeterd door het gebruik van kunstmest, dors- en maaimachines (de “maaidorser”), door tractoren getrokken cultivatoren en planters, en betere variëteiten. Nu de bevolkingsgroei afneemt en de opbrengsten blijven stijgen, kan het tarweareaal voor het eerst in de moderne geschiedenis van de mensheid gaan afnemen (Economist 2005).
In 2007 bereikten de tarwevoorraden hun laagste niveau sinds 1981, en 2006 was het eerste jaar waarin de wereld meer tarwe verbruikte dan de wereldproductie – een kloof die steeds groter wordt naarmate de behoefte aan tarwe groter wordt dan de productie. Het gebruik van tarwe als biobrandstof zal de situatie nog verergeren.
Plantenteelt
In traditionele landbouwsystemen wordt tarwe vaak geteeld als landrassen, informele door boeren in stand gehouden populaties die vaak een hoog niveau van morfologische diversiteit in stand houden. Hoewel landrassen van tarwe niet langer worden geteeld in Europa en Noord-Amerika, blijven ze elders belangrijk.
De oorsprong van de formele tarweveredeling ligt in de negentiende eeuw, toen eenlijnsrassen werden gecreëerd door selectie van zaad van een enkele plant die de gewenste eigenschappen bleek te hebben. De moderne tarweveredeling ontwikkelde zich in de eerste jaren van de twintigste eeuw en was nauw verbonden met de ontwikkeling van de Mendeliaanse genetica. De standaardmethode voor het veredelen van ingeteelde tarwecultivars is het kruisen van twee lijnen met behulp van handmatige emasculatie, waarna de nakomelingen vele (tien of meer) generaties worden geselekteerd of ingeteeld voordat de vrijgegeven selecties worden geïdentificeerd om te worden vrijgegeven als een variëteit of cultivar (Bajaj 1990).
F1 hybride tarwecultivars mogen niet worden verward met tarwecultivars die voortkomen uit standaard plantenveredeling. Heterosis of hybride kracht (zoals in de bekende F1 hybriden van maïs) komt voor in gewone (hexaploïde) tarwe, maar het is moeilijk om zaad van hybride cultivars te produceren op commerciële schaal zoals dat gebeurt met maïs, omdat tarwebloemen compleet zijn en normaal zelfbestuivend (Bajaj 1990). Commercieel hybride tarwezaad is geproduceerd met behulp van chemische hybridisatiemiddelen, plantengroeiregulatoren die selectief interfereren met stuifmeelontwikkeling, of natuurlijk voorkomende cytoplasmatische mannelijke steriliteitssystemen. Hybride tarwe is een beperkt commercieel succes, in Europa (vooral Frankrijk), de VS en Zuid-Afrika (Basra 1999).
Productie
Tussen het planten en de oogst verstrijken bij tarwe gewoonlijk 110 tot 130 dagen, afhankelijk van het klimaat, het soort zaad en de bodemgesteldheid. Beslissingen op het gebied van gewasbeheer vereisen kennis van het ontwikkelingsstadium van het gewas. Met name voorjaarsmeststoffen, herbiciden, fungiciden en groeiregulatoren worden gewoonlijk in specifieke stadia van de plantontwikkeling toegepast.
Kennis van stadia kan nuttig zijn bij het identificeren van perioden met een hoger risico in een bepaald klimaat. Tijdens het meiosestadium is tarwe bijvoorbeeld uiterst gevoelig voor lage temperaturen (onder vier graden Celsius) of hoge temperaturen (boven vijfentwintig graden Celsius). Landbouwers hebben er ook baat bij te weten wanneer het vlagblad (laatste blad) verschijnt, aangezien dit blad ongeveer vijfenzeventig procent van de fotosynthesereacties tijdens de graanvulperiode voor zijn rekening neemt, en bijgevolg moet worden gevrijwaard van aanvallen door ziekten of insecten om een goede opbrengst te verzekeren.
Er bestaan verschillende systemen om gewasstadia te identificeren, waarbij de Feekes- en Zadoks-schalen het meest worden gebruikt. Elke schaal is een standaardsysteem dat de opeenvolgende stadia beschrijft die het gewas tijdens het landbouwseizoen bereikt.
- Tarwe in het anthesestadium (vooraanzicht en zijaanzicht)
|
|
|
Ziekten
Schattingen van de hoeveelheid tarweproductie die verloren gaat als gevolg van plantenziekten variëren tussen tien en vijfentwintigvijf procent in Missouri (Palm 1993). Een groot aantal organismen infecteert tarwe, waarvan virussen en schimmels de belangrijkste zijn. Enkele veel voorkomende virussen zijn gerstgeeldwergvirus (BYDV), tarwestreelmozaïek (WSM) en tarwegrondmozaïek (WSBM).
Ongedierte
Tarwe wordt als voedselplant gebruikt door de larven van sommige Lepidopterasoorten, waaronder de Vlam, de Rustieke Schouderknoop, het Stekelbrem, en de Raapmot.
Productie- en consumptiestatistieken
China, India, de Verenigde Staten, en Rusland zijn top tarweproducerende landen.
| Top Tien Tarweproducenten-2005 (miljoen metrieke ton) |
|||
|---|---|---|---|
 Volksrepubliek China |
96 | ||
| India |
72 | ||
 Verenigde Staten |
57 | ||
| Rusland |
46 | ||
| Frankrijk |
37 | ||
 Canada |
26 | ||
| Australië |
24 | ||
 Duitsland |
24 | ||
| Pakistan |
22 | ||
| Turkije |
21 | ||
| Wereldtotaal | 626 | ||
| Bron: UN Food & Agriculture Organization (FAO)
In 1997 bedroeg de tarweconsumptie per hoofd van de wereldbevolking 101 kg, met de hoogste consumptie per hoofd van de bevolking (623 kg) in Denemarken. De tarweproduktie is wereldwijd omvangrijker dan die van rijst, hoewel het aandeel van China bijna een zesde van de wereldproduktie bedraagt. Tarwe in de Verenigde Staten
Klassen tarwe die in de Verenigde Staten worden gebruikt zijn
Tarweoogst op de Palouse.
Harde tarwe is moeilijker te verwerken en rode tarwe moet soms gebleekt worden. Daarom worden op de grondstoffenmarkt voor zachte en witte tarwe gewoonlijk hogere prijzen betaald dan voor harde en rode tarwe. Economie
Zakken tarwe
Gekraakte tarwe
Tarweoogst in 2005
Geoogst tarwegraan dat in de handel komt, wordt met het oog op de grondstoffenmarkt ingedeeld naar graaneigenschappen. De kopers van tarwe gebruiken de classificaties om te helpen bepalen welke tarwe zij kopen, aangezien elke klasse speciale toepassingen heeft. Tarweproducenten bepalen met dit systeem welke tarweklassen het meest rendabel zijn om te telen. Tarwe wordt op grote schaal geteeld als handelsgewas omdat het een goede opbrengst per oppervlakte-eenheid oplevert, goed groeit in een gematigd klimaat, zelfs met een matig kort groeiseizoen, en een veelzijdig meel van hoge kwaliteit oplevert dat veel wordt gebruikt bij het bakken. De meeste broden worden gemaakt met tarwemeel, ook veel broden die genoemd zijn naar de andere granen die ze bevatten zoals de meeste rogge- en haverbroden. Veel andere populaire voedingsmiddelen worden ook gemaakt van tarwemeel, wat resulteert in een grote vraag naar het graan, zelfs in economieën met een aanzienlijk voedseloverschot. Tarwe als voedingsmiddel
Een volgroeid tarweveld, in het noorden van Israël
Rauwe tarwezaden zijn een voedingsingrediënt dat volkoren tarwe wordt genoemd. Ze kunnen worden verpoederd tot meel, ontkiemd en gedroogd tot mout, geplet en ontbranned tot geplette tarwe, geparboiled (of gestoomd), gedroogd, geplet en ontbranned tot bulgur, of verwerkt tot griesmeel, pasta, of roux. Ze zijn een belangrijk ingrediënt in voedingsmiddelen als brood, ontbijtgranen (voorbeelden zijn Wheatena, Cream of Wheat), roti (Indiaas brood), naan, pap, crackers, koekjes, pannenkoeken, cakes en jus. Honderd gram harde rode wintertarwe bevat ongeveer 12,6 gram eiwit, 1,5 gram totaal vet, 71 gram koolhydraten (naar verschil), 12,2 gram voedingsvezels, en 3,2 mg ijzer of 17 procent van de dagelijks benodigde hoeveelheid. Honderd gram harde rode zomertarwe bevat ongeveer 15,4 gram eiwit, 1,9 gram totaal vet, 68 gram koolhydraten (met het verschil), 12,2 gram voedingsvezels, en 3,6 mg ijzer of 20 procent van de dagelijks benodigde hoeveelheid (USDA ARS 2006). De glutenproteïne in tarwe (en andere Triticeae) is moeilijk verteerbaar, en onverdraaglijk voor mensen met coeliakie (een auto-immuunziekte bij ruwweg één procent van de Indo-Europese bevolking).
CreditsDe schrijvers en redacteuren van de Nieuwe Wereld Encyclopedie hebben het Wikipedia-artikel herschreven en aangevuld in overeenstemming met de normen van de Nieuwe Wereld Encyclopedie. Dit artikel voldoet aan de voorwaarden van de Creative Commons CC-by-sa 3.0 Licentie (CC-by-sa), die gebruikt en verspreid mag worden met de juiste naamsvermelding. Eer is verschuldigd onder de voorwaarden van deze licentie die kan verwijzen naar zowel de medewerkers van de Nieuwe Wereld Encyclopedie als de onbaatzuchtige vrijwillige medewerkers van de Wikimedia Foundation. Om dit artikel te citeren klik hier voor een lijst van aanvaardbare citeerformaten.De geschiedenis van eerdere bijdragen door wikipedianen is hier toegankelijk voor onderzoekers:
De geschiedenis van dit artikel sinds het werd geïmporteerd in de Nieuwe Wereld Encyclopedie:
Noot: Sommige beperkingen kunnen van toepassing zijn op het gebruik van individuele afbeeldingen die afzonderlijk zijn gelicentieerd. |
|||