Het Jaws thema is een van de meest angstaanjagende muzikale scores in de cinema. De soundtrack, gedomineerd door twee noten die steeds opnieuw worden gespeeld om aan te geven dat de monsterhaai zijn slachtoffer nadert, lijkt eenvoudig genoeg, maar is niettemin ingenieus. De legendarische componist John Williams is, uiteraard, de maestro achter de score. Er klikte iets voor Williams met Jaws. Van dan af produceerde hij de ene muzikale hit na de andere met memorabele soundtracks voor Star Wars, Superman – The Movie, Indiana Jones, die elkaar snel opvolgden. Maar in 1974 moest de 42-jarige nog een van deze produceren, of een gedenkwaardige score.
Een jaar eerder componeerde Williams de score voor Steven Spielberg’s eerste speelfilm, The Sugarland Express. Beide mannen waren blij met hun samenwerking aan de film, die het begin was van hun blijvende partnerschap aan 28 films tot nu toe (hij was afwezig bij slechts vier van Spielberg’s films). Toen het tijd werd om Jaws te scoren, stelde Spielberg Williams voor om een meer romantisch thema te componeren. Toen ging hij weg om op locatie te filmen in Martha’s Vineyard, en liet de componist aan zijn lot over.
Spielberg vertrouwde hem. Na een moeilijke tijd op locatie om de mechanische haaien aan de praat te krijgen, en het vechten tegen de omstandigheden van het filmen op open zee, wat de productietijd en het budget van de film verdrievoudigde, dacht hij dat Williams op zijn minst een score zou componeren die hij goed vond. Maar toen Spielberg eindelijk ging zitten om Williams score te horen, was het niet helemaal wat hij verwachtte.
Toen William’s het bekende twee-noten-thema speelde, dat afwisselend wordt aangeduid als “E en F” of “F en F Sharp”, dacht Spielberg dat het een grap was. “Ha, je hebt het,” lachte hij. Williams’ verzekerde Spielberg snel dat het geen grap was. Hij legde uit dat het krachtigste ding, het simpelste idee is.
In Spielbergs verdediging, hoorde hij alleen de twee noten op zijn piano, die de kracht van een volledig orkest misten.
Two Simple Notes, One Indomitable Threat
De twee noten werden synoniem met naderend gevaar. Williams beschreef het herhalen van de twee noten als “het bij je wegmalen, net als een haai zou doen, instinctief, meedogenloos, niet te stoppen.” Elke goede componist begrijpt de psychologische kracht van muziek, wat Williams zeker deed. Daarom koos hij ervoor om het thema in een hoog register te schrijven, en besloot dat een tuba het moest spelen, in plaats van een meer geschikte Franse hoorn. De combinatie, zei hij, maakte het geluid “een beetje dreigender.”
Williams partituur behoeft geen introductie, maar het verdient altijd nog een luisterbeurt.
Het eerste wat je zal opvallen, is dat terwijl de twee noten het thema domineren, er veel meer in het arrangement zit. Williams zag overeenkomsten tussen piraten en Jaws, dus op bepaalde punten in het thema verwerkte hij “piratenmuziek”, die hij “oermuziek, maar leuk en onderhoudend” noemde.
De paar oernoten waarmee het thema opent komen uit Ravel’s La Vaise. Er zijn ook nuances van La Mer van Claude Debussy en The Rite of Spring van Igor Stravinsky in het snelle, percussieve snarenspel.
Shark’s Heartbeat or Human Respiratory?
William’s thema is psychologisch, en inspireerde een aantal interpretaties van muziekgeleerden. Volgens Joseph Cancellaro doet het thema met twee noten denken aan de hartslag van de haai, terwijl Alexandre Tylski suggereert dat de twee noten het geluid van de menselijke ademhaling nabootsen, een suggestie die hij vergelijkt met Bernard Hermann’s thema’s voor Taxi Driver, North By Northwest, en vooral Mysterious Island.
Hij betoogt verder dat “de splitsing, de breuk” die de partituur dramatisch doodsnijdt, nadat de haai heeft toegeslagen, de dood van het slachtoffer aangeeft, en dus het plotselinge einde van hun ademhaling. Spielberg zelf vergeleek Williams’ partituur later met Psycho (1960), een andere partituur van Bernard Herrmann. Herrmann, die vaak wordt beschouwd als de beste componist in de film- en televisiegeschiedenis, is zeer waarschijnlijk van invloed aangezien Williams zijn leerling was.
Spielberg geeft toe dat zonder Williams’ score Jaws maar half zo succesvol zou zijn. De waarheid is dat beide mannen even belangrijk waren bij het creëren van de spanning in de film. Spielbergs meesterzet – het draaien van de camera naar het gezichtspunt van de haai – wordt aanzienlijk versterkt door Williams score. De twee noten voegen een hoorbare laag toe aan het tempo. Het is alsof de twee mannen samenwerkten bij de opbouw van elke aanvalsscène.