Verspreidingskaart van Cicuta maculata. De staten waar de soort kan worden aangetroffen, zijn groen gekleurd.
Kaart van het verspreidingsgebied van Cicuta douglasii. De staten waar de soort kan worden aangetroffen, zijn groen gekleurd.
Cicuta maculata in bloei. Foto door Thomas Barnes.
Cicuta maculata in volle bloei. Foto door B. Eugene Wofford, University of Tennessee Herbarium.
Close-up van rijpe capsules (vruchten) van Cicuta maculata. Foto door B. Eugene Wofford, University of Tennessee Herbarium.
Water Hemlock (Cicuta maculata of Cicuta maculata (DC.) J.M. Coult. & Rose)
Door Walter Fertig
Gevlekte of giftige scheerling (Conium maculatum) is de “scheerling” die de oude Griekse filosoof Socrates van het leven beroofde. Zijn verwante soort, de waterteunisbloem (Cicuta maculata of Cicuta douglasii) komt niet voor in Zuid-Europa, maar kan wel van nut zijn geweest. De etnobotanicus H.D. Harrington schreef ooit dat de waterteunis “de reputatie heeft verworven de giftigste plant in de noordelijke gematigde zone te zijn”. Het gif, cicutoxine genaamd, kan binnen 60 minuten na inname delirium, misselijkheid, stuiptrekkingen, buikpijn, toevallen en braken veroorzaken – vaak met de dood tot gevolg.
Taxonomen herkennen in Noord-Amerika soms twee soorten dolle kervel. Cicuta maculata (gevlekte waterteunis) in strikte zin komt voor in het grootste deel van Noord-Amerika, maar wordt vervangen door Cicuta douglasii (westelijke waterteunis) in het noordwesten van de Verenigde Staten en het westen van Canada. Beide soorten lijken op elkaar doordat ze bloemschermen hebben met kleine witte bloemen, gedragen op lange stengels (tot 6 voet hoog) boven een- tot driemaal geveerde, varenachtige bladeren. De bladeren van Cicuta kunnen worden onderscheiden van soortgelijke, niet-toxische soorten in de peterseliefamilie (Apiaceae of Umbelliferae) doordat ze nerven hebben die zich aan de uiteinden vertakken, waarbij de ene tak eindigt aan de top van het blad en de andere in de V-vormige sinus tussen aangrenzende bladlobben. Alle delen van de waterteun zijn giftig, maar het gif komt vooral van de wortels. De onderste stengel en de bovenste wortels van Cicuta bevatten talrijke inwendige tussenschotten of luchtruimten die zichtbaar worden als ze in de lengte worden doorgesneden. Wie van natuurlijk voedsel houdt, doet er goed aan peterselieachtige planten met deze combinatie van blad- en wortelkarakteristieken te mijden.
Water scheerling komt, zoals de naam al doet vermoeden, vooral voor op natte grond bij sloten, beekoevers, vijverranden en moerassen. Watervogels eten vaak de kurkachtige, afgeronde vruchten van water scheerling zonder ziek effect, hoewel anekdotische rapporten suggereren dat mensen die deze zelfde vogels tijdens de migratie eten, ziek kunnen worden van de tweede hand.