Dżoser

Dżoser (znany również jako Netjerikhet, Tosorthos i Sesorthos, ok. 2670 p.n.e.) był pierwszym królem Trzeciej Dynastii Egiptu, panującym przez ponad dwadzieścia lat. Niektóre źródła wskazują na króla o imieniu Sanakht jako pierwszego władcę Trzeciej Dynastii, ale to twierdzenie jest kwestionowane, ponieważ imię Sanakht jest znane tylko z dwóch reliefów, listy królewskiej z Abydos i papirusu turyńskiego, a nie z dowodów archeologicznych. Wcześni archeolodzy zidentyfikowali grobowiec Sanakht jako mastabę K2 w Beit Khallaf na podstawie dwóch reliefów wspomnianych powyżej, które zostały tam znalezione, ale ta identyfikacja została podważona i w dużej mierze zdyskredytowana. Chronologia Manetho, rutynowo używana do datowania panowania królów Egiptu, jest również niejasna co do tego, kim był i kiedy rządził. Panowanie Dżosera, po Khasekhemwy, jest o wiele bardziej pewne niż niejasne sugestie króla o imieniu Sanakht i dlatego jest on obecnie akceptowany jako pierwszy król Trzeciej Dynastii. Dżoser jest najbardziej znany ze swej Piramidy Schodkowej, pierwszej piramidy zbudowanej w Egipcie, choć zainicjował wiele innych projektów budowlanych; tak wiele, w rzeczywistości, że uczeni zasugerowali panowanie trwające prawie trzydzieści lat, aby uwzględnić liczbę grobowców, świątyń i pomników, które zlecił.

Panowanie

Niewiele wiadomo o młodości Dżosera lub jego życiu rodzinnym. Jego imię Netjerikhet oznacza „bóstwo ciała”, a „Dżoser” pochodzi od symbolu stabilności Djed. Był następcą swego ojca, Khasekhemwy, ostatniego króla z Drugiej Dynastii, a jego matką była królowa Nimaathap. Jego żoną była Hetephernebti, która prawdopodobnie była jego przyrodnią siostrą. Choć powszechne było posiadanie przez faraona królowej i pomniejszych żon, Dżoser nie wziął żadnej innej kobiety poza Hetephernebti.

Odkąd objął tron, niemal natychmiast zaczął zlecać swoje projekty budowlane. Historyk Margaret Bunson pisze, że Dżoser „rządził w epoce, w której byliśmy świadkami postępów cywilizacji nad Nilem, takich jak budowa zabytków architektonicznych, rozwój rolnictwa, handel i powstawanie miast” (66). Chociaż miasta zaczęły się rozwijać już za czasów Pierwszej Dynastii, za panowania Dżosera stały się liczniejsze, a ich architektura bardziej ozdobna. Sam kompleks piramid Dżosera jest najlepszym przykładem wielkiego postępu w projektowaniu architektonicznym na początku Trzeciej Dynastii. Ornamentyka osiągnęła znacznie wyższy poziom, a symbole służyły do przypominania ludziom o błogosławieństwach bogów i harmonii ziemi. Symbol Djed, który oprócz reprezentowania stabilności, jest związany z bogiem Ozyrysem, został użyty w filarach w Świątyni T kompleksu Dżosera w Saqqarze i pojawia się również na innych jego pomnikach.

Stabilność kraju pod rządami Dżosera wynikała po części z jego sukcesu w zabezpieczaniu swoich granic, a następnie ich poszerzaniu. Ekspansja królestwa do regionu Synaju została osiągnięta dzięki wyprawom wojskowym. Pokonał Libijczyków w bitwie i zaanektował część ich ziem. Pozycja króla była związana ze zdolnościami wojskowymi, a zwycięstwa były oznaką przychylności bogów. Armie Dżosera przyniosły więc zaszczyt jego imieniu i krajowi, ale stał się on legendą, bez tych kampanii i na długo przed zbudowaniem Piramidy Schodkowej, z innego powodu: odbudowy świątyni Khnuma, która zakończyła klęskę głodu.

Stela Głodu

Stela Głodu to inskrypcja z dynastii Ptolemeuszy (332-30 p.n.e.), długo po rządach Dżosera, która opowiada o tym, jak król uratował swój kraj. W Egipcie wybuchła klęska głodu, która trwała przez siedem lat. Nikt nie wiedział, jak rozwiązać ten problem, a żaden z doradców Dżosera nie zdawał się być przydatny. Dżoser miał sen, w którym bóg Khnum, bóg źródła rzeki Nil, przyszedł do niego i skarżył się, że jego świątynia na wyspie Elefantynie (niedaleko dzisiejszego Asuanu) jest w ruinie, a ludzie stracili szacunek dla boga, który dał im życie dzięki rzece.

Dżoser skonsultował się ze swym wezyrem Imhotepem i z jednym ze swych namiestników, Medirem, a oni zasugerowali mu, by popłynął na wyspę Elefantynę, by złożyć wyrazy szacunku Khnumowi i zobaczyć świątynię. Dżoser tak uczynił i znalazłszy świątynię w złym stanie, który przepowiedział mu sen, wzniósł na jej miejscu nową. Gdy nowa świątynia została ukończona, głód się skończył, a Dżoser został okrzyknięty bohaterem swojego ludu.

Świątynia zbudowana przez Dżosera, a także otaczający ją dziedziniec i zewnętrzne budynki, mogą być nadal widoczne w czasach współczesnych, choć świątynia przeszła renowację podczas późniejszych dynastii. Te współczesne ruiny pochodzą z czasów panowania Dżosera i dlatego Stela Głodu została przyjęta przez niektórych jako historia, a przez innych zinterpretowana jako legenda. Ponieważ kamień pochodzi z okresu prawie 2000 lat po panowaniu Dżosera, rzeczywiste znaczenie inskrypcji polega na tym, jak Dżoser został zapamiętany przez swój lud; to, czy opisane wydarzenie rzeczywiście miało miejsce, jest nieistotne. Niepopularny faraon nie wygenerowałby takiej legendy, bez względu na to, w jakie cudowne wyczyny był zaangażowany, a Stela Głodu świadczy o honorze i wysokim poważaniu, jakim cieszył się Dżoser.

Piramida Schodkowa

Ten wielki szacunek, jakim się cieszył, jest najbardziej zauważalnie wyrażony w jego słynnej Piramidzie Schodkowej w Saqqara, która, podobnie jak wszystkie piramidy i pomniki Egiptu, została zbudowana przez wykwalifikowanych egipskich rzemieślników i robotników, a nie przez niewolników. Piramida Schodkowa, pierwotnie pomyślana jako prosty grobowiec mastaba, rozrosła się pod kierunkiem i według projektu Imhotepa do rangi najwyższej budowli swoich czasów i atrakcji turystycznej, która przyciągała ludzi ze wszystkich stron kraju. Profesor i egiptolog Miroslav Verner pisze:

Niewiele zabytków zajmuje tak znaczące miejsce w historii ludzkości jak Piramida Schodkowa w Saqqarze. Wraz z otaczającymi ją budowlami, piramida ta tworzy kompleks grobowy Dżosera. Można powiedzieć bez przesady, że jego kompleks piramid stanowi kamień milowy w ewolucji monumentalnej architektury kamiennej w Egipcie i na świecie jako całości. Tutaj wapień został po raz pierwszy użyty na dużą skalę jako materiał budowlany, i tutaj idea monumentalnego grobowca królewskiego w formie piramidy została po raz pierwszy zrealizowana (108-109).

Piramida Schodkowa jest cudem architektonicznym, który nigdy wcześniej nie był próbowany w Egipcie. Wcześniej królowie byli chowani w mastabach, prostokątnych grobowcach zbudowanych nad podziemnymi komorami, wznoszących się najwyżej na wysokość 20 stóp (6 metrów). Piramida Schodkowa to seria mastab ułożonych jedna na drugiej, każdy poziom nieco mniejszy od poprzedniego, tworząc kształt piramidy. Wcześniejsze mastaby były zbudowane z glinianych cegieł, ale Piramida Schodkowa została wykonana z bloków wapiennych, na których wyrzeźbiono wizerunki drzew (świętych dla bogów Egiptu) i trzcin, prawdopodobnie symbolizujących Pole Trzcin, egipskie życie pozagrobowe.

Kompleks piramid &Użycie kamienia

Historyk Mar Van de Mieroop pisze, „Wcześniejsze kompleksy w Abydos i w Saqqara koło Memfis były masywne, ale były z cegły mułowej. Tylko kilka elementów było z kamienia. Kompleks Piramid Schodkowych Dżosera w Saqqarze był najwcześniejszą konstrukcją tej wielkości w historii świata w całości wykonaną z kamienia.” (56) Wydaje się, że budowanie w kamieniu było pomysłem Imhotepa, którego inskrypcja pojawia się na Piramidzie Schodkowej jako głównego architekta. Imhotep zaprojektował piramidę za panowania Dżosera, a więc zasługi w pracy w kamieniu zostały podzielone między niego i jego króla. Moroslav Verner zauważa, że późniejsi Egipcjanie nazywali Dżosera „odkrywcą kamienia”, co oznacza, że jako pierwszy użył kamienia jako materiału budowlanego.

Zespół piramid został zaprojektowany tak, aby był oszałamiający i wzbudzał respekt. Po ukończeniu Piramida Schodkowa wznosiła się na wysokość 204 stóp (62 metrów) i była najwyższą budowlą swoich czasów. Otaczający ją kompleks zawierał świątynię, dziedzińce, sanktuaria i pomieszczenia mieszkalne dla kapłanów zajmujące obszar 40 akrów (16 hektarów) i otoczone murem o wysokości 30 stóp (10,5 metra). Van de Mieroop pisze:

Imhotep odtworzył w kamieniu to, co zostało wcześniej zbudowane z innych materiałów. Fasada muru obwodowego miała takie same nisze jak grobowce z cegły mułowej, kolumny przypominały wiązki trzciny i papirusu, a kamienne cylindry przy nadprożach otworów drzwiowych przedstawiały zwinięte ekrany z trzciny. Wiele eksperymentów było zaangażowanych, co jest szczególnie widoczne w budowie piramidy w centrum kompleksu. Miała ona kilka planów z formami mastab, zanim stała się pierwszą Piramidą Schodkową w historii, piętrząc sześć poziomów przypominających mastaby jeden na drugim… Ciężar ogromnej masy był wyzwaniem dla budowniczych, którzy umieścili kamienie w nachyleniu do wewnątrz, aby zapobiec rozpadowi monumentu (56).

Prawdziwe komory grobowca zostały wykopane pod podstawą jako labirynt tuneli z pomieszczeniami poza korytarzami, aby zniechęcić rabusiów i ochronić ciało i wyposażenie grobowe króla. Komora grobowa Dżosera została wykuta z granitu i aby do niej dotrzeć, trzeba było poruszać się korytarzami, które wypełnione były tysiącami kamiennych naczyń z wyrytymi imionami wcześniejszych królów. Inne komory w podziemnym kompleksie służyły celom ceremonialnym; ale nie dla żywych, tylko dla duszy faraona.

Home of the Soul & Enduring Monument

Uważano, że dusza składa się z dziewięciu aspektów, a jeden z nich, ba (wizerunek w kształcie ptaka często spotykany na rycinach grobowych), był w stanie latać z ziemi do nieba według własnego uznania. Wymagało to jednak jakiegoś rozpoznawalnego punktu orientacyjnego na ziemi, a takim była piramida. Kiedy ba, wysoko w górze, zobaczył dom swojego właściciela, mógł przylecieć, wejść i ponownie odwiedzić ziemską płaszczyznę. Znaczenie imion i wizerunków faraonów wchodzi tutaj w grę, ponieważ dusza musiała być w stanie rozpoznać swój dawny dom (ciało fizyczne) na ziemi, aby móc odpocząć w życiu pozagrobowym. Posąg Dżosera, wzniesiony w kompleksie, jest najstarszym znanym naturalnej wielkości egipskim posągiem i zostałby stworzony w tym celu, jak również w celu przypomnienia żyjącym o dziedzictwie wielkiego króla.

Niestety, wszystkie środki ostrożności i skomplikowany projekt podziemnego kompleksu nie zapobiegły starożytnym rabusiom w znalezieniu drogi do środka. Towary grobowe Dżosera, a nawet jego mumia, zostały skradzione w pewnym momencie w przeszłości i wszystko co archeolodzy znaleźli na temat króla to części jego zmumifikowanej stopy i kilka kosztowności przeoczonych przez złodziei. Jego Piramida Schodkowa i otaczające ją budynki kompleksu nadal jednak pozostają jako świadectwo wielkiego króla i bohatera swego ludu.

Piramidy, jak każde wielkie dzieło sztuki, nadal fascynują, ponieważ pozostawiają się otwarte na interpretację przez ludzi z każdej kultury i każdego okresu czasu. Interpretacje te, podobnie jak w przypadku każdego obrazu czy dzieła literackiego, muszą być oparte na samym „tekście”, a w tym przypadku tekstem tym są same kamienne monumenty oraz znalezione inskrypcje i symbole z nimi związane. Jakkolwiek ludzie postanowili interpretować piramidy w ostatnich stuleciach, były one pierwotnie zbudowane jako dom dla duszy króla i pomnik jego życia i panowania; Piramida Schodkowa nie jest tu wyjątkiem. Jakiekolwiek wielkie czyny dokonane przez Dżosera, a było ich zapewne wiele, zostały z czasem zapomniane, ale nie jego ostatni dom. Piramida Schodkowa w Saqqara przypomina ludziom tysiące lat po panowaniu Dżosera, że ten król kiedyś żył i jest godny pamięci; i to jest właśnie powód, dla którego została zbudowana.