De historicus Leslie Bethell gaf tijdens een seminar van het Brazil Institute op 2 maart een historische uiteenzetting over de ambivalentie van Brazilië ten opzichte van “Latijns-Amerika”, waaraan werd deelgenomen door Eric Hershberg, directeur Latijns-Amerika-studies aan de American University, en Julia Sweig, directeur Latijns-Amerika-studies bij de Raad voor Buitenlandse Betrekkingen. Bethell betoogde dat het idee van Brazilië als onderdeel van Latijns-Amerika historisch gezien nooit volledig werd omarmd, noch door Spaanse Amerikanen noch door Brazilianen. En met de opkomst van Brazilië als regionale leider in Zuid-Amerika sinds het einde van de Koude Oorlog wordt het begrip “Latijns-Amerika” zelf in twijfel getrokken.
Bethell traceerde de eerste keer dat de term “America Latina” werd gebruikt terug tot het midden van de 19e eeuw. Het begrip had alleen betrekking op Spaans Amerika; het was niet de bedoeling Brazilië erbij te betrekken. Bovendien was Brazilië door zijn geografie, geschiedenis, politieke structuren, rassensamenstelling, cultuur en vooral taal geïsoleerd van zijn Latijns-Amerikaanse buren.
Door zijn lange Atlantische kustlijn maakte Brazilië deel uit van de Atlantische wereld en waren zijn belangen verbonden met Europa, vooral Groot-Brittannië. In de eerste helft van de 20e eeuw vervingen de Verenigde Staten Groot-Brittannië als de “centrale pijler van het buitenlands beleid van Brazilië,” merkte Bethell op. Ondertussen hadden Spaanssprekende landen weinig belangstelling voor Brazilië en groeide de argwaan tegenover het Amerikaanse imperialisme, vooral na de Spaans-Amerikaanse Oorlog.
“Uit mijn lezing van de intellectuele geschiedenis van deze periode, dachten verrassend weinig Spaans-Amerikaanse intellectuelen die nadachten over América Latina dat het iets te maken had met Brazilië,” zei Bethell. “De overgrote meerderheid bleef Brazilië uitsluiten van wat zij beschouwden als Nuestra América en América Latina. En Brazilianen beschouwden Spaans Amerika als het ‘andere’ Amerika. Velen voelden zich nauwer verwant met de Verenigde Staten dan met Spaans Amerika.
Brazilië als deel van Latijns-Amerika
In de jaren dertig, tijdens en onmiddellijk na de Tweede Wereldoorlog, en tijdens de Koude Oorlog begonnen de Verenigde Staten alle landen ten zuiden van de Rio Grande te beschouwen als één enkele regio die Latijns-Amerika werd genoemd. Deze officiële Amerikaanse opvatting beïnvloedde regeringen, multilaterale instellingen en zelfs academische studies. “Latijns-Amerikastudies namen een grote vlucht aan Amerikaanse universiteiten en universiteiten in Europa en elders, en versnelden zelfs nog meer na de Cubaanse Revolutie… het was overwegend de studie van Spaans Amerika,” benadrukte Bethell. Brazilië werd relatief verwaarloosd.
Behalve ter linkerzijde – en dit was een belangrijke uitzondering – dachten maar weinig Braziliaanse intellectuelen na over Latijns-Amerika en als ze dat al deden, dachten ze nog steeds niet dat Brazilië daar deel van uitmaakte. En voor het grootste deel, zei Bethell, waren de Braziliaanse regeringen niet erg geïnteresseerd in Latijns-Amerika – en vice-versa. Tegelijkertijd werden de betrekkingen van Brazilië met de Verenigde Staten problematischer.
In de afgelopen 20 jaar sinds het einde van de Koude Oorlog zijn er twee belangrijke ontwikkelingen geweest in de relatie van Brazilië met de regio, verklaarde Bethell: “Hoewel Brazilië zijn positie in de OAS behield en alle topconferenties van de Amerika’s bijwoonde, verzette het zich tegen de Amerikaanse agenda voor integratie van de Amerika’s… terwijl het voor het eerst in zijn geschiedenis actief een beleid voerde van betrokkenheid bij al zijn directe buren en zichzelf begon te zien als een regionale leider.” De regio was nu echter Zuid-Amerika, meer dan Latijns-Amerika, onderstreepte Bethell.
Niettemin delen Brazilië en Latijns-Amerika in de ogen van Hershberg vergelijkbare recente geschiedenissen en uitdagingen. “Als ik als politicoloog nadenk over Brazilië in een Latijns-Amerikaanse context, kijk ik naar de periode van vlak voor de Tweede Wereldoorlog tot het heden en zie ik terugkerende thema’s die de voorhoede vormen van debatten in Brazilië en praktijken in Brazilië die typisch Latijns-Amerikaans zijn,” zei Hershberg, verwijzend naar bijvoorbeeld populisme, militair bewind, democratisering en neoliberalisme.
Voor Sweig was de presentatie van Bethell geruststellend omdat zijn historische overzicht haar eigen opvoeding als schepsel van gebiedsstudies bevestigde, zonder een stevige basis in Brazilië. Sweig merkte op dat “de huidige visie van Brazilië op het buitenlands beleid gebaseerd lijkt te zijn op het idee van Brazilië als de macht van Zuid-Amerika, verankerd in de Amerika’s, als een noodzaak om een wereldmacht te worden.”
Het tekstartikel dat Leslie Bethell op het seminar presenteerde, is in het Portugees gepubliceerd in Revista de Estudos Históricos (CPDOC, Fundação Getúlio Vargas) en is te vinden op: http://virtualbib.fgv.br/ojs/index.php/reh/article/view/2590/1543 . De oorspronkelijke versie, in het Engels, zal verschijnen in het Journal of Latin American Studies.
Door Renata Johnson
Paulo Sotero, Brazil Institute