Druk op play om dit artikel te beluisteren
Voiled by Amazon Polly
Reken niet op een vaccin om de wereldeconomie te redden.
In de eerste maanden van de coronaviruscrisis hoopten beleidsmakers op een V-vormig herstel – dat de pandemie zou kunnen worden neergeslagen of onderdrukt, waardoor de economische activiteit snel zou kunnen opveren.
Vandaag, nu landen over de hele wereld worden geconfronteerd met een nieuwe golf van infecties en de mogelijkheid overwegen van nieuwe, waarschijnlijk gelokaliseerde lockdowns, verwachten veel economen dat de dingen slechter zullen worden voordat ze beter worden.
“Het zal zeker aanvoelen als een depressie,” zei Albert Edwards, de beruchte bearish strateeg bij de investeringsbankdivisie van Société Générale, die beroemd werd door het voorspellen van de wereldwijde financiële crisis van 2008.
De wereldeconomie mag dan zijn geknikt, voor nu, omdat landen uit de lockdown zijn gekomen knipperen. Maar zonder een snelle oplossing voor de pandemie – de wijdverspreide inzet van een succesvol vaccin is maanden, zo niet jaren, weg – zal het coronavirus een rem blijven op de economieën als bedrijven hun deuren sluiten, werknemers hun baan verliezen en banken geconfronteerd worden met stijgende niveaus van slechte leningen.
“Het herstel zal afzwakken, zelfs als we niet in een andere regelrechte recessie terechtkomen vanwege de werkloosheid,” zei Edwards.
Het wereldwijde bruto binnenlands product is in de eerste zes maanden van het jaar naar schatting met 15,6 procent gedaald, een daling die vier keer groter is dan in 2008, volgens de Amerikaanse investeringsbank JPMorgan Chase. Een deel van die daling is al goedgemaakt, maar het Internationaal Monetair Fonds voorspelt dat de wereldeconomie in 2020 met 4,9 procent zal krimpen, ook al beginnen de regeringen hun steunprogramma’s af te bouwen. Het bbp in de eurozone en het Verenigd Koninkrijk zal dit jaar naar verwachting met 10,2 procent dalen, terwijl de Amerikaanse economie met 8 procent krimpt.
Als de eerste fase van de coronaviruscrisis werd bespoedigd door door de staat opgelegde lockdowns, zullen de komende maanden waarschijnlijk worden gekenmerkt door consumentenangst en overheidsbeperkingen voor sectoren zoals reizen, toerisme, entertainment, horeca en detailhandel.
De meeste deskundigen, waaronder die van de Bank of England en de Europese Centrale Bank, verwachten niet dat de wereldwijde productie zich tot het einde van 2021 zal herstellen tot het niveau van voor de crisis – tenzij er deze winter een grote tweede golf van het virus is, en dan zijn alle weddenschappen uitgeschakeld.
Op woensdag waarschuwden de markttoezichthouders van de EU dat beleggers het risico van economische teleurstelling kunnen onderschatten. Prijzen lijken los te zijn gekomen van de economische realiteit, zei de Europese Autoriteit voor effecten en markten.
Het agentschap merkte op dat Europese aandelen meer dan 40 procent zijn gestegen sinds hun coronavirusduik in maart, zelfs terwijl sommige prognoses aangeven dat de economie van het Continent misschien niet volledig zal herstellen tot 2023.
De komende vloed
Neem het voorbeeld van een luchthavendelicatessenwinkel als een illustratie van hoe een daling van de vraag in één gebied zich breder kan laten voelen.
Als bezorgde reizigers hun vakantie annuleren, vertraagt het luchthavenverkeer. Dat zorgt ervoor dat de zaken bij de delicatessenzaak kelderen tot een punt waar het zijn kosten niet meer kan dekken. Na een paar maanden, zonder dat het einde van het probleem in zicht komt, besluiten de eigenaars van de delicatessenzaak dat ze het zich niet kunnen veroorloven om te wachten tot de passagiers terugkeren.
De zaak verklaart zich failliet, de werknemers worden ontslagen en de leveranciers hebben een klant minder. De luchthaven heeft moeite om de commerciële ruimte te verhuren, en lager in de waardeketen zien de distributeurs, groentetelers, bakkers, kaasmakers en slagers hun inkomsten ook dalen en moeten ze bezuinigen.
Verhalen als deze spelen zich over de hele wereld af in landen waar toerisme een belangrijke bron van inkomsten is. Uit Europese ticketinggegevens blijkt dat luchtvaartmaatschappijen in augustus minder dan een vijfde van het aantal vliegreizen verkochten dan een jaar eerder. Aankomsten in Japan daalden met 99,9%.
Met elke getroffen bedrijf – denk aan hotels, restaurants, sportscholen, yogastudio’s, concertzalen, bioscopen, cruises, filmstudio’s, taxibedrijven, congrescentra, sportlocaties, themaparken – dit patroon wordt herhaald, waardoor extra druk op de economie, het veranderen van de gezichten van hele buurten en dwingen industrieën aan te passen of te sterven.
De komende maanden zullen waarschijnlijk een bijzonder zware tol eisen van kleine bedrijven, omdat steunregelingen van de overheid worden teruggeschroefd of beëindigd. Volgens een analyse van het Internationaal Monetair Fonds kan het faillissementspercentage verdrievoudigen van gemiddeld 4% van de kleine en middelgrote ondernemingen vóór de pandemie tot 12% in 2020.
‘Golven van werkloosheid’
Economen zijn bezorgd dat grote bedrijven nu al ontslagen aankondigen, zelfs terwijl verlofregelingen en andere vormen van overheidssteun nog steeds van kracht zijn.
De ontslagen omvatten zowel hoogopgeleide bedienden als minder geschoolde werknemers. De stappen suggereren dat multinationals hun personeelsbehoeften op lange termijn na de pandemie opnieuw evalueren, waardoor een langdurige periode van onzekerheid en somberheid waarschijnlijker wordt.
“Sommige bedrijven denken dat hun bedrijfsmodel hierdoor permanent is beschadigd”, zei John Wraith, een econoom bij de Zwitserse bank UBS. “Veel slachtoffers zullen niet terugveren, zelfs als er een medische doorbraak komt” zoals een vaccin.
De eurozone zag 4,5 miljoen mensen zonder werk vallen in de drie maanden tot juni, op het hoogtepunt van de pandemie, volgens officiële cijfers. Op de Filippijnen bereikte de werkloosheid in juli een recordhoogte van 45,5%.
In de Verenigde Staten bereikte de werkloosheid in april een hoogtepunt van 14,7%, in juli was dat 10,2%. In het Verenigd Koninkrijk hebben grote bedrijven meer dan 120.000 ontslagen aangekondigd sinds het begin van de crisis, volgens gegevens verzameld door Sky News. De hardst getroffen sectoren waren de detailhandel en de luchtvaart.
Er komt waarschijnlijk nog meer aan. De wereld kan verwachten te worden getroffen door “verschillende golven van werkloosheid,” als sluitingen, strategische veranderingen en ontslagen in een deel van de economie andere bedrijven dwingen om terug te schalen of het inhuren van personeel te bevriezen, zei Gerard Lyons, een econoom bij Netwealth en voormalig adviseur van Boris Johnson toen hij burgemeester van Londen was.
Banen in het centrum van Londen krijgen bijvoorbeeld een klap, nadat bedrijfsgiganten als Schroders, HSBC en PwC plannen aankondigden om een groot deel, zo niet al hun personeel, voor onbepaalde tijd thuis te laten blijven werken.
De leegstand van kantoren zal naar verwachting pieken tot hoogten die sinds 2008 niet meer zijn gezien, wat leidt tot een daling van de huurinkomsten met 12 procent voor eigenaren van kantoorruimten in Londen en een sterke daling van de activiteiten voor bedrijven die zich richten op de dagwerkers van het stadscentrum.
Lyons voorspelt dat de wereldeconomie zich langzaam zal blijven herstellen en tegen het einde van 2021 haar verliezen van de pandemie zal goedmaken, maar hij erkende dat de mogelijkheid van een tweede duik in een recessie volgend jaar “een geldige zorg” is.”
Ogen op de banken
Dalingen in de reële economie hebben de neiging om zich te laten voelen in het financiële systeem, en het is onwaarschijnlijk dat de coronaviruscrisis een uitzondering zal zijn.
Afgestane werknemers worstelen om vergelijkbaar werk te vinden als de malaise hele sectoren treft. Omscholing kost tijd, en werkloosheidsuitkeringen zijn niet genoeg om een hypotheek of huur te betalen. Als “schuldvakanties” aflopen, worden betalingen gemist en classificeren de banken leningen als “non-performing”, wat hen kan verplichten voorzichtiger te zijn met toekomstige leningen, waardoor een kredietschaarste ontstaat.
Tijdens de eerste maanden van de pandemie speelden banken een essentiële rol bij het voorkomen van een ineenstorting van de economie door het verstrekken van door de staat gegarandeerde leningen en door kredietnemers toe te staan hun aflossingen uit te stellen. Maar nu veel van deze noodmaatregelen zijn uitgewerkt, zeggen sommige insiders dat de banken binnenkort zelf overheidssteun nodig zullen hebben.
Gesloten winkels in het centrum van Barcelona | Josep Lago/AFP via Getty Images
Regulatoren over de hele wereld zijn ervan overtuigd dat er geen herhaling komt van 2008, toen de grootste banken dreigden om te vallen omdat ze veel kleinere financiële kussens hadden. Maar dit betekent niet dat sommige kleinere kredietverstrekkers niet gered zullen moeten worden, of dat ze het aanbod van krediet niet zullen verminderen om te voldoen aan de kapitaalvereisten die in de nasleep van de financiële crisis zijn ingesteld.
“Ik vrees dat er inderdaad een vertraging van de kredietverlening zal zijn, wat op zichzelf zal bijdragen aan een zeer traag herstel,” zei Vítor Constâncio, een Portugese econoom die van 2010 tot 2018 vicepresident was van de Europese Centrale Bank.
“Het kan zelfs erger worden,” zei hij, waarschuwend dat de EU haar regels tegen reddingsoperaties voor banken met geld van de belastingbetaler zou kunnen moeten opschorten. Een kredietcrisis zou pas in de tweede helft van volgend jaar ontstaan en is nog steeds te voorkomen, zei hij.
Limieten voor actie
Juist welke koers de economie neemt, zal afhangen van het tempo van de medische wetenschap bij het aanpakken van de pandemie – en welke maatregelen regeringen nemen om de effecten ervan af te zwakken.
De ontwikkeling van een vaccin zal helpen, maar het zal niet het economische wondermiddel zijn waar beleidsmakers op hopen. “Vanuit het perspectief van de wereldeconomie is de kwestie niet zo eenvoudig als de vraag of er wel of geen vaccin is,” zei Neil Shearing, hoofdeconoom bij Capital Economics in Londen.
Hoewel er zes vaccins in de late stadia van ontwikkeling zijn, evenals het vaccin dat door Rusland wordt uitgerold, zei Shearing dat geen van hen waarschijnlijk een dramatische impact zal hebben in 2021. Kwesties als doeltreffendheid, snelheid van distributie, duur van het effect en mogelijke mutaties in het virus zullen er waarschijnlijk voor zorgen dat het leven met een vaccin niet veel anders is dan zonder, althans op de korte termijn.
Met name het Verenigd Koninkrijk begint in te zien dat permanente schade onvermijdelijk is en dat een aanpassing nodig zal zijn.
Intussen is er een grens aan wat regeringen kunnen doen.
Landen over de hele wereld hebben 11 biljoen dollar aan steunmaatregelen aangekondigd om de pandemie te bestrijden, volgens het IMF grotendeels gefinancierd met leningen – het equivalent van acht keer het bruto binnenlands product van Spanje in 2019. Centrale banken hebben voor eigen rekening miljarden aan bedrijfsfinanciering verstrekt, los van hun obligatie-inkoopprogramma’s.
Maar hulpprogramma’s kunnen niet eeuwig worden gehandhaafd – en zolang de vraag naar goederen en diensten laag blijft, is er maar zo veel programma’s zoals verlof, leninggaranties of de Britse “eat out to help out” restaurantsubsidies kunnen bereiken.
“Sprekend als een oudere persoon, ben ik niet zo geneigd om uit te gaan naar de restaurants, en veel andere mensen zijn niet van plan om hun remmingen ook te laten vallen,” zei Charles Dumas, hoofdeconoom bij TS Lombard in Londen.
Een gesloten bargebied in de City of London | Peter Summers/Getty Images
Het andere middel dat regeringen hebben om de vraag te creëren en de groei te stimuleren is via grote infrastructuurprojecten, waarvan er naar verwachting veel zullen worden aangekondigd in het Verenigd Koninkrijk, Europa en de V.S. vanaf eind dit jaar. Maar deze hebben het nadeel dat het jaren duurt voordat ze doorwerken in de hele economie, zei Dumas.
Met name het Verenigd Koninkrijk vertoont tekenen dat het in het reine komt met het feit dat blijvende schade onvermijdelijk is en dat een aanpassing nodig zal zijn. Kanselier Rishi Sunak heeft vaak herhaald dat hij “niet elke baan kan redden.”
“Sommige economische activiteiten dreigen zelfs gewoon te worden stopgezet,” zei Luca Visentini, secretaris-generaal van het Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV), die schatte dat 45 miljoen Europeanen momenteel met verlof zijn. “Daarom dringen we er in alle landen op aan dat het programma in ieder geval tot het eind van het jaar wordt verlengd.”
Terwijl Italië en Duitsland voorstellen hebben om het verlofprogramma te verlengen, is het Verenigd Koninkrijk van plan zijn programma in oktober te beëindigen.
‘Ogre’ op jacht
Naast de onmiddellijke verliezen in 2020, kan het jaren duren voordat de ergste aspecten van de crisis zich doen voelen. De Grote Depressie werd aangewakkerd door de beurscrash van oktober 1929, maar de economie bereikte haar dieptepunt pas in maart 1933, met een ineenstorting van het Amerikaanse banksysteem.
Geschrokken bedrijven zullen lang na de uitbraak terugdeinzen voor risico’s, volgens een paper dat vorige maand werd gepresenteerd op een internationale conferentie van centrale bankiers. “Belief scarring zal de productie en investeringen aanzienlijk drukken … voor de komende decennia,” zei de co-auteur Laura Veldkamp, hoogleraar financiën Columbia University, in een presentatie.
De meest voor de hand liggende dreiging deze keer, volgens Société Générale’s Edwards, is deflatie – een fenomeen dat ECB-chef Christine Lagarde ooit beschreef als een “oger.”
Rome’s nieuwe metrostation Colosseo-Fori Imperiali | Andreas Solaro/AFP via Getty Images
Deflatie, wanneer de prijs van goederen en diensten daalt, is geen mythisch monster. Volgens een vroege schatting van het bureau voor de statistiek van de EU zijn de prijzen in augustus met 0,2 procent gedaald. En hoewel lage prijzen geweldig zijn voor consumenten met geld in hun zak, is het voor de economie als geheel een zeer destructieve kracht, omdat het mensen en bedrijven aanmoedigt om aankopen uit te stellen in afwachting van lagere prijzen.
Dat duwt de economie in een neerwaartse spiraal. Het maakt ook het terugbetalen van leningen duurder, omdat bedrijven en overheden het moeilijker hebben om de inkomsten te verwerven om hun schuldenlast af te betalen.
Voor landen als Italië, Griekenland, de VS of Japan – die nieuwe coronavirus-gerelateerde schulden stapelen op een balans die al diep in het rood zit – kunnen de resultaten catastrofaal zijn. “We hebben nog nooit deflatie gehad op zoveel schulden, het kan de economische activiteit wurgen,” zei Edwards.
De strateeg van Société Générale voorspelde een periode van deflatie in de komende twee jaar, vooral in Europa en de VS, die zal worden gevolgd door een piek in de inflatie tot niveaus rond 5 procent tot 6 procent. “Er is geen pijnloze uitweg”, zei hij.
Wilt u meer analyses van POLITICO? POLITICO Pro is onze premium inlichtingendienst voor professionals. Van financiële diensten tot handel, technologie, cyberbeveiliging en nog veel meer, Pro levert real-time informatie, diep inzicht en primeurs die u nodig hebt om een stap voor te blijven. Stuur een e-mail om een gratis proefperiode aan te vragen.