Na de Tweede Wereldoorlog herbezette Frankrijk zijn voormalige koloniën in Zuidoost-Azië, om er vervolgens weer uit te worden geschopt door de troepen van de communistische leider Ho Chi Minh. In 1954, toen het conflict ten einde liep, bereikten de wereldmachten een akkoord om Vietnam tijdelijk in tweeën te delen, waarbij alle Ho-aanhangers naar het noorden zouden gaan en alle Franse aanhangers naar het zuiden. Verkiezingen moesten het land binnen een paar jaar herenigen, maar de Verenigde Staten verzetten zich hiertegen omdat zij vreesden dat Ho het presidentschap zou winnen. In plaats daarvan steunden zij de corrupte en autoritaire regering van Ngo Dinh Diem. Zuid-Vietnam “was in wezen de schepping van de Verenigde Staten,” zou het Ministerie van Defensie later toegeven in de Pentagon Papers. Binnen een paar jaar was er een opstand ontstaan tegen Diem, geholpen door de troepen van Ho in het noorden, die leiding gaf aan een reeks moorden op niet-communistische dorpshoofden.
Onder presidenten Harry S. Truman, Dwight D. Eisenhower, John F. Kennedy en Lyndon B. Johnson gaven de Verenigde Staten Frankrijk en vervolgens Zuid-Vietnam economische hulp en wapens om de communistische rebellen te bestrijden. Ook stuurden zij steeds meer militaire adviseurs, van wie sommigen deelnamen aan invallen ondanks het feit dat zij daar ogenschijnlijk alleen waren voor zelfverdediging. In het kader van zo’n geheime operatie trainden en dirigeerden de Verenigde Staten Zuid-Vietnamese zeelieden om radarstations, bruggen en andere doelen langs de Noord-Vietnamese kust te bombarderen. Ondertussen voerden Amerikaanse oorlogsschepen zoals de Maddox elektronische spionagemissies uit om inlichtingen door te geven aan Zuid-Vietnam. De rebellen bleven echter terrein winnen, zowel voor als nadat Amerikaanse functionarissen een staatsgreep goedkeurden waarbij Diem werd vermoord.
Op dit punt bleef de Amerikaanse betrokkenheid bij Vietnam grotendeels op de achtergrond. Maar in de ochtenduren van 31 juli 1964 beschoten door de VS gesteunde patrouilleboten twee Noord-Vietnamese eilanden in de Golf van Tonkin, waarna de Maddox zich naar het gebied begaf. Toen het op 2 augustus verder voer, kwam het tegenover drie Sovjet-Noord-Vietnamese torpedoboten te staan die waren uitgevaren om het te verjagen. De Maddox vuurde eerst, met wat de Amerikaanse autoriteiten als waarschuwingsschoten omschreven. Niet afgeschrikt, bleven de drie boten naderen en openden hun eigen vuur met machinegeweren en torpedo’s. Met de hulp van F-8 Crusader jets van een nabijgelegen vliegdekschip, beschadigde de Maddox ten minste één van de Noord-Vietnamese boten en kwam er geheel ongedeerd uit, met uitzondering van een enkele kogel die in de bovenbouw bleef steken.
De volgende dag werd de Amerikaanse torpedobootjager Turner Joy gestuurd om de Maddox te versterken, en door de VS gesteunde invallen vonden plaats tegen twee extra Noord-Vietnamese verdedigingsposities. Op 4 augustus meldden de Maddox en de Turner Joy dat zij in een hinderlaag waren gelopen, waarbij vijandelijke boten 22 torpedo’s op hen afvuurden. Als reactie daarop beval President Johnson luchtaanvallen op Noord-Vietnamese bootbases en een olieopslagplaats. “Agressie door terreur tegen de vreedzame dorpelingen van Zuid-Vietnam heeft nu gezelschap gekregen van openlijke agressie op volle zee tegen de Verenigde Staten van Amerika,” zei hij die avond in een televisietoespraak. Hij vroeg ook om een resolutie van het Congres, bekend als de Golf van Tonkin-resolutie, die op 7 augustus unaniem werd aangenomen in het Huis en met slechts twee tegenstemmen in de Senaat, en die hem in wezen de macht gaf om oorlog te voeren in Zuidoost-Azië naar eigen goeddunken.
Tijdens deze hectische paar dagen beweerde de regering Johnson dat de torpedojagers op routinepatrouille waren geweest in internationale wateren. In werkelijkheid waren de torpedojagers echter op een spionagemissie in wateren die door Noord-Vietnam werden opgeëist. De regering-Johnson beschreef de twee aanvallen ook als niet-uitgelokte aanvallen; zij maakte nooit bekend dat er heimelijke, door de VS gesteunde invallen plaatsvonden. Een ander probleem: de tweede aanval heeft vrijwel zeker nooit plaatsgevonden. In plaats daarvan denkt men dat de bemanningsleden van de Maddox de signalen van hun eigen sonar op het roer voor Noord-Vietnamese torpedo’s hielden. In de verwarring vuurde de Maddox bijna zelfs op de Turner Joy. Maar toen de Amerikaanse inlichtingendiensten het bewijsmateriaal aan de beleidsmakers presenteerden, lieten ze “opzettelijk” de meeste relevante communicatie-intercepties achterwege, volgens documenten van de National Security Agency die in 2005 werden vrijgegeven. “Het overgrote deel van de verslagen zou, indien gebruikt, het verhaal hebben verteld dat er geen aanslag had plaatsgevonden,” schreef een historicus van de NSA. “Dus werd er een bewuste poging ondernomen om aan te tonen dat er wel een aanval had plaatsgevonden. Ook de marine zegt dat het nu “duidelijk is dat Noord-Vietnamese zeestrijdkrachten Maddox en Turner Joy die nacht niet hebben aangevallen.”
In privé uitte Johnson zelf twijfels over het incident in de Golf van Tonkin, waarbij hij naar verluidt tegen een ambtenaar van het ministerie van Buitenlandse Zaken zou hebben gezegd dat “die domme, stomme matrozen gewoon op vliegende vissen aan het schieten waren!” Hij zette ook vraagtekens bij het idee om überhaupt in Vietnam te zijn. “Een man kan vechten als hij ergens op de weg daglicht kan zien,” zei hij in maart 1965 tegen een senator. “Maar er is geen daglicht in Vietnam, geen beetje.” Maar terwijl hij dat zei, zette hij de eerste gevechtseenheden in en startte een grootscheepse bombardementscampagne. De Verenigde Staten zouden zich pas in 1973 uit Vietnam terugtrekken. Tegen die tijd had een gedesillusioneerd Congres gestemd voor het intrekken van dezelfde Golf van Tonkin-resolutie die het slechts een paar jaar eerder met zo’n overweldigende meerderheid had gesteund.