In een bekende aflevering van The West Wing wordt een regel over een astronomische inspanning om kanker te “genezen” uit de State of the Union van de president geknipt. In het echte leven schreef iemand echter de toespraak die de fictieve president Josiah Bartlet nooit heeft kunnen houden.
Op 12 januari legde president Barack Obama in zijn laatste State of the Union een ambitieus plan vast om “kanker te genezen”. Hij stelde geen specifieke tijdslijn voor deze inspanning of de metrieken die succes zouden meten, maar zei dat hij vice-president Joe Biden de leiding gaf over “mission control”. En het Witte Huis heeft al informatie vrijgegeven over verschillende bijeenkomsten in de komende maand die Biden zal houden om de bal aan het rollen te krijgen voor het initiatief.
Maar is zo’n doel echt haalbaar in de nabije toekomst? Patiënten en artsen weten maar al te goed dat kanker niet één ziekte is en dat er geen enkelvoudig geneesmiddel is voor de complexe groep van aandoeningen. Biden heeft er wel toe bijgedragen dat er in de meest recente uitgavenrekening van de regering een bedrag van 264 miljoen dollar is vrijgemaakt om het kankerwerk van het National Cancer Institute te steunen, maar de obstakels om kanker effectief aan te pakken zijn meer dan alleen van financiële aard. “Een genezing is nog ver weg”, maar de vooruitzichten voor sommige specifieke vormen van kanker zien er rooskleurig uit, zegt James Allison, voorzitter van de afdeling immunologie van het M.D. Anderson Cancer Center van de Universiteit van Texas in Houston. Allison van zijn kant was in ieder geval niet verrast door de aankondiging van gisteravond, zegt hij, omdat de vice-president hem en andere onderzoekers in de afgelopen twee maanden zelf heeft gebeld om over kankeronderzoek te praten. En nu, in tegenstelling tot zelfs vijf jaar geleden, is een remissie van 10 jaar realistisch voor kankers zoals melanoom, die schijnbaar onverslaanbaar waren.
Deze winst is grotendeels te danken aan historische doorbraken in de afgelopen paar jaar met een keur aan methoden om het eigen immuunsysteem van patiënten te gebruiken, collectief bekend als immunotherapie. Maar er blijven nog steeds grote obstakels bestaan wanneer het erop aankomt immunotherapie te laten werken voor veel verschillende soorten tumoren. Hoewel sommige kankers – vooral kankers die veel mutaties bevatten, zoals longkanker of melanoom – meer tastbare doelwitten op het celoppervlak creëren die het immuunsysteem kan herkennen en aanvallen, zijn andere maligniteiten, zoals prostaat- en pancreaskanker, weerbarstiger gebleken. Zoals Scientific American eerder dit jaar rapporteerde, omvat meer dan de helft van de huidige klinische kankeronderzoeken een of andere vorm van immunotherapie, maar toch zijn oncologen vaak nog maar in het beginstadium van het begrijpen hoe een dergelijke behandeling op grotere schaal kan worden gebruikt. Zelfs met de kankers die verder zijn in hun immunotherapiereacties, “weet ik niet of we dat soort tumoren ooit zullen genezen”, zegt Allison.
Monica Bertagnolli, hoofd van de afdeling Chirurgische Oncologie van het Brigham and Women’s Hospital en voorzitter van de Alliance for Clinical Trials in Oncology, een landelijke inspanning om nieuwe therapieën te testen, zegt dat ze blij was dat de president überhaupt het woord “genezing” in zijn toespraak gebruikte. “Ik denk niet dat iemand van ons naïef is en denkt dat er een magische kogel onder onze duim zit die op wonderbaarlijke wijze zal veranderen in een remedie, maar dat is waar we naar moeten streven – genezen,” zegt ze. “Om die reden denk ik dat het perfect was om die terminologie te gebruiken.” Net als Allison gelooft Bertagnolli dat genezing moeilijk te bereiken zal zijn en vraagt ze zich af of dat voor sommige vormen van kanker wel mogelijk zal zijn. Maar het op één na beste wat er is, zegt ze, is “ervoor zorgen dat het geen negatieve invloed heeft op het leven van een patiënt” en het formuleren van dit ambitieuze doel kan helpen de impuls te geven om daar en verder te komen.
Toch blijft zelfs het eens worden over de definitie van “genezen” controversieel. Over kanker wordt vaak gesproken in termen van jaren in remissie in plaats van genezing, omdat er nog steeds een sluipende bezorgdheid is dat de kanker op een dag weer de kop op zal steken. Maar terwijl sommige “oude school chirurgen” mogelijk verdacht donker littekenweefsel op een CT-scan (computertomografie) zouden zien en zouden zeggen dat je niet kunt zeggen dat kanker “genezen” is, beweert Allison dat als er geen echt bewijs is dat iemand nog steeds kanker heeft en hij al 10 jaar in remissie is, “hij in alle opzichten genezen is.”
De recente vooruitgang van de clinici in de strijd tegen kanker is niet alleen te danken aan immuuntherapieën. Het recente jaarverslag van de American Cancer Society over kanker geeft aan dat tussen 1991 en 2012 meer dan 1,7 miljoen sterfgevallen aan kanker zijn voorkomen, grotendeels als gevolg van betere preventieve maatregelen zoals stoppen met roken en screening op borst- en darmkanker.
Ondanks de vooruitgang tegen kanker is kanker nog steeds doodsoorzaak nummer twee in de VS, na hartaandoeningen. Hoewel meer mensen leven of langer leven met kanker dan in de afgelopen jaren, is dat nog steeds geen echte genezing van kanker. Kanker zal zeker deel blijven uitmaken van de menselijke conditie, maar de vraag is hoe we de ziekte het best kunnen beteugelen wanneer die zich voordoet. Een van de grootste uitdagingen is ervoor te zorgen dat therapieën bij patiënten op de lange termijn blijven werken en vast te stellen of dat betekent dat kankertherapieën in combinatie moeten worden toegediend of voor bepaalde patiënten in een specifieke volgorde moeten worden ingezet. “Helaas zien we dat sommige patiënten niet reageren op deze prachtige nieuwe therapieën en dat sommige patiënten die aanvankelijk wel reageren, uiteindelijk resistentie ontwikkelen tegen deze therapieën en dat de tumor dus terugkeert”, zegt Bertagnolli. “Het is duidelijk dat dit de genezing van kanker in de weg staat, want we willen een behandeling waartegen een patiënt nooit resistentie zal ontwikkelen.”
De strijd tegen kanker is een lange en de president heeft nog maar één jaar te gaan in zijn ambtstermijn. In de jaren 70 riep president Richard Nixon op tot een “oorlog tegen kanker.” Die inspanning, samen met zijn PR-campagne, voedde de onrealistische verwachting dat kanker snel zou worden uitgeroeid. Dus wat is er hier anders? Ten eerste is het basisniveau van kennis over kanker en de oorzaken ervan – en de doelen om ze te bestrijden – fundamenteel anders. “Ik hoop niet dat de mensen denken dat de genezing om de hoek ligt, maar ik denk wel dat er reden is voor optimisme,” zegt Allison. “Om een Texaanse term te gebruiken, we hebben er eindelijk koop op.”