Op 20 november 1995 overleed tweevoudig Olympisch kampioen paren Sergei Grinkov, 28 jaar oud, aan een hartaanval in Lake Placid, New York, terwijl hij aan het oefenen was met zijn vrouw en partner, Ekaterina “Katia” Gordeeva, voor de opening van de Stars on Ice tour die slechts vijf dagen van ons verwijderd was.
Vijfentwintig jaar zijn verstreken, en het is nog steeds pijnlijk voor Grinkovs collega’s en vrienden om over zijn dood te praten.
“Het is moeilijk, en je wilt jezelf dit niet nog een keer aandoen,” zei Byron Allen, producent van Stars on Ice (SOI). “Maar er moet over gepraat worden, want hij was zo belangrijk. Vijf jaar geleden plaatsten we een (eerbetoon) op Facebook dat de meest bekeken SOI social media post ooit is, vanwege de liefde van de fans voor Katia en Sergei.”
“Het lijkt wel gisteren en het lijkt wel 100 jaar geleden,” zei Scott Hamilton, de Olympische kampioen van 1984. “Het leven is zo veranderd… Ik zei toen al dat het iets is waar ik nooit mee in het reine zal komen of overheen zal komen. Dat is waar tot op de dag van vandaag.”
Paul Wylie, de Olympische zilveren medaillewinnaar van 1992, herinnert zich de impact die het overlijden van Grinkov op zijn eigen leven had.
“Ik was een soort van ongedaan gemaakt door het spook van de dood, de mogelijkheid van de dood in die fase van je leven,” zei hij. “Het maakte dat ik alles wilde maximaliseren. Op dat moment dacht ik erover om door te gaan met pro-skaten of terug te gaan naar de universiteit.”
Wylie bleef nog een paar jaar optreden voordat hij zich inschreef aan de Harvard Business School, waar hij in 2000 zijn MBA behaalde.
“En ik heb nooit spijt gehad van die beslissing,” zei hij. “Ik weet nog dat ik dacht: ‘Dit is de roeping voor jou, op dit moment in je leven. Sergei heeft me daar in zekere zin toe aangezet.”
Gordeeva en Grinkov, die de Sovjet-Unie vertegenwoordigden, hebben een roemruchte erfenis op hun naam staan: ze wonnen vier wereldtitels (1986, 1987, 1989, 1990) en 1988 Olympisch goud voordat ze eind 1990 professioneel werden. Het duo kwam in het seizoen 1993-1994 weer in aanmerking voor de Olympische Spelen en won een tweede Olympische titel, dit keer voor Rusland.
Ze deden hun intrede in de professionele rangen in een tijd waarin profwedstrijden meerdere keren per maand in de winter op televisie werden uitgezonden en de Stars on Ice-tournee zich uitstrekte tot drie of vier maanden en meer dan 60 Amerikaanse steden.
“Het was meer dan mensen die kwamen om geweldig schaatsen te zien; ze kwamen om lid van onze familie te worden,” herinnert Hamilton zich, een beetje weemoedig. “Het kreeg een grotere identiteit, niet alleen als een entertainment entiteit, maar als een menselijk iets. Het werd iets opmerkelijks, mensen kwamen ons steunen, met ons rouwen, het leven met ons vieren.”
Voor Hamilton, die in 1986 samen met IMG Stars on Ice oprichtte, waren Gordeeva en Grinkov een openbaring: atleten die opgroeiden en trainden in de Sovjet-Unie, die het Amerikaanse publiek in vervoering brachten met hun voortreffelijke schaatsvaardigheden en, natuurlijk, hun liefdesverhaal.
“Toen ze bij SOI kwamen, waren ze zo jong en zo gretig om een carrière op te bouwen en gewoon te doen wat we van hen vroegen,” zei hij. “Als profs werden ze beter en beter, en het hebben van meer Olympische geloofsbrieven op de marquee maakte een groot verschil in de tour.”
“Het was de kwaliteit die ze brachten,” voegde Hamilton eraan toe. “Ze waren Olympisch kampioenen, en Katia was een soort Nadia van de Spelen van 1988. Ze was zo jong (16) en mooi, of eerder schattig dan mooi. Ze boeide veel mensen. Het was echt fascinerend in die tijd dat de Sovjet-Unie een mysterie was voor veel mensen.”
Op de vraag wat het paar zo speciaal maakte, noemden collega’s niet alleen het persoonlijke verhaal van het paar – ze begonnen samen te schaatsen als jongeren, trouwden in 1991 en kregen een dochter, Daria, in 1992 – maar ook hun weergaloze schaatsvaardigheden.
“Sergei had de look, de lijn, de kwaliteit, en hij had geweldige voeten in liften,” zei Hamilton. “Hij was een zeer sterke en grote man (ongeveer 1 meter 80, 175 pond), maar hij schaatste met deze moeiteloze kracht. Het leek niet alsof hij geluid maakte over het ijs. Katia zweefde altijd als het ware boven het ijs en ze pasten als het ware bij elkaar. Er was geen zwaarte aan hun schaatsen, het was mooi en licht.”
Elena Bechke, de Olympische zilveren medaillewinnares van 1992 met Denis Petrov, groeide op in de Sovjet-Unie en nam het op tegen Gordeeva en Grinkov terwijl ze met een eerdere partner schaatste. Zij en Petrov traden jarenlang op met Stars on Ice, en waren aanwezig in Lake Placid toen Grinkov overleed.
Nu een coach in het Raleigh, North Carolina gebied, neemt Bechke geen blad voor de mond over hoe het paar zich verhoudt tot de huidige paren.
“Niemand is zo goed als zij waren,” zei ze. “Hun schaatsen waren eenvoudig en begrijpelijk en schoon en perfect. Je hoefde daar niet te zitten en je hersens te pijnigen en te denken: ‘Wat proberen ze te doen?’ Het was zwart-wit – ‘We zijn hier, we zijn schoon en mooi.’ Tegenwoordig probeert iedereen iedereen te overtreffen – ‘Oh, ik ga deze lift ondersteboven doen, één been in deze positie, of dit of dat. Sommige zien er niet eens mooi uit, het is alleen maar punten najagen.”
Bechke gelooft dat de grootsheid van Gordeeva en Grinkov geworteld was in ballettraining met leraren van het Moskouse Bolshoi Ballet, evenals sterke basisvaardigheden in het schaatsen – attributen die ze probeert bij te brengen aan haar eigen studenten, via haar moves-in-the-field lessen.
“Tegenwoordig kunnen sommige mensen trucs doen, maar ze kunnen niet schaatsen,” zei Bechke. “Dat is iets dat tot op zekere hoogte kan worden geleerd, maar als je niet van nature kunt skaten, kost het veel werk om het te ontwikkelen. Als je (Gordeeva en Grinkov) op YouTube ziet schaatsen, waren ze niet eens aan het schaatsen. Ze vlogen, het waren net veren. Dat is wat hen speciaal maakte.”
Marina Zoueva, de oude coach en choreograaf van het paar, sluit zich aan bij de woorden van Hamilton en Bechke.
“Ze waren heel licht, zoals (drievoudig wereldkampioen) Patrick Chan,” zei ze. “Dat is het verschil. (Chan) schaatst als een veertje, vloeiend over het ijs. Het is hetzelfde talent dat Katia en Sergei hadden. Ze hadden een natuurlijk ritme; dat is waarom hun paar elementen perfect waren. Ik zag dit, en ik benadrukte dit in de choreografie die ik voor hen maakte: de lichtheid, de verbinding, hoe ze naar elkaar keken, de lichaamslijnen.”
Na Grinkovs dood eerden zijn collega’s bij Stars on Ice en IMG de schaatser met een speciale show, “Celebration of a Life,” in Hartford, Connecticut, op 27 febr. 27 februari 1996, met openings- en slotnummers gechoreografeerd door Zoueva.
“Ik kan me herinneren dat ik naar The Cottage ging, een kleine pub aan het meer, op de dag dat Sergei overleed, en dat we daar de rest van de avond allemaal rondhingen,” zei Wylie. “Het was een slechte tijd. Het verdrietigste om aan te denken was Katia, en hoe het leven voor haar en Daria zou zijn zonder Sergei. We besloten die avond om een show te houden.”
“Het was een benefiet voor Daria en haar opleiding,” zei Allen. “En dat werd uiteindelijk een ongelooflijke avond. CBS zond het uit. Andere schaatsers, die niet in SOI zaten, verschenen en het was een ongelooflijke show.”
“Celebration of a Life” markeerde Gordeeva’s debuut als enkelschaatsster, in programma’s gechoreografeerd door Zoueva op Tsjaikovski’s “Serenade voor Strijkers” en Mahlers “Adagietto.” Net 24 toen Grinkov stierf, schreef de schaatsster in 1996 een bestseller (met E.M. Swift) over haar leven met haar eerste echtgenoot, “Mijn Sergei,” en genoot van een decennialange podiumcarrière. Maar in 1995 was haar professionele toekomst, en haar verdienvermogen, onzeker.
“Katia’s leven was toen een strijd,” zei Zoueva. “Jarenlang na (Sergei’s dood) werkte ik met haar aan haar singles en ik zag hoe ze vocht met het leven. Ze was een krijger.”
Tot op de dag van vandaag denken Grinkovs collega’s vaak terug aan de tijd die ze deelden met de man die Hamilton “een zachtaardige reus” noemde, terugdenkend aan zijn vluchtige leven en de betovering die Gordeeva en Grinkov op en naast het ijs weefden.
“Hij was erg nederig, werkte hard, hij snapte de grap, er was altijd een glimlach op zijn gezicht,” zei Hamilton. “Hij en Katia waren op een prachtige plek. Tijdens die repetitieperiode (in Lake Placid) hadden ze plezier, soort van competitie met elkaar op sprongen. Het was lief om te zien hoe hun relatie echt opbloeide. Daria was 3 jaar oud, leuk, mooi. Het leven was vol.”
“Alles van Katia en Sergei was een liefdesverhaal,” zei Zoueva. “Ze begonnen te schaatsen (samen) toen ze ongeveer 11 en 14 waren. Eerst waren ze heel vriendelijk als broer en zus, toen werden ze verliefd, toen trouwden ze en kregen een baby. Het ging altijd over hun liefde… Sergei was erg, erg gelukkig. Lachte altijd, had veel vrienden, hield van schaatsen, trad graag op, hield van Katia en van zijn dochter. Er was veel liefde.”
Wylie denkt elke dag aan zijn overleden vriend. Nu directeur van sport voor Olympic Regional Development Authority (ORDA) in Lake Placid, bezoekt hij vaak de arena waar Gordeeva en Grinkov voor de laatste keer het ijs deelden.
“Er is een gedenkplaat met verschillende foto’s van Katia en Sergei die op de muur op een steenworp afstand van mijn kantoor zit, wat een dagelijkse herinnering aan Sergei is,” zei Wylie. “Telkens als ik naar de USA ijsbaan ga, waar Sergei is overleden, ga ik naar de blauwe lijn aan de rechterkant van de ingang en denk ik aan dat moment. En telkens als ik sta waar de Zamboni aangaat, herinner ik me dat Elena Bechke aan kwam rennen en zei: ‘O jee, Sergei is gevallen.’ Het was een van die momenten waarop je leven gewoon verandert. “