Key Terms
- routinisering: Charismatisch gezag brengt bijna altijd de grenzen in gevaar die door traditioneel of rationeel (wettelijk) gezag zijn gesteld. Het heeft de neiging dit gezag uit te dagen, en wordt daarom vaak als revolutionair gezien. Gewoonlijk wordt deze charismatische autoriteit opgenomen in de maatschappij. Hierdoor zal de uitdaging die zij voor de maatschappij vormt, afnemen. De manier waarop dit gebeurt, wordt routinisering genoemd.
- Persoonlijkheidscultus: Een situatie waarin een leider (vaak een dictator) ten onrechte is verafgood en tot een nationaal of groepsicoon is gemaakt en als gevolg daarvan wordt vereerd.
- openbaring: Een manifestatie van goddelijke waarheid.
Charismatisch gezag is een van de drie vormen van gezag die zijn vastgelegd in Max Weber’s driedelige classificatie van gezag. Weber definieerde charismatisch gezag als “rustend op toewijding aan de uitzonderlijke heiligheid, het heroïsme of het voorbeeldige karakter van een individuele persoon, en van de door hem geopenbaarde of gewijde normatieve patronen of orde”.
Charismatisch gezag is macht die wordt gelegitimeerd op basis van de uitzonderlijke persoonlijke kwaliteiten van een leider, of de demonstratie van buitengewoon inzicht en buitengewone prestaties, die loyaliteit en gehoorzaamheid van volgelingen opwekken. In tegenstelling tot het huidige populaire gebruik van de term charismatisch leider, zag Weber charismatisch gezag niet zozeer als karaktereigenschappen van de charismatisch leider, maar als een relatie tussen de leider en zijn volgelingen. Voor Weber is charisma van toepassing op “een bepaalde kwaliteit van een individuele persoonlijkheid, op grond waarvan hij apart wordt gezet van gewone mensen en behandeld wordt als begiftigd met bovennatuurlijke, bovenmenselijke, of op zijn minst specifiek uitzonderlijke krachten of kwaliteiten. “
Charismatisch gezag ontwikkelt zich bijna altijd in de context van grenzen die door traditioneel of rationeel-juridisch gezag zijn gesteld, maar heeft door zijn aard de neiging dit gezag uit te dagen, en wordt daarom vaak als revolutionair gezien. De voortdurende uitdaging die charismatisch gezag voor een bepaalde samenleving vormt, zal echter uiteindelijk afnemen naarmate het door routinisering in die samenleving wordt opgenomen. Routinisering is het proces waarbij “charismatisch gezag wordt opgevolgd door een bureaucratie die wordt gecontroleerd door een rationeel gevestigde autoriteit of door een combinatie van traditioneel en bureaucratisch gezag. “
In de politiek wordt charismatische heerschappij vaak aangetroffen in diverse autoritaire staten, autocratieën, dictaturen, en theocratieën. Om hun charismatische autoriteit te helpen handhaven, zullen dergelijke regimes vaak een enorme persoonlijkheidscultus instellen, die wordt gesignaleerd wanneer een individu massamedia, propaganda, of andere methoden gebruikt om een geïdealiseerd en heldhaftig publiek beeld te creëren, vaak door onvoorwaardelijke vleierij en lofprijzingen. Wanneer de leider van een dergelijke staat overlijdt of zijn ambt neerlegt en er geen nieuwe charismatische leider opstaat, zal een dergelijk regime waarschijnlijk kort daarop ten val komen, tenzij het volledig geroutiniseerd is.
Lenin, een charismatisch leider: Politiek cartoonaffiche van de bolsjewieken uit 1920 met Lenin die monarchisten en kapitalisten van de aardbodem wegveegt; het onderschrift luidt: “Kameraad Lenin zuivert de aarde van vuil.”
Volgens Max Weber zijn de methoden van charismatische opvolging: zoektocht, openbaring, aanwijzing door de oorspronkelijke leider, aanwijzing door gekwalificeerd personeel, erfelijk charisma en kantoorcharisma. Dit zijn de verschillende manieren waarop een individu en een maatschappij zich kunnen inspannen om de unieke energie en aard van charisma in hun leiderschap te behouden.
