Wie was Anne Frank?
Annelies Marie “Anne” Frank was een wereldberoemde, in Duitsland geboren dagboekschrijfster en slachtoffer van de Holocaust tijdens de Tweede Wereldoorlog. Haar werk, Het dagboek van Anne Frank, is door miljoenen mensen gelezen.
Op de vlucht voor de Jodenvervolging van de nazi’s, verhuisde de familie naar Amsterdam en dook later twee jaar onder. Gedurende deze tijd schreef Frank over haar ervaringen en wensen. In 1945 werd het gezin gevonden en naar concentratiekampen gestuurd, waar Frank op 15-jarige leeftijd overleed.
Anne Franks familie
Franks moeder was Edith Frank. Haar vader, Otto Frank, was een luitenant in het Duitse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog en werd later zakenman in Duitsland en Nederland. Anne had een zus, Margot, die drie jaar ouder was dan zij. Otto was de enige van zijn directe familie die de concentratiekampen overleefde.
Anne Frank op school in 1940
Foto: Onbekende fotograaf; Collectie Anne Frank Stichting Amsterdam , via Wikimedia Commons
Vroeger leven en opvoeding
Frank werd op 12 juni 1929 geboren in Frankfurt, Duitsland. De familie Frank was een typisch Duits-joods gezin uit de hogere middenklasse, dat in een rustige, religieus diverse buurt aan de rand van Frankfurt woonde. Maar ze werd geboren aan de vooravond van dramatische veranderingen in de Duitse samenleving die al snel het gelukkige, rustige leven van haar familie zouden verstoren, evenals het leven van alle andere Duitse Joden.
Groot deel als gevolg van de strenge sancties die Duitsland waren opgelegd door het Verdrag van Versailles dat een einde maakte aan de Eerste Wereldoorlog, had de Duitse economie het vreselijk moeilijk in de jaren twintig van de vorige eeuw. Aan het eind van de jaren twintig en het begin van de jaren dertig werd de virulent antisemitische Nationale Duitse Socialistische Arbeiderspartij (nazi-partij) onder leiding van Adolf Hitler de belangrijkste politieke macht in Duitsland en kreeg in 1933 de regering in handen.
“Ik kan me herinneren dat al in 1932 groepen Stormtroepen voorbij marcheerden en zongen: ‘Als het Joodse bloed van het mes spat’,” herinnerde Otto zich later.
Vluchten naar Amsterdam
Toen Hitler op 20 januari 1933 kanselier van Duitsland werd, besefte de familie Frank onmiddellijk dat het tijd was om te vluchten. In de herfst van 1933 verhuisden ze naar Amsterdam.
Otto zei later: “Hoewel dit me diep pijn deed, besefte ik dat Duitsland niet de wereld was, en ik verliet mijn land voorgoed.”
Frank beschreef de omstandigheden van de emigratie van haar familie jaren later in haar dagboek: “Omdat we Joods zijn, emigreerde mijn vader in 1933 naar Nederland, waar hij directeur werd van de Nederlandse Opekta Company, die producten vervaardigt die gebruikt worden bij het maken van jam.”
Na jarenlang het antisemitisme in Duitsland te hebben doorstaan, waren de Franks opgelucht om weer vrijheid te genieten in hun nieuwe woonplaats Amsterdam. “In die tijd was het voor ons mogelijk om opnieuw te beginnen en ons vrij te voelen,” herinnert Otto zich.
Frank ging in 1934 naar de Zesde Montessorischool in Amsterdam en de rest van de jaren dertig beleefde ze een relatief gelukkige en normale jeugd. Frank had veel vrienden, Nederlandse en Duitse, joodse en christelijke, en ze was een pientere en leergierige leerling.
Nazi-bezetting van Nederland
Op 1 september 1939 viel nazi-Duitsland Polen binnen en ontketende daarmee een wereldwijd conflict dat de Tweede Wereldoorlog zou worden. Op 10 mei 1940 viel het Duitse leger Nederland binnen. De Nederlanders gaven zich over op 15 mei 1940, het begin van de nazi-bezetting van Nederland.
Zoals Frank later in haar dagboek schreef: “Na mei 1940 waren de goede tijden ver te zoeken; eerst was er de oorlog, toen de capitulatie en toen de komst van de Duitsers, waarmee de ellende voor de Joden begon.”
Beginnend in oktober 1940 werden door de nazi-bezetter anti-Joodse maatregelen in Nederland opgelegd. Joden moesten te allen tijde een gele davidster dragen en een strenge avondklok in acht nemen; ook mochten zij geen eigen bedrijf hebben. Frank en haar zus werden gedwongen overgeplaatst naar een gesegregeerde Joodse school.
Otto wist de controle over zijn bedrijf te behouden door het officieel over te dragen aan twee van zijn christelijke medewerkers, Jo Kleiman en Victor Kugler, terwijl hij het bedrijf van achter de schermen bleef leiden.
Verbergen in het achterhuis
Op 5 juli 1942 ontving Margot een officiële oproep om zich te melden in een werkkamp van de nazi’s in Duitsland. De volgende dag al dook de familie Frank onder in een provisorisch onderkomen in een lege ruimte aan de achterkant van Otto’s bedrijfspand, dat zij het Achterhuis noemden.
De familie Frank werd tijdens de onderduik vergezeld door Otto’s zakenpartner Hermann van Pels, diens vrouw Auguste en zoon Peter. Otto’s medewerkers Kleiman en Kugler, Jan en Miep Gies en Bep Voskuijl zorgden voor voedsel en informatie over de buitenwereld.
De families zaten twee jaar ondergedoken en kwamen geen enkele keer buiten het donkere, vochtige, afgezonderde deel van het gebouw.
DOWNLOAD BIOGRAPHY’S ANNE FRANK FACT CARD
Concentratiekamp
Op 4 augustus, 1944 stormde een Duitse geheim agent samen met vier Nederlandse nazi’s het achterhuis binnen en arresteerde iedereen die zich daar schuilhield, waaronder Frank en haar familie. Ze waren verraden door een anonieme tip, en de identiteit van hun verrader is tot op de dag van vandaag onbekend.
De bewoners van het Achterhuis werden afgevoerd naar Kamp Westerbork, een concentratiekamp in het noordoosten van Nederland. Zij arriveerden met een passagierstrein op 8 augustus 1944. Midden in de nacht op 3 september 1944 werden zij overgebracht naar het concentratiekamp Auschwitz in Polen. Bij aankomst in Auschwitz werden de mannen en vrouwen van elkaar gescheiden. Dit was de laatste keer dat Otto zijn vrouw en dochters zag.
Na maanden van zware arbeid, het sjouwen van zware stenen en grasmatten, werden Frank en Margot opnieuw overgeplaatst. Ze kwamen in de winter aan in het concentratiekamp Bergen-Belsen in Duitsland, waar voedsel schaars was, de sanitaire voorzieningen slecht en ziekten welig tierden.
Hun moeder mocht niet met hen mee. Edith werd ziek en stierf in Auschwitz kort na aankomst in het kamp, op 6 januari 1945.
Anne Franks dood
Frank en haar zus Margot kregen beiden tyfus in het vroege voorjaar van 1945. Ze stierven binnen een dag na elkaar in maart 1945, slechts een paar weken voordat Britse soldaten het Duitse concentratiekamp Bergen-Belsen bevrijdden waar ze geïnterneerd waren. Frank was pas 15 jaar oud toen ze stierf, een van de meer dan 1 miljoen Joodse kinderen die in de Holocaust omkwamen.
Aan het eind van de oorlog keerde Franks vader Otto, de enige overlevende van de concentratiekampen, terug naar huis in Amsterdam, wanhopig op zoek naar nieuws over zijn familie. Op 18 juli 1945 ontmoette hij twee zussen die met Frank en Margot in Bergen-Belsen hadden gezeten en bracht hen het tragische nieuws van hun dood.
Het dagboek van Anne Frank
Het achterhuis: dagboekbrieven van 14 juni 1942 tot 1 augustus 1944 was een selectie van passages uit Franks dagboek die op 25 juni 1947 door haar vader Otto werd gepubliceerd. The Diary of a Young Girl, zoals het in het Engels heet, is inmiddels in 67 talen uitgegeven. Wereldwijd zijn er talloze edities, verfilmingen en toneelbewerkingen van gemaakt, en het blijft een van de meest aangrijpende en meest gelezen verhalen uit de eerste hand over de Joodse ervaringen tijdens de Holocaust.
Op 12 juni 1942 kreeg ze van Franks ouders een roodgeruit dagboek voor haar 13e verjaardag. Diezelfde dag schreef ze haar eerste aantekening, gericht aan een denkbeeldige vriendin genaamd Kitty: “Ik hoop dat ik je alles kan toevertrouwen, zoals ik nog nooit iemand heb kunnen toevertrouwen, en ik hoop dat je een grote bron van troost en steun zult zijn.”
Tijdens de twee jaar dat Frank met haar familie in het Achterhuis in Amsterdam ondergedoken zat voor de nazi’s, schreef ze dagelijks uitvoerige aantekeningen in haar dagboek om de tijd te doden. Sommige verraden de diepte van wanhoop waarin ze af en toe wegzonk tijdens dag na dag van opsluiting.
“Ik heb het punt bereikt waarop het me nauwelijks kan schelen of ik leef of sterf,” schreef ze op 3 februari 1944. “De wereld draait door zonder mij, en ik kan toch niets doen om de gebeurtenissen te veranderen.” Het schrijven stelde Frank in staat haar geestelijke gezondheid en geestkracht te behouden. “Als ik schrijf, kan ik al mijn zorgen van me afschudden,’ schreef ze op 5 april 1944.
Toen Otto aan het eind van de oorlog uit de concentratiekampen terugkeerde naar Amsterdam, vond hij Franks dagboek, dat door Miep Gies was gered. Uiteindelijk verzamelde hij de kracht om het te lezen. Hij was onder de indruk van wat hij ontdekte.
“Er kwam een heel andere Anne aan het licht dan het kind dat ik verloren had,” schreef Otto in een brief aan zijn moeder. “Ik had geen idee van de diepten van haar gedachten en gevoelens.”
Ondanks alle passages van wanhoop is Franks dagboek in wezen een verhaal van geloof, hoop en liefde tegenover haat. “Als ze hier was geweest, zou Anne zo trots zijn geweest,’ zei Otto.
Franks dagboek is blijvend, niet alleen vanwege de opmerkelijke gebeurtenissen die zij beschreef, maar ook vanwege haar buitengewone gaven als verhalenverteller en haar onvermoeibare geest door zelfs de meest gruwelijke omstandigheden heen.
“Het is voor mij volstrekt onmogelijk om mijn leven op te bouwen op een fundament van chaos, lijden en dood,” schreef ze op 15 juli 1944. “Ik zie de wereld langzaam veranderen in een wildernis; ik hoor de naderende donder die, op een dag, ook ons zal vernietigen. Ik voel het lijden van miljoenen. En toch, als ik naar de hemel kijk, voel ik op de een of andere manier dat alles ten goede zal veranderen, dat ook deze wreedheid zal eindigen, dat vrede en rust weer zullen terugkeren.”
Naast haar dagboek vulde Frank een notitieboekje met citaten van haar favoriete schrijvers, originele verhalen en het begin van een roman over haar tijd in het Achterhuis. Haar geschriften onthullen een tienermeisje met creativiteit, wijsheid, diepte van emotie en retorische kracht ver boven haar jaren.
Anne Frank’s verborgen dagboekpagina’s & Vieze grappen
In mei 2018 ontdekten onderzoekers twee verborgen pagina’s in Frank’s dagboek die vieze grappen en “seksuele zaken” bevatten, die de tiener afdekte met geplakt bruin papier. “Ik stel me soms voor dat iemand naar me toe zou kunnen komen en me zou vragen hem te informeren over seksuele zaken,” schreef Frank in het Nederlands. “Hoe zou ik dat aanpakken?”
Frank probeerde deze vragen te beantwoorden alsof ze tegen een denkbeeldig persoon spreekt, waarbij ze zinnen gebruikt als “ritmische bewegingen” om seks te beschrijven en “inwendig medicijn,” zinspelend op anticonceptie.
Frank schreef ook over haar menstruatiecyclus, zeggend dat het “een teken is dat ze rijp is,” wijdde ruimte aan “vieze grappen” en verwees naar prostitutie: “In Parijs hebben ze daar grote huizen voor.”
De pagina’s waren gedateerd op 28 september 1942, en maakten deel uit van haar eerste dagboek – het dagboek dat ze alleen voor zichzelf bestemd had. “Het is echt interessant en voegt betekenis toe aan ons begrip van het dagboek,” zei Ronald Leopold, uitvoerend directeur van de Anne Frank Stichting. “Het is een heel voorzichtige start van haar schrijverschap.”
Het Anne Frank Huis
Na afloop van de Tweede Wereldoorlog stond het Achterhuis op een lijst van te slopen gebouwen, maar een groep mensen in Amsterdam voerde actie en richtte de stichting op die nu bekend staat als het Anne Frank Huis. Het huis behield de onderduikplek van Frank en is tegenwoordig een van de drie populairste musea van Amsterdam.
In juni 2013 verloor de Anne Frank Stichting een rechtszaak tegen het Anne Frank Fonds, nadat het Fonds het Huis had aangeklaagd voor de teruggave van documenten die verband houden met Anne en Otto Frank. Frank’s fysieke dagboek en andere geschriften zijn echter eigendom van de Nederlandse staat en worden sinds 2009 in permanente bruikleen aan de Stichting gegeven.
In 2015 verloor het Fonds, de rechthebbenden van Franks dagboek, een rechtszaak tegen de Anne Frank Stichting nadat de Stichting in 2011 was begonnen met nieuw wetenschappelijk onderzoek naar de teksten.
In 2009 lanceerde het Anne Frank Center USA een nationaal initiatief genaamd het Sapling Project, waarbij op 11 verschillende plaatsen in het land jonge boompjes werden geplant van een 170 jaar oude kastanjeboom waar Frank lang van had gehouden (zoals vermeld in haar dagboek).