Vraag mensen naar de moraal van het sprookje Pinocchio en de meesten zullen ongetwijfeld zeggen dat het een waarschuwend verhaal over liegen is. Toch komt de beroemde verlengde neus van de marionet niet voor als leugendetector in de oorspronkelijke serie, die op grimmige wijze eindigde met twee schurken die Pinocchio aan een boom ophingen om te sterven. De populariteit van het verhaal van de marionet was zo groot dat Lorenzini werd gevraagd om de serie te hervatten. Pas in de tweede reeks groeide Pinocchio’s neus als hij een leugen vertelde – en niet altijd.
In feite is het drijvende thema van het verhaal het belang van onderwijs, waarvoor Lorenzini een hartstochtelijk pleitbezorger was. Wat Pinocchio van de ene tegenspoed naar de andere leidt, is zijn tegenzin om naar school te gaan. De gevolgen van het niet krijgen van onderwijs in het Italië van de late 19e eeuw worden op schokkende wijze geïllustreerd in een van de meest sinistere episodes van “De Avonturen”: Pinocchio en een vriend gaan naar speelgoedland en zien het als een soort paradijs. Maar eenmaal daar worden ze in ezels veranderd. Pinocchio ontsnapt ternauwernood aan de slacht voor zijn huid, maar zijn vriend wordt doodgewerkt – het lot dat, in een minder dramatische vorm, veel ongeschoolde arbeiders wachtte in Lorenzini’s tijd.
In het Italiaans wordt het woord voor ezel zowel gebruikt voor degenen die tot uitputting worden gewerkt, of zelfs tot de dood erop volgt, als voor degenen die het niet goed doen op school – niet noodzakelijk omdat ze dom zijn, maar omdat ze weigeren te studeren. Lorenzini’s punt is dat een ezel zijn op school leidt tot werken als een ezel daarna. De enige manier om het leven (en misschien de dood) van een ezel te vermijden, is onderwijs te volgen.
Onderwijs is ook van fundamenteel belang voor de sprookjesachtige ontknoping van het verhaal, waarin Pinocchio ophoudt een marionet te zijn en een jongen wordt. Zeven hoofdstukken na het einde gaat hij naar school, blinkt uit in zijn studie en krijgt zijn menselijkheid beloofd. Maar dan begaat hij zijn bijna fatale fout: hij kiest ervoor naar speelgoedland te gaan, waar hij niet in een mens, maar in een ezel wordt veranderd. Na nog een reeks angstaanjagende tegenslagen begint hij weer te studeren, maar pas als hij verantwoordelijkheid begint te nemen voor zichzelf en degenen die hij liefheeft, verdient hij het recht om mens te worden.
De moraal van het verhaal is dus niet dat kinderen altijd de waarheid moeten vertellen, maar dat onderwijs van het grootste belang is, omdat het zowel bevrijding van een leven van meedogenloos zwoegen mogelijk maakt, als, en dat is nog belangrijker, zelfbewustzijn en een gevoel van plicht tegenover anderen. De ware boodschap van “De Avonturen” is dat je, zolang je jezelf niet openstelt voor kennis en je medemensen, voor altijd een marionet zult blijven – andere mensen zullen aan jouw touwtjes blijven trekken. En wat kan er in deze steeds autoritairder wordende tijden vuriger relevant zijn dan dat?