Alleen bepaalde soorten muggen van het geslacht Anopheles, en alleen de vrouwtjes van die soorten, kunnen malaria overdragen.
Malaria wordt veroorzaakt door een eencellige parasiet die Plasmodium wordt genoemd. Vrouwelijke Anopheles-muggen nemen de parasiet op van besmette mensen wanneer ze bijten om bloed te verkrijgen dat nodig is om hun eitjes te voeden. Binnenin de mug vermenigvuldigen de parasieten zich en ontwikkelen zich. Wanneer de mug opnieuw bijt, worden de parasieten in de speekselklier geïnjecteerd en komen ze in het bloed van de gebeten persoon terecht.
Malariaparasieten vermenigvuldigen zich snel in de lever en vervolgens in de rode bloedcellen van de besmette persoon. Eén tot twee weken nadat een persoon besmet is, verschijnen de eerste symptomen van malaria: meestal koorts, hoofdpijn, rillingen en braken. Als malaria niet onmiddellijk met doeltreffende geneesmiddelen wordt behandeld, kan het dodelijk zijn doordat het de rode bloedcellen infecteert en vernietigt en doordat het de haarvaten verstopt die het bloed naar de hersenen of andere vitale organen vervoeren.
Er zijn vier soorten malaria bij de mens: Plasmodium vivax, P. malariae, P. ovale en P. falciparum. P. vivax en P. falciparum zijn de meest voorkomende vormen. Falciparum malaria – het meest dodelijke type – komt het meest voor in Afrika ten zuiden van de Sahara, waar het meer dan 400.000 doden per jaar veroorzaakt.
De laatste jaren hebben zich ook enkele gevallen van malaria bij mensen voorgedaan met Plasmodium knowlesi – een soort die malaria veroorzaakt bij apen en voorkomt in bepaalde beboste gebieden van Zuidoost-Azië.