Historyk Leslie Bethell przedstawiła historyczny opis ambiwalencji Brazylii wobec „Ameryki Łacińskiej” podczas seminarium Instytutu Brazylii 2 marca, w którym uczestniczyli Eric Hershberg, dyrektor Studiów nad Ameryką Łacińską na Uniwersytecie Amerykańskim, oraz Julia Sweig, dyrektor Studiów nad Ameryką Łacińską w Radzie Stosunków Zagranicznych. Bethell argumentował, że historycznie rzecz ujmując, idea Brazylii jako części Ameryki Łacińskiej nigdy nie była w pełni akceptowana ani przez Hiszpanów, ani przez Brazylijczyków. A wraz z pojawieniem się Brazylii jako regionalnego lidera w Ameryce Południowej po zakończeniu zimnej wojny, samo pojęcie „Ameryki Łacińskiej” jest kwestionowane.
Bethell prześledził, kiedy po raz pierwszy użyto terminu „America Latina” do połowy XIX wieku. Pojęcie to odnosiło się wyłącznie do Ameryki Hiszpańskiej; nie miało obejmować Brazylii. Co więcej, Brazylia była odizolowana od swoich latynoamerykańskich sąsiadów przez geografię, historię, struktury polityczne, skład rasowy, kulturę i przede wszystkim język.
Dzięki długiej atlantyckiej linii brzegowej Brazylia była częścią świata atlantyckiego, a jej interesy były związane z Europą, zwłaszcza z Wielką Brytanią. W pierwszej połowie XX wieku Stany Zjednoczone zastąpiły Wielką Brytanię jako „główny filar brazylijskiej polityki zagranicznej”, zauważył Bethell. Tymczasem kraje hiszpańskojęzyczne nie interesowały się Brazylią i stały się podejrzliwe wobec amerykańskiego imperializmu, zwłaszcza po wojnie hiszpańsko-amerykańskiej. „Z mojej lektury historii intelektualnej tego okresu wynika, że zaskakująco niewielu hiszpańsko-amerykańskich intelektualistów, którzy myśleli o América Latina, uważało, że ma ona cokolwiek wspólnego z Brazylią” – powiedział Bethell. „Zdecydowana większość nadal wykluczała Brazylię z tego, co uważali za Nuestra América i América Latina”. A Brazylijczycy postrzegali Amerykę Hiszpańską jako „inną” Amerykę. Wielu z nich czuło bliższe pokrewieństwo ze Stanami Zjednoczonymi niż z Ameryką Hiszpańską.
Brazylia jako część Ameryki Łacińskiej
W latach trzydziestych XX wieku, podczas II wojny światowej i bezpośrednio po niej, a także podczas zimnej wojny Stany Zjednoczone zaczęły uważać wszystkie kraje leżące na południe od Rio Grande za tworzące jeden region zwany Ameryką Łacińską. Ten oficjalny amerykański pogląd wpłynął na rządy, instytucje wielostronne, a nawet na badania akademickie. „Studia latynoamerykańskie nabrały ogromnego rozmachu na uniwersytetach amerykańskich, uniwersytetach w Europie i gdzie indziej, przyspieszając jeszcze bardziej po rewolucji kubańskiej… były to w przeważającej mierze studia nad Ameryką Hiszpańską” – podkreślił Bethell. Brazylia była stosunkowo zaniedbywana.
Z wyjątkiem lewicy – i to był ważny wyjątek – niewielu brazylijskich intelektualistów myślało o Ameryce Łacińskiej, a jeśli już, to nadal nie uważali, że Brazylia jest jej częścią. A w większości przypadków, powiedział Bethell, rządy brazylijskie nie były zbytnio zainteresowane Ameryką Łacińską – i vice versa. W tym samym czasie, stosunki Brazylii ze Stanami Zjednoczonymi stały się bardziej problematyczne.
W ciągu ostatnich 20 lat od zakończenia zimnej wojny, nastąpiły dwa główne wydarzenia w relacjach Brazylii z regionem, stwierdził Bethell: „Utrzymując swoją pozycję w OPA i uczestnicząc we wszystkich szczytach obu Ameryk, Brazylia oparła się amerykańskiej agendzie integracji obu Ameryk… podczas gdy po raz pierwszy w swojej historii Brazylia aktywnie realizowała politykę zaangażowania ze wszystkimi swoimi bezpośrednimi sąsiadami i zaczęła postrzegać siebie jako regionalnego lidera”. Jednakże, region ten był teraz Ameryką Południową, bardziej niż Ameryką Łacińską, podkreślił Bethell.
Niemniej jednak, w opinii Hershberga, Brazylia i Ameryka Łacińska dzielą podobne ostatnie historie i wyzwania. „Kiedy myślę o Brazylii w kontekście Ameryki Łacińskiej, jako politolog, patrzę na okres od czasów tuż przed II wojną światową do chwili obecnej i widzę powracające tematy, które są na czele debat w Brazylii i praktyk w Brazylii, które są kwintesencją Ameryki Łacińskiej”, powiedział Hershberg, odnosząc się na przykład do populizmu, rządów wojskowych, demokratyzacji i neoliberalizmu.
Dla Sweig, prezentacja Bethella była uspokajająca, ponieważ jego przegląd historyczny potwierdził jej własne wychowanie jako istoty area studies, bez solidnego ugruntowania w Brazylii. Sweig zauważył, że „obecna wizja polityki zagranicznej Brazylii wydaje się być oparta na pojęciu Brazylii jako potęgi Ameryki Południowej, zakotwiczonej w obu Amerykach, jako konieczności do stania się potęgą globalną.”
Tekst artykułu Leslie Bethell’s przedstawionego na seminarium został opublikowany w języku portugalskim w Revista de Estudos Históricos (CPDOC, Fundação Getúlio Vargas) i jest dostępny pod adresem: http://virtualbib.fgv.br/ojs/index.php/reh/article/view/2590/1543 . Wersja oryginalna, w języku angielskim, ukaże się w Journal of Latin American Studies.
By Renata Johnson
Paulo Sotero, Brazil Institute
.