Czynnik ryzyka jest cokolwiek, co zwiększa szansę na uzyskanie choroby, takiej jak rak. Różne rodzaje nowotworów mają różne czynniki ryzyka. Niektóre czynniki ryzyka, takie jak palenie tytoniu, można zmienić. Inne czynniki, takie jak wiek czy historia rodziny, nie mogą być zmienione.
Jednakże, jeśli masz jeden lub nawet wiele czynników ryzyka, nie musi to oznaczać, że zachorujesz. Ponadto u niektórych osób, u których rozwinie się choroba, mogą nie występować żadne znane czynniki ryzyka. Naukowcy odkryli kilka czynników ryzyka, które mogą zwiększać szansę na rozwój nabłonkowego raka jajnika u danej kobiety. Te czynniki ryzyka nie dotyczą innych, mniej powszechnych typów raka jajnika, takich jak guzy z komórek zarodkowych i guzy stromalne.
- Faktory zwiększające ryzyko zachorowania na raka jajnika
- Starzenie się
- Nadwaga lub otyłość
- Rodząc dzieci później lub nigdy nie zachodząc w pełnoobjawową ciążę
- Terapia hormonalna po menopauzie
- Występowanie w rodzinie raka jajnika, piersi lub jelita grubego
- Rodzinny zespół nowotworowy
- Zespół heterozygotycznego raka piersi i jajnika
- Hereditary nonpolyposis colorectal cancer
- Zespół Peutza-Jeghersa
- Polipowatość związana z mutacją MUTYH
- Inne geny związane z dziedzicznym rakiem jajnika
- Stosowanie leczenia bezpłodności
- Przeszłe zachorowania na raka piersi
- Palenie tytoniu
- Faktory o słabo zdefiniowanym wpływie na ryzyko wystąpienia raka jajnika
- Androgeny
- Puder talkowy
- Żywność
- Faktory, które mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jajnika
- Ciąża i karmienie piersią
- Kontrola urodzeń
Faktory zwiększające ryzyko zachorowania na raka jajnika
Starzenie się
Ryzyko zachorowania na raka jajnika wzrasta wraz z wiekiem. Rak jajnika jest rzadki u kobiet poniżej 40 roku życia, a większość nowotworów jajnika powstaje po menopauzie. Połowa wszystkich nowotworów jajnika występuje u kobiet w wieku 63 lat lub starszych.
Nadwaga lub otyłość
Otyłość została powiązana ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia wielu nowotworów. Obecnie dostępne informacje na temat otyłości i ryzyka zachorowania na raka jajnika są niejasne. Kobiety otyłe (o wskaźniku masy ciała wynoszącym co najmniej 30) są narażone na zwiększone ryzyko zachorowania na raka jajnika, ale niekoniecznie na jego bardziej agresywne odmiany, takie jak rak surowiczy wysokiego stopnia. Otyłość może również wpływać na ogólne przeżycie kobiety z rakiem jajnika.
Rodząc dzieci później lub nigdy nie zachodząc w pełnoobjawową ciążę
Kobiety, które zaszły w pierwszą pełnoobjawową (całkowitą) ciążę po 35 roku życia lub które nigdy nie zaszły w pełnoobjawową ciążę mają zwiększone ryzyko zachorowania na raka jajnika.
Terapia hormonalna po menopauzie
Kobiety stosujące estrogeny po menopauzie mają zwiększone ryzyko zachorowania na raka jajnika. Ryzyko wydaje się być wyższe u kobiet, które otrzymują tylko estrogeny (bez progesteronu) przez wiele lat (co najmniej 5 do 10). Mniej jasne jest, że istnieje zwiększone ryzyko u kobiet otrzymujących zarówno estrogen, jak i progesteron.
Występowanie w rodzinie raka jajnika, piersi lub jelita grubego
Rak jajnika może występować częściej w niektórych rodzinach. Ryzyko zachorowania na raka jajnika wzrasta, jeśli Twoja matka, siostra lub córka choruje lub chorowała na raka jajnika. Ryzyko wzrasta również tym bardziej, im więcej członków rodziny choruje na raka jajnika. Zwiększone ryzyko zachorowania na raka jajnika może również występować w rodzinie ojca.
Występowanie w rodzinie niektórych innych rodzajów nowotworów, takich jak rak jelita grubego i piersi, jest związane ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka jajnika. Dzieje się tak dlatego, że nowotwory te mogą być spowodowane mutacją (zmianą) w pewnych genach, co skutkuje powstaniem dziedzicznego zespołu nowotworowego zwiększającego ryzyko wystąpienia raka jajnika.
Rodzinny zespół nowotworowy
Do 25% przypadków raka jajnika jest częścią rodzinnych zespołów nowotworowych, spowodowanych dziedzicznymi zmianami (mutacjami) w pewnych genach.
Zespół heterozygotycznego raka piersi i jajnika
Zespół ten jest spowodowany dziedziczonymi mutacjami w genach BRCA1 lub BRCA2, a także prawdopodobnie w innych genach, które nie zostały jeszcze odkryte. Zespół ten jest związany ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka piersi, jajnika, jajowodu i pierwotnego raka otrzewnej. Zwiększa ona również ryzyko wystąpienia niektórych innych nowotworów, takich jak rak trzustki i rak prostaty.
Mutacje w BRCA1 i BRCA2 są również odpowiedzialne za większość dziedzicznych nowotworów jajnika. Mutacje te są około 10 razy częstsze u Żydówek aszkenazyjskich niż w ogólnej populacji USA.
Oszacowano, że u kobiet z BRCA1 życiowe ryzyko zachorowania na raka jajnika wynosi od 35% do 70%. Oznacza to, że jeśli 100 kobiet posiada mutację BRCA1, 35-70 z nich zachoruje na raka jajnika. W przypadku kobiet z mutacją BRCA2 ryzyko to szacuje się na 10% do 30% do 70 roku życia. Mutacje te zwiększają również ryzyko wystąpienia pierwotnego raka otrzewnej i raka jajowodu.
Dla porównania, ryzyko wystąpienia raka jajnika w ciągu całego życia u kobiet w populacji ogólnej wynosi mniej niż 2%.
Hereditary nonpolyposis colorectal cancer
Kobiety z tym zespołem mają bardzo wysokie ryzyko wystąpienia raka jelita grubego oraz zwiększone ryzyko wystąpienia raka macicy (raka endometrium) i raka jajnika. Wiele różnych genów może powodować ten zespół. Niektóre z tych genów to: MLH1, MSH2, MSH6, PMS2 i EPCAM. Życiowe ryzyko wystąpienia raka jajnika u kobiety z dziedzicznym niepolipowatym rakiem jelita grubego (HNPCC) wynosi około 10%. U kobiet z tym zespołem występuje do 1% wszystkich nabłonkowych nowotworów jajnika. Inna nazwa dla HNPCC to zespół Lyncha.
Zespół Peutza-Jeghersa
U osób z tym rzadkim zespołem genetycznym w okresie dojrzewania powstają polipy w żołądku i jelitach. Ponadto osoby te mają wysokie ryzyko zachorowania na nowotwory, szczególnie nowotwory przewodu pokarmowego (przełyk, żołądek, jelito cienkie, okrężnica). Kobiety z tym zespołem mają zwiększone ryzyko wystąpienia raka jajnika, w tym nabłonkowego raka jajnika oraz rodzaju guza zrębu zwanego guzem sznura płciowego z cewkami pierścieniowatymi (SCTAT). Zespół ten jest spowodowany mutacjami w genie STK11.
Polipowatość związana z mutacją MUTYH
U osób z tym zespołem występują polipy w okrężnicy i jelicie cienkim, a ryzyko zachorowania na raka okrężnicy jest wysokie. Ponadto, są one bardziej podatne na inne nowotwory, w tym raka jajnika i pęcherza moczowego. Zespół ten jest spowodowany mutacjami w genie MUTYH.
Inne geny związane z dziedzicznym rakiem jajnika
Oprócz mutacji genetycznych wymienionych powyżej, istnieją inne geny, które są związane z rakiem jajnika. Należą do nich ATM, BRIP1, RAD51C, RAD51D i PALB2. Niektóre z tych genów są również związane z nowotworami, takimi jak rak piersi czy trzustki.
Stosowanie leczenia bezpłodności
Leczenie bezpłodności za pomocą zapłodnienia in vitro (IVF) wydaje się zwiększać ryzyko wystąpienia typu guza jajnika znanego jako „guzy graniczne” lub „guzy o znikomej złośliwości” (opisane w Co to jest rak jajnika?). Jednak inne badania nie wykazały zwiększonego ryzyka wystąpienia inwazyjnego raka jajnika w przypadku stosowania leków na bezpłodność. Jeśli pacjentka przyjmuje leki zwiększające płodność, powinna omówić z lekarzem możliwe zagrożenia.
Przeszłe zachorowania na raka piersi
Jeśli pacjentka chorowała na raka piersi, może mieć również zwiększone ryzyko zachorowania na raka jajnika. Jest ku temu kilka powodów. Niektóre z czynników ryzyka zachorowania na raka jajnika mogą również wpływać na ryzyko zachorowania na raka piersi. Ryzyko wystąpienia raka jajnika po raku piersi jest wyższe u kobiet, u których w rodzinie występował rak piersi. Silny wywiad rodzinny w kierunku raka piersi może być spowodowany dziedziczną mutacją w genach BRCA1 lub BRCA2, albo zespołem dziedzicznego raka piersi i jajnika, który wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka jajnika.
Palenie tytoniu
Na ogół palenie tytoniu nie zwiększa ryzyka wystąpienia raka jajnika, chociaż jest związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia typu śluzowego.
Faktory o słabo zdefiniowanym wpływie na ryzyko wystąpienia raka jajnika
Androgeny
Androgeny, takie jak testosteron, są hormonami męskimi. Wydaje się, że istnieje związek między niektórymi androgenami a określonymi typami raka jajnika, ale potrzebne są dalsze badania nad rolą androgenów w raku jajnika.
Puder talkowy
Zasugerowano, że talk może powodować raka jajnika, jeśli cząsteczki pudru (nanoszonego na okolice narządów płciowych lub w podpaskach, diafragmach lub prezerwatywach) przedostaną się przez pochwę, macicę i jajowody do jajnika.
W wielu badaniach z udziałem kobiet analizowano możliwy związek między talkiem a rakiem jajnika. Wyniki były mieszane, niektóre badania wskazywały na nieznacznie zwiększone ryzyko, a inne nie wykazywały żadnego wzrostu. W wielu badaniach kliniczno-kontrolnych stwierdzono niewielkie zwiększone ryzyko. Jednak tego typu badania mogą być tendencyjne (wadliwe), ponieważ często opierają się na pamięci osób, które używały talku w przeszłości. W prospektywnym badaniu kohortowym, w którym nie występuje ten sam rodzaj potencjalnej stronniczości, co w badaniach typu case-control, nie stwierdzono zwiększonego ryzyka. W drugim badaniu stwierdzono umiarkowany wzrost ryzyka dla jednego typu raka jajnika.
Jeśli istnieje zwiększone ryzyko, ogólny wzrost byłby prawdopodobnie minimalny dla każdej kobiety. Mimo to talk jest powszechnie stosowany w wielu produktach, dlatego ważne jest, aby ustalić, czy ryzyko jest realne. Badania w tej dziedzinie trwają.
Żywność
Niektóre badania wykazały zmniejszoną częstość występowania raka jajnika u kobiet, które jedzą dużo warzyw lub stosują dietę niskotłuszczową, chociaż inne badania nie zgadzają się z tym. American Cancer Society zaleca stosowanie zdrowego wzorca żywieniowego, który zawiera dużo owoców, warzyw i pełnych ziaren, przy jednoczesnym ograniczeniu lub unikaniu czerwonego i przetworzonego mięsa, napojów słodzonych cukrem i wysoko przetworzonej żywności. Chociaż wpływ tych zaleceń żywieniowych na ryzyko zachorowania na raka jajnika pozostaje niejasny, przestrzeganie ich może pomóc w zapobieganiu innym chorobom, w tym niektórym innym rodzajom nowotworów.
Faktory, które mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jajnika
Ciąża i karmienie piersią
Kobieta, która była w ciąży i kontynuowała donoszenie ciąży do terminu przed ukończeniem 26 roku życia, ma mniejsze ryzyko zachorowania na raka jajnika w porównaniu z kobietą, która nie ukończyła ciąży. Ryzyko zmniejsza się z każdą zakończoną ciążą. Laktacja (karmienie dziecka piersią) może dodatkowo zmniejszyć ryzyko.
Kontrola urodzeń
Kobiety, które stosowały doustne środki antykoncepcyjne (pigułki antykoncepcyjne) mają mniejsze ryzyko zachorowania na raka jajnika. Ryzyko jest tym mniejsze, im dłużej stosuje się tabletki. To niższe ryzyko utrzymuje się przez wiele lat po zaprzestaniu przyjmowania tabletek. Inne formy regulacji urodzeń, takie jak podwiązanie jajowodów (tubal ligation) oraz krótkotrwałe stosowanie urządzeń wewnątrzmacicznych również wiązały się z mniejszym ryzykiem wystąpienia raka jajnika.
Hysterektomia (usunięcie macicy bez usunięcia jajników) również wydaje się zmniejszać ryzyko wystąpienia raka jajnika o około jedną trzecią.