5.1.2 Wpływ tożsamości płciowej na zachowanie
Role płciowe tworzą również różnice płciowe w zachowaniu, gdy ludzie przyjmują je jako tożsamość płciową. Tożsamość męska i żeńska kieruje zachowaniem poprzez procesy samoregulacji. Oznacza to, że ludzie używają swojej tożsamości płciowej jako osobistego standardu, na podstawie którego oceniają i kierują swoim zachowaniem (Moretti & Higgins, 1999; Wood, Christensen, Hebl, & Rothgerber, 1997).
Tak jak pośrednictwo i komunia są typowymi tematami oczekiwań społecznych, ludzie powszechnie internalizują aspekty ról płciowych dotyczące pośrednictwa i komunii (Wood & Eagly, 2009). Mężczyźni przeciętnie opisują siebie jako względnie agenturalnych, a kobiety jako względnie wspólnotowych, jak wynika z metaanalizy Twenge (1997b) dotyczącej miar tożsamości płciowej, które oceniają samoocenę w zakresie tych cech (np. Bem, 1974; Spence & Helmreich, 1978). Ludzie mogą także przyjmować inne aspekty ról płciowych. Na przykład kobiety mogą myśleć o sobie jako o związkach z innymi w bliskich związkach, podczas gdy mężczyźni mogą myśleć o sobie jako o osobach niezależnych, ale powiązanych z innymi poprzez zespoły i organizacje (Cross & Madson, 1997; Gardner & Gabriel, 2004). Ponadto ludzie definiują się przez typowe dla płci zawody, działania i zainteresowania (Lippa, 2005).
Przeciętnie zachowanie mężczyzn i kobiet odpowiada ich tożsamościom płciowym. Na przykład Athenstaedt (2003) stwierdził, że kobiety bardziej niż mężczyźni angażują się w zachowania kobiece (np. opieka nad przyjacielem, opowiadanie partnerowi o kłopotach w pracy), a mężczyźni bardziej niż kobiety angażują się w zachowania męskie (np. naprawianie samochodu, płacenie za obiad). Ponadto dla obu płci posiadanie tożsamości wspólnotowej wiązało się z zachowaniami kobiecymi, a posiadanie tożsamości agenturalnej z zachowaniami męskimi (zob. też metaanalizę Taylor Hall, 1982). Również w badaniach codziennych interakcji społecznych z wykorzystaniem dziennika doświadczeń bardziej męskie osoby wykazywały większą sprawczość w swoich interakcjach, a bardziej kobiece – większą wspólnotowość (Witt & Wood, 2010). W innych badaniach osoby o stereotypowych dla płci zainteresowaniach zawodowych i rekreacyjnych preferowały hobby i zajęcia typowe dla własnej płci (Lippa, 2005).
Samoregulacja tożsamości płciowych przebiega etapami, poczynając od sprawdzenia, w jakim stopniu aktualne zachowanie zbliża się do standardów płci (np. Carver & Scheier, 2008). Zgodnie z teorią schematów płci Bema (1981) ludzie mogą być szczególnie wrażliwi na informacje związane z ich własną tożsamością płciową i mogą uważnie obserwować, przetwarzać i przypominać sobie związane z płcią zachowania i inne informacje. Kiedy ludzie dostrzegają większą zgodność między swoim zachowaniem a normami, doświadczają pozytywnych emocji i zwiększonej samooceny. Dla kontrastu, działanie mające na celu zwiększenie niedopasowania wywołuje negatywne emocje i obniża poczucie własnej wartości.
Na dowód roli emocji w regulacji, osoby o silniejszej tożsamości płciowej doświadczały wzrostu pozytywnego afektu i poczucia własnej wartości, gdy bardziej dostosowywały się do standardów swojej płci (Witt & Wood, 2010; Wood i in., 1997). Konkretnie, mężczyźni o silniejszej tożsamości męskiej czuli się lepiej we własnej skórze po przypomnieniu sobie niedawnych interakcji, w których zachowywali się dominująco i asertywnie, podczas gdy kobiety o silniejszej tożsamości kobiecej czuły się lepiej po przypomnieniu sobie interakcji, w których zachowywały się opiekuńczo (Wood i in., 1997, badanie 1). Podobny wzorzec pojawił się w tym badaniu, gdy uczestnicy wyobrażali sobie siebie na serii obrazów przedstawiających dominujące i asertywne interakcje (np. kierowanie innymi przy wykonywaniu zadania) lub opiekuńcze (np. pocieszanie przyjaciela). Koncepcja siebie odgrywa w tym procesie kluczową rolę. Uczestnicy o silniejszej tożsamości płciowej, proszeni o opisanie siebie, podawali atrybuty własnej osoby (np. bycie silnym, wrażliwym), które w mniejszym stopniu odbiegały od cech, które chcieliby posiadać lub uważali, że powinni posiadać (Wood i in., 1997, badanie 2). Te wyniki rozbieżności między rzeczywistymi i idealnymi lub powinnymi jaźniami poszczególnych osób przedstawiono na ryc. 2.3. Tak więc działanie w sposób typowy dla danej płci zmniejszało rozbieżność między rzeczywistymi wyobrażeniami o sobie a standardami Ja.
Rys. 2.3. Męscy mężczyźni i kobiece kobiety mają mniejsze rozbieżności między „ja” rzeczywistym a „ja” pożądanym po działaniu w sposób zgodny z płcią.
Zaadaptowane z Wood et al. (1997).
Emocje są ważne w samoregulacji, ponieważ służą jako sygnał do kierowania przyszłym zachowaniem. Gdy zachowanie jest rozbieżne z pożądanymi standardami, wynikające z tego złe uczucia sygnalizują potrzebę zmiany zachowania, aby przynieść je bardziej zgodne ze standardem. Ludzie tak używać emocje jako informacja zwrotna o czy potrzebować zmieniać ich zachowanie w przyszłości. Aby zilustrować tę zmianę w zachowaniu, Josephs, Markus i Tafarodi (1992) dostarczyli mężczyznom i kobietom informację zwrotną, że nie udało im się wykonać początkowego zadania. Kiedy zadanie było typowe dla danej płci (w porównaniu z zadaniem typowym dla tej płci), mężczyźni o wysokiej samoocenie przewidywali większy sukces w przyszłych zadaniach związanych z osiągnięciami konkurencyjnymi, a kobiety o wysokiej samoocenie przewidywały większy sukces w przyszłych zadaniach interpersonalnych (Josephs i in., 1992). Kierując swoje późniejsze zachowania w ten sposób, osoby o wysokim poczuciu własnej wartości mogą zapewnić, że w przyszłości będą lepiej dopasowane do swojej korzystnej koncepcji własnej płci.
Kolejne badania wykazały, że ludzie spontanicznie porównują swoją tożsamość płciową z zachowaniem w życiu codziennym (Witt & Wood, 2010). W badaniu dziennikowym prowadzonym przez 2 tygodnie uczestnicy o silnej tożsamości agenturalnej zwiększyli poczucie własnej wartości i pozytywne uczucia po interakcjach społecznych, w których zachowywali się w sposób agenturalny. Podobnie, uczestnicy o silnej tożsamości wspólnotowej wykazywali podwyższoną samoocenę i pozytywne uczucia po interakcjach obejmujących działania wspólnotowe. Zatem w przypadku uczestników o silnej tożsamości płciowej działanie zgodne z tą tożsamością – wspólnota w przypadku tożsamości kobiecej i dominacja w przypadku męskiej – wzmacniało pozytywne emocje i przybliżało ich rzeczywiste „ja” do „ja” pożądanego. W ten sposób pozytywne uczucia mogą sygnalizować sukces regulacyjny wynikający z działania zgodnego z cenioną tożsamością płciową, a negatywne uczucia mogą sygnalizować porażkę wynikającą z działania niezgodnego z tą tożsamością.
Standardy dotyczące płci nie zawsze jednak poprawiają samopoczucie. Ludzie mogą mieć poczucie, że standardy ról płciowych są narzucane przez innych, przez co wywiera się na nich presję, by zachowywali się w sposób typowy dla płci (Sanchez & Crocker, 2005). Również dzieci mogą czuć się naciskane przez rówieśników i rodziców, by podporządkowały się oczekiwaniom dotyczącym ról płciowych (Egan & Perry, 2001). Te zewnętrzne naciski są związane z obniżoną samooceną i dobrym samopoczuciem u dorosłych i dzieci (Egan & Perry, 2001; Good & Sanchez, 2010). W przeciwieństwie do możliwości negatywnego wpływu standardów ról płciowych na jednostki, silniejsza tożsamość kobieca zwykle wiąże się z lepszym samopoczuciem kobiet, a silniejsza tożsamość męska – z lepszym samopoczuciem mężczyzn (DiDonato & Berenbaum, 2011). Niemniej jednak, męska tożsamość w postaci większego poczucia sprawstwa sprzyja dobrostanowi zarówno kobiet, jak i mężczyzn (DiDonato & Berenbaum, 2011; Whitley, 1983). W badaniach Witta i Wooda (2010) najwyższe poziomy samooceny odnotowano u osób o silnej męskiej lub kobiecej tożsamości, które postępowały zgodnie z tą tożsamością. Tak więc tożsamości płciowe funkcjonują jak inne samoregulacyjne przewodniki zachowania, a zwłaszcza gdy motywacja do dostosowania się do nich pochodzi z osobistych, autonomicznych źródeł, mogą one promować dobre samopoczucie.
Zgodnie z logiką samoregulacji, większe znaczenie, jakie kobiety przywiązują do bliskich związków, łączy ich tożsamość szczególnie ściśle ze standardami cenionych innych osób. Dziewczęta są skłonne do rozwijania samooceny opartej na ocenach rodziców i bliskich przyjaciół oraz do samoregulacji według tych standardów, podczas gdy chłopcy częściej rozwijają samoocenę niezależną od bliskich osób (Moretti & Higgins, 1999). Jak odkryli badacze, kobiety doświadczały więcej negatywnego afektu niż mężczyźni, gdy ich osobiste zachowanie było niezgodne z cenionymi standardami innych. Poleganie kobiet na innych przy samookreślaniu się jest częścią większego zjawiska, w którym dobrostan kobiet jest ściśle związany z jakością ich bliskich związków. Tak więc bycie mężatką jest korzystne dla obu płci, ale kobiety doświadczają więcej emocjonalnych dołków ze złych związków i emocjonalnych korzyści z dobrych niż mężczyźni (Wood, Rhodes, & Whelan, 1989). Wyniki dotyczące zdrowia fizycznego dają ten sam wzór: Obie płcie odnoszą korzyści z małżeństwa, ale kobiety wykazują szczególnie negatywne skutki stresu małżeńskiego (Kiecolt-Glaser & Newton, 2001).
Mimo że tożsamości płciowe przeciętnie sprzyjają zachowaniom typowym dla płci, promują one również zmienność różnic płciowych, ponieważ tożsamości te różnią się między jednostkami i sytuacjami. Na siłę tożsamości płciowych mogą wpływać wskazówki sytuacyjne, takie jak płeć partnera interakcji (np. Leszczynski & Strough, 2008) lub bycie samodzielnym przedstawicielem swojej płci w grupie (np. Sekaquaptewa & Thompson, 2002). Z tożsamością płciową krzyżują się także tożsamości oparte na przynależności do innych grup. Dlatego niektórzy badacze podkreślają obecnie, w jaki sposób tożsamości odnoszące się do takich cech, jak rasa, pochodzenie etniczne, klasa społeczna, niepełnosprawność i orientacja seksualna przecinają się z tożsamościami płciowymi i odpowiadają za indywidualne różnice między kobietami i mężczyznami (Cole, 2009; Landrine & Russo, 2010; Shields, 2008). Ogólnie rzecz biorąc, badania nad tożsamościami płciowymi ujawniły nie tylko ogólne tendencje kobiet do okazywania komunii, a mężczyzn – pośrednictwa, ale także konteksty, w których niektóre kobiety zachowują się w sposób męski, a niektórzy mężczyźni – w sposób kobiecy. Tożsamość płciowa przyczynia się zatem, wraz z oczekiwaniami społecznymi, do zróżnicowania męskich i kobiecych zachowań.