De feestdagen zijn voor velen een zware tijd van het jaar, die zowel oude als nieuwe familiedrama’s kan oproepen. Maar als je het “zwarte schaap” bent, kan het bijzonder moeilijk zijn om met familieleden om te gaan. Voor degenen die met deze positie in het leven te kampen hebben, kan het gevoel buitengesloten en neergezet te zijn in deze tijd toenemen.
Hoe gaat het zwarte schaap van de familie om met zijn hachelijke situatie? Dit was de focus van een studie uitgevoerd door Elizabeth Dorrance Hall van de Utah State University.
Mensen zijn bekabeld om zich te verbinden en te binden – en om ergens bij te horen. Dit betekent dat we in de loop van de tijd positieve ervaringen hebben met anderen, die we als zorgzaam en nabij ervaren. Wanneer de fundamentele behoefte om ergens bij te horen niet wordt vervuld, kan dit leiden tot een scala van aandoeningen, waaronder depressie, angst, eenzaamheid en jaloezie. Voor velen is het gezin een bron van saamhorigheid. Maar dit is niet het geval voor de zwarte schapen, die maar al te vaak worden verstoten of afgekeurd door hun familieleden.
Hall beschrijft het zijn van het zwarte schaap van de familie als een vorm van marginalisatie. Mensen die “in de marge” zijn, leven aan de rand van een groep of samenleving. Zij lijden onder afwijzing en hebben vrijwel geen stem of invloed op de groep. Gebrandmerkt als afwijkend, voelen zij een sterke behoefte om zowel psychologisch als fysiek met de groep te breken. Dit is al moeilijk genoeg in de maatschappij, maar wanneer iemand door zijn eigen familie als verstotene wordt beschouwd, schrijft Hall, kan dit leiden tot een desintegratie van de identiteit. Bovendien leidt afwijzing tot ingrijpende gevolgen, variërend van agressiviteit tot verminderd intellectueel functioneren, onthechting en emotionele gevoelloosheid.
Gemarginaliseerde familieleden hebben een unieke reeks omstandigheden waarmee ze moeten omgaan, schrijft Hall. Hoewel het proces van marginalisatie in de loop van de tijd plaatsvindt, zijn er vaak “keerpuntgebeurtenissen”, zoals coming out, die wankele verschuivingen markeren in de relaties met andere familieleden. Zwarte schapen kunnen ook een vorm van dubbelzinnig verlies ervaren, met een fysieke aanwezigheid, maar psychologische afwezigheid bij familiegebeurtenissen. Bovendien hebben gemarginaliseerde familieleden een lage status in hun familie, wat zich vertaalt in voortdurende stress en de behoefte aan copingstrategieën. Alles bij elkaar genomen, en niet verrassend, is het zwarte schaap zijn een diep pijnlijke ervaring.
Om beter te begrijpen hoe de zwarte schapen van gezinnen ondanks alles veerkrachtig blijven, is dit wat Hall deed. Ze wierf 30 gemarginaliseerde familieleden aan die zichzelf identificeerden als anders, buitengesloten, niet geaccepteerd, of niet zo geliefd als andere leden van hun familie. De deelnemers moesten tussen 25 en 35 jaar oud zijn, zodat hun ervaringen met hun familie recent en relevant waren. Ze moesten ook aangeven dat ze “chronische gevoelens van marginalisatie” hadden, waarbij ze zich “anders, niet inbegrepen of niet goedgekeurd voelden … door meerdere familieleden”. Vervolgens werden de deelnemers geïnterviewd, en hun verhalen werden gecodeerd en onderzocht.
Wat vond Hall? De interviews van de deelnemers leverden vijf coping-strategieën op:
1. Steun zoeken bij “communicatienetwerken.”
Zwarte schapen vonden sociale steun van anderen via twee belangrijke routes. Ten eerste kozen zij ervoor te investeren in relaties met familieleden die zij als oprecht, liefdevol en inclusief ervoeren. Voor sommige deelnemers waren broers en zussen de antagoniserende bron van hun leed, maar velen vonden dat broers en zussen, evenals uitgebreide familieleden, de broodnodige steun boden – vooral wanneer ouders dat niet deden. Een deelnemer zei dat haar broer “heel erg accepteerde, heel erg open was, heel erg aanmoedigde” toen ze uit de kast kwam, wat niet het geval was bij haar andere familieleden. Deze aanvaarding hielp haar om zich minder gemarginaliseerd te voelen en zich comfortabeler te voelen met zichzelf.
Deelnemers wendden zich ook tot “geadopteerde of fictieve verwanten,” dat wil zeggen, mensen in hun sociale netwerken die geen familieleden waren. Een deelneemster had het gevoel dat ze een nieuwe familie had gevormd: “Ik heb nu een geadopteerde familie, en dat heb ik al sinds ik 25 was. Ik heb vakanties met hen, en we delen de dingen die families horen te doen.”
2. Grenzen creëren en onderhandelen.
Grenzen bleken een beschermende maatregel te zijn voor de deelnemers. Het verminderen van de blootstelling aan hun familie gaf hen de mogelijkheid voor een nieuwe start of om verder te gaan. Dit gebeurde op twee manieren. Een daarvan was het creëren van fysieke afstand tot hun familie. Een deelnemer zei over zijn verhuizing naar New York City: “Ik wil echt mijn eigen omgeving creëren waarin ik het gevoel heb dat ik niet hoef te werken om iemands acceptatie te krijgen.”
Een tweede manier waarop deelnemers grenzen creëerden en daarover onderhandelden, was door de toegang van familieleden tot persoonlijke informatie te beperken. Een deelnemer merkte op: “Ik bel mijn familie niet echt vaak om te praten. Als ik dat doe, houd ik de dingen erg oppervlakkig: “Hoe gaat het op school?” “Oh, het gaat goed op school. Hoe gaat het thuis?” “Oh, het gaat goed.” Nogmaals, dit was een strategie in dienst van zelfbescherming.
3. (Op)bouwen terwijl negatieve ervaringen worden erkend.
Deelnemers beschreven het “herkaderen” van hun persoonlijke omstandigheden door zich te richten op het (op)bouwen van hun leven, zoals het streven naar hoger onderwijs of onafhankelijkheid. Tegelijkertijd erkenden ze dat het zijn van het zwarte schaap diep pijnlijk was.
Sommige deelnemers waren in staat om hun marginalisatie te herkaderen en een positieve betekenis te vinden in hun ervaring als het zwarte schaap. Zij vertelden hoe het zwarte schaap zijn hen uiteindelijk sterker maakte en trots op hun anders-zijn. Een deelnemer zei: “Wat me echt motiveerde was dat ik homo was. En dat ik wist dat als ik uit de kast was gekomen, ik misschien op straat was beland… de beste keuze voor mij was om een opleiding te volgen.”
4. Het bagatelliseren van de doorleefde ervaring van marginalisatie.
Deelnemers bagatelliseerden de impact die marginalisatie op hen had en probeerden tegelijkertijd hun ervaring als het zwarte schaap te begrijpen. Door dit te doen, probeerden ze de betekenis van hun marginalisatie te veranderen door hun “praatjes”. Deze veerkrachtstrategie verschilt van (her)opbouw terwijl ze negatieve ervaringen erkennen, in die zin dat ze in wezen hun pijn minimaliseerden in plaats van die te confronteren. Door de invloed van hun familierelaties te verminderen, konden de deelnemers de betekenis van hun gemarginaliseerde ervaring veranderen. Een deelnemer merkte op: “In principe heb ik nu geen familie meer. Ik zie ze maar één keer per jaar, en dat is meestal zodat ze me de rest van het jaar niet lastig vallen. Ik praat niet met ze … Mijn moeder wil meer een relatie, maar ik niet.”
5. Deelnemers spraken ook over een authentiek leven en trouw zijn aan zichzelf, ondanks de afkeuring van hun familie. Hall zag een onderstroom van woede in de reacties van de deelnemers, en in hoe deze woede vervolgens werd omgebogen naar het bereiken van productieve doelen waarbij ze zich verdedigden tegen hun status van zwart schaap. Deelnemers gingen ook om met hun marginalisatie door trots te zijn op hun stigma. Deelnemers waren zich er terdege van bewust dat het uiten van hun overtuigingen, seksuele identiteit of religie de familiebanden bedreigde, maar het was de prijs waard om een authentiek leven te leiden. Zoals een deelnemer verklaarde: “Ik weet precies wat ik zou moeten doen om volledig geaccepteerd te worden door mijn familie … als ik dat zou willen, zou ik dat kunnen doen, maar ik realiseer me dat dat nooit genoeg zou zijn.”