Introductie
Franklin D. Roosevelt (1882-1945) werd geboren in Hyde Park, New York, in een vooraanstaande familie. Geïnspireerd door de carrière van zijn vijfde neef, de Amerikaanse president Theodore Roosevelt, ging hij de politiek in na zijn studies aan Harvard University en Columbia Law School. In 1905 trouwde hij met zijn verre nicht, Anna Eleanor Roosevelt. Het echtpaar kreeg zes kinderen, van wie er vijf volwassen bleven.
Ook bekend als FDR, werd Franklin Delano Roosevelt in 1910 als Democraat gekozen voor de Senaat van de staat New York. President Woodrow Wilson benoemde hem in 1913 tot assistent-secretaris van de marine. In 1920 koos de Democratische presidentskandidaat James M. Cox Roosevelt als zijn vice-presidentiële running mate, maar zij verloren de verkiezingen.
In 1921 werd FDR getroffen door een ziekte, waarschijnlijk poliomyelitis, en verloor hij het gebruik van zijn benen. Voor de rest van zijn leven zat hij in een rolstoel en was hij aangewezen op zware ijzeren beugels, stokken en krukken. Ondanks deze handicap ging Roosevelt weer de politiek in en werd in 1928 verkozen tot gouverneur van de staat New York.
Franklin Delano Roosevelt werd in november 1932 verkozen tot president van de Verenigde Staten en op 4 maart 1933 ingehuldigd. FDR was de langstzittende president in de geschiedenis van de VS. Hij werd driemaal herkozen – in 1936, 1940 en 1944. FDR stierf in zijn ambt op 12 april 1945.
Roosevelt en zijn vroege reactie op de Jodenvervolging door de Nazi’s
Roosevelts belangrijkste aandachtspunt in zijn eerste ambtstermijn was de “New Deal”, bedoeld om de Verenigde Staten uit de Grote Depressie te halen. In 1933 waren bijna 13 miljoen mensen, ongeveer 25% van de Amerikaanse arbeiders, werkloos. De Amerikanen weer aan het werk krijgen en de economie nieuw leven inblazen werden de belangrijkste prioriteiten van de regering Roosevelt. In zijn eerste inaugurele rede trachtte FDR de door fabriekssluitingen, faillissementen van banken en hoge werkloosheid geschokte en gedemoraliseerde Amerikaanse bevolking te kalmeren, te troosten en aan te moedigen door te verklaren: “Het enige wat we te vrezen hebben, is de angst zelf.”
Roosevelt werd slechts vijf weken na de benoeming van Adolf Hitler tot rijkskanselier van Duitsland, op 30 januari 1933, ingehuldigd. De nieuwe president was goed op de hoogte van het Hitler-regime en zijn anti-Joodse beleid.
Nieuwe antisemitische wetten en fysieke aanvallen op Joden in Duitsland waren het hele jaar 1933 voorpaginanieuws in de Verenigde Staten. Duizenden Amerikanen ondertekenden petities of liepen mee in marsen, waarin ze de nieuwe regering Roosevelt opriepen te protesteren tegen nazi-Duitsland. FDR was echter voorzichtig. Duitsland was nog steeds miljarden dollars schuldig aan Amerikaanse investeerders, geleend om de herstelbetalingen van de Eerste Wereldoorlog te betalen, en Roosevelt vond niet dat de Verenigde Staten zich moest mengen in de binnenlandse aangelegenheden van een ander land. Hij instrueerde de nieuwe ambassadeur in Berlijn, William Dodd, om geen officieel protest te laten horen. Nazi-vervolging van Duitse Joden, zou FDR tegen Dodd hebben gezegd, was “geen regeringsaangelegenheid.”
Tijdens de jaren 1930 (en gedurende de hele Nazi-periode) hadden de Verenigde Staten geen vluchtelingenbeleid, alleen een langzaam en zorgvuldig immigratieproces waarbij aanvragers uitgebreide documentatie moesten overleggen over hun identiteit, achtergrond, financiële middelen, en medische geschiedenis. Tijdens de eerste termijn van President Roosevelt vroegen tienduizenden Duitse Joden in Amerikaanse consulaten emigratie aan naar de Verenigde Staten. Maar de Grote Depressie en de restrictieve Amerikaanse immigratiewetten beperkten de immigratiemogelijkheden voor vluchtelingen aanzienlijk.
Lang voordat FDR president werd, waren de Verenigde Staten niet langer een land van open immigratie. De wetgeving van het Congres beperkte strikt het aantal vreemdelingen dat elk jaar als immigrant tot het land kon worden toegelaten. De Amerikaanse Immigratie- en Nationaliteitswet van 1924 stelde immigratiequota vast voor elk land buiten het westelijk halfrond. Het totale aantal immigranten dat elk jaar legaal de Verenigde Staten mocht binnenkomen, werd vastgesteld op 153.774. Bijna 50% van de slots werd toegekend aan immigranten uit Groot-Brittannië en Noord-Ierland.
In september 1930 bracht de hoge werkloosheid in de Verenigde Staten President Herbert Hoover ertoe een wet uit 1917 in te roepen met een “likely to become a public charge” clausule, die immigratie beperkte tot mensen die financieel in hun eigen onderhoud konden voorzien. Deze eis beperkte de immigratie effectief tijdens de periode van de Grote Depressie.
In 1933, en opnieuw in 1937, wijzigde de regering Roosevelt de “likely to become a public charge” restrictie, maar behield deze. Duitse Joden die in de jaren dertig naar de Verenigde Staten probeerden te emigreren, werden vaak om economische redenen afgewezen.
Als gevolg van deze wettelijke en administratieve obstakels voor immigratie, werd tijdens FDR’s eerste termijn minder dan 20% van het Duitse quotum opgevuld. De regering Roosevelt concentreerde zich op binnenlandse problemen, vooral op de bestrijding van de Grote Depressie. Hoewel de president zich zeker bewust was van de dreiging die het nazisme vormde voor de Duitse Joden (hoewel weinigen, in de VS of in Duitsland, zich konden voorstellen dat de vervolging zou escaleren tot massamoord), ondernam hij geen noemenswaardige actie om hen te helpen, noch door te protesteren, noch door een verhoogde immigratie te steunen.
Roosevelt en de vluchtelingencrisis
Toen de nazi-vervolging van de Duitse joden in de jaren dertig verhevigde en tot een vluchtelingencrisis leidde, ondernam Roosevelt beperkte actie om op de humanitaire noodsituatie te reageren.
Nadat Duitsland in maart 1938 Oostenrijk annexeerde (Anschluss), voegden tienduizenden wanhopige potentiële immigranten hun naam toe aan de wachtlijsten voor toegang tot de Verenigde Staten. Kort na de Anschluss voegde Roosevelt de Duitse en Oostenrijkse immigratiequota samen, zodat elk jaar maximaal 27.370 in Groot-Duitsland geboren immigranten naar de Verenigde Staten konden immigreren. Het quotum werd in 1939 voor het eerst opgevuld, en in 1940 bijna (er werden 27.355 visa verstrekt van de beschikbare 27.370). Toch stonden in juni 1939 meer dan 300.000 Duitsers op de wachtlijst voor Amerikaanse immigratievisa, en verwachtte men een wachttijd tot tien jaar.
Roosevelt riep ook een internationale conferentie bijeen, die in juli 1938 in Évian-les-Bains, Frankrijk, van start ging om het vluchtelingenprobleem te bespreken. Roosevelt hoopte dat de tweeëndertig deelnemende landen zouden toezeggen aanzienlijke aantallen vluchtelingen op te nemen, maar dat gebeurde niet in Évian. De president wilde ook een intergouvernementele organisatie in het leven roepen om met nazi-Duitsland te onderhandelen over een vreedzaam immigratieproces. Het Intergouvernementele Comité voor Vluchtelingen werd na de conferentie van Évian opgericht, maar de aanhoudende onwil van de aangesloten landen om de immigratie te verhogen (en, na september 1939, de Tweede Wereldoorlog) belemmerde hun inspanningen. FDR onderzocht ook het idee van massale hervestiging van Joden, mogelijk in Afrika, Zuid-Amerika of elders.
Na de Kristallnacht aanslagen in Duitsland in november 1938, uitte President Roosevelt zijn schok “dat zulke dingen konden gebeuren in een 20ste eeuwse beschaving.” Hij ontbood de Amerikaanse ambassadeur in Berlijn, Hugh Wilson, naar huis voor overleg. De Verenigde Staten hadden niet opnieuw een ambassadeur in Duitsland tot na de Tweede Wereldoorlog. FDR annuleerde ook het verlopen van tussen de 12.000-15.000 Duitsers die in de Verenigde Staten reisden op tijdelijke bezoekersvisa, waardoor ze mochten blijven in plaats van hen te dwingen naar Europa terug te keren.
In februari 1939 dienden Senator Robert Wagner (New York) en Congreslid Edith Nourse Rogers (Massachusetts) wetsvoorstellen in om 20.000 Duitse vluchtelingenkinderen in de Verenigde Staten toe te laten buiten de bestaande immigratiequota om. First Lady Eleanor Roosevelt sprak zich publiekelijk uit voor het wetsvoorstel, maar de president gaf geen commentaar. Het Wagner-Rogers wetsvoorstel kwam nooit uit de commissie en werd niet in stemming gebracht. In juni 1939 greep de president evenmin in om de vluchtelingen aan boord van de St. Louis toe te laten; daarvoor zou een decreet of een besluit van het Congres nodig zijn geweest. De vluchtelingen werden naar Groot-Brittannië, Frankrijk, Nederland en België gestuurd nadat ze waren teruggestuurd uit Cuba en de Verenigde Staten.
Ondanks een groeiende vluchtelingencrisis in Europa vroeg FDR het Congres niet om uitbreiding van de immigratiequota, zelfs niet toen hij geconfronteerd werd met uitzonderlijke omstandigheden. Hoewel de Amerikanen in hun lokale kranten lazen over de vervolging van de Duitse Joden, steunden slechts weinigen een toename van de immigratie, vooral nu het land nog steeds leed onder de gevolgen van de Grote Depressie. Sommige Congresleden introduceerden wetgeving die de immigratiequota in deze periode zou verlagen in plaats van verhogen.
Toen Nazi-Duitsland in september 1939 Polen binnenviel en Europese naties de Tweede Wereldoorlog instuurde, zwoer Roosevelt dat de Verenigde Staten neutraal zouden blijven. Nadat Frankrijk zich in juni 1940 overgaf aan de nazi’s, een nederlaag die de Amerikanen schokte, geloofden veel regeringsfunctionarissen en gewone burgers dat nazi-Duitsland er spionnen en saboteurs had neergezet om Frankrijk van binnenuit ten val te brengen. Velen vreesden dat nazi-Duitsland ook al in de Verenigde Staten was geïnfiltreerd.
Ruchten deden ook de ronde dat Joodse vluchtelingen een bijzondere bedreiging vormden, omdat de nazi’s in staat zouden zijn hun geliefden te gijzelen die zich nog in vijandelijk gebied bevonden, tenzij de vluchteling voor nazi-Duitsland zou werken. Tijdens een persconferentie op 5 juni 1940 versterkte FDR deze vrees door te verklaren: “Nu moet de vluchteling natuurlijk gecontroleerd worden, want helaas zijn er onder de vluchtelingen enkele spionnen, zoals in andere landen is gebleken. En het zijn niet allemaal vrijwillige spionnen – het is nogal een afschuwelijk verhaal, maar in sommige van de andere landen waar vluchtelingen uit Duitsland naar toe zijn gegaan, vooral Joodse vluchtelingen, vonden ze een aantal absoluut bewezen spionnen.”
Het Ministerie van Buitenlandse Zaken onderzocht alle vluchtelingen als potentiële bedreigingen voor de veiligheid, terwijl honderdduizenden vluchtelingen nog steeds probeerden om door het ingewikkelde immigratiesysteem te navigeren. FDR richtte het President’s Advisory Committee on Political Refugees op om een paar duizend prominente geleerden, activisten en religieuze leiders te helpen bij hun immigratie, en Eleanor Roosevelt pleitte vaak voor vluchtelingen. De aanhoudende oorlog, het verbreken van de diplomatieke banden tussen de Verenigde Staten en Nazi-Duitsland, en het gebrek aan passagiersschepen die de gevaarlijke Atlantische Oceaan overstaken, maakten het al snel ongelooflijk moeilijk voor vluchtelingen om naar de Verenigde Staten te komen.
Tussen 1939 en 1941 werkte president Roosevelt heel hard om de Verenigde Staten voor te bereiden op de oorlog. Hij bevorderde een dienstplicht in vredestijd, zorgde voor militaire voorraden voor de geallieerden door de Lend-Lease Act aan te nemen, en overtuigde langzaam het Amerikaanse publiek, dat overwegend niet bij de oorlog betrokken wilde raken, ervan dat het nodig zou zijn om mee te vechten. Hij wilde ook een ongekende derde termijn als president, en won die ook. Hij besteedde geen tijd of energie aan het bepleiten van meer immigratie van vluchtelingen.
Roosevelt en de “Endlösung”
Het is moeilijk om FDR’s beweegredenen als president te beoordelen, omdat hij geen dagboek of gedetailleerd verslag van zijn gedachten bijhield. Na de Japanse aanval op Pearl Harbor in december 1941, gingen de Verenigde Staten formeel de Tweede Wereldoorlog in. Hoewel de nazi-propaganda de geallieerde betrokkenheid bij de oorlog afschilderde als zijnde ten behoeve van “de Joden”, waren Roosevelt en de Britse premier Winston Churchill van mening dat het verslaan van nazi-Duitsland, en niet het redden van Joden, de enige prioriteit van de geallieerden moest zijn. De geallieerde leiders geloofden dat het winnen van de oorlog de enige manier was om de democratie te redden en een einde te maken aan de nazi-terreur tegen burgers, waaronder de Joden en de andere slachtoffers. Redding van burgers achter vijandelijke linies zou voor de Geallieerden onmogelijk zijn geweest tot laat in de oorlog, toen zeer beperkte reddingsmaatregelen werden genomen.
Nadat het State Department in november 1942 bevestigde dat de Duitsers van plan waren de Joden in Europa uit te roeien, gaven elf geallieerde regeringen, waaronder de Verenigde Staten, een verklaring uit waarin de wreedheden werden veroordeeld en waarin naoorlogse bestraffing van de daders werd beloofd. In december 1942 had Roosevelt een ontmoeting met prominenten uit de Joodse gemeenschap, die hun afschuw over het nieuws uitten en hem een rapport over de massamoorden in specifieke landen overhandigden, maar de president beloofde geen nieuwe reddingsacties.
Toen het Amerikaanse volk meer informatie kreeg over massamoorden, leidde de publieke druk ertoe dat de Verenigde Staten en Groot-Brittannië in april 1943 een conferentie in Bermuda hielden om te praten over redding en hulpverlening. De Bermuda Conferentie leidde echter niet tot actie, wat de woede en frustratie van de Amerikaanse Joden en andere geïnteresseerde leden van het publiek vergrootte. Jan Karski, een Poolse verzetsstrijder, had in juli 1943 een ontmoeting met Roosevelt en beschreef wat hij had gezien in het getto van Warschau. Roosevelt zegde opnieuw geen specifieke actie toe, behalve het winnen van de oorlog, maar regelde een ontmoeting voor Karski met andere prominente regeringsfunctionarissen om zijn verhaal te delen.
In januari 1944 legden minister van Financiën Henry Morgenthau Jr. en leden van zijn staf FDR bewijzen voor dat het ministerie van Buitenlandse Zaken zelfs bescheiden reddings- en hulpinspanningen in Europa had tegengehouden. Tegelijkertijd besprak het Congres het verzoek aan Roosevelt om een reddingscommissie te benoemen. Om zowel aan de druk van de publieke opinie als aan de druk binnen zijn regering tegemoet te komen, vaardigde FDR op 22 januari 1944 een decreet uit tot oprichting van een War Refugee Board (WRB), een onafhankelijk bureau dat de opdracht kreeg een nieuw Amerikaans beleid uit te voeren om Joden en andere groepen die vervolgd werden door Nazi-Duitsland en collaborateurs van de As te redden en hulp te bieden.
De War Refugee Board nam belangrijke maar beperkte maatregelen om Joden en anderen die vastzaten in het door de Nazi’s bezette Europa, te redden. Ze gebruikten psychologische oorlogsvoeringstactieken, zonden radio-uitzendingen uit naar Europa en dropten pamfletten op bezet gebied om potentiële daders te waarschuwen voor naoorlogse straffen. De WRB onderhandelde met neutrale landen om vluchtelingen toe te laten hun grenzen te overschrijden, hielp Joden die uit Roemenië en Bulgarije ontsnapten naar Palestina, en selecteerde Raoul Wallenberg voor een missie naar Boedapest. Ze slaagden er ook in Roosevelt ervan te overtuigen een vluchtelingenkamp te openen in het noorden van New York, Fort Ontario, waar bijna 1000 mensen, hoofdzakelijk Joden uit het door de Geallieerden bezette Italië, werden vastgehouden voor de duur van de oorlog. In november 1944 bracht de WRB een rapport uit, geschreven door ontsnapten uit het kamp Auschwitz-Birkenau, waarin de Amerikanen op de hoogte werden gebracht van de details van de massamoord door de nazi’s met behulp van gaskamers. De WRB berekende dat zij tienduizenden levens hadden gered in de laatste zeventien maanden van de oorlog.
Op 12 april 1945 overleed Franklin Roosevelt aan een hersenbloeding in Warm Springs, Georgia. Diezelfde dag bezochten de generaals Eisenhower, Patton en Bradley het pas bevrijde concentratiekamp Ohrdruf. Roosevelt heeft de beelden van de bevrijding van de concentratiekampen en het einde van de Tweede Wereldoorlog niet meer mogen meemaken. Hij werd opgevolgd door zijn vice-president, Harry Truman.