De geneeskunde heeft niet altijd veel respect getoond voor het menselijk lichaam. Denk maar eens aan de afschuwelijke minachting die chirurgen vroeger hadden voor onze lichamelijke integriteit. Zij prikten gaten in de schedel en voerden overvloedig bloed af met bloedzuigers of lancetten – een praktijk die tot het einde van de 19e eeuw een medische steunpilaar bleef. Ook nu nog worden bij veel van de populairste operaties lichaamsdelen verwijderd – blindedarm, galblaas, amandelen, baarmoeder (meestal na de vruchtbare jaren) – met de verzekering dat de patiënt het zonder die onderdelen prima zal redden. Er zijn vele geldige redenen voor deze “ectomieën”, maar wat steeds minder verdedigbaar is geworden, is het idee dat het verlies van deze organen weinig of geen gevolgen heeft.
Neem de blindedarm. Of laat hem liever zitten, indien mogelijk. Velen van ons hebben op school geleerd dat dit kleine, vingervormige uitsteeksel van de dikke darm een nutteloos, overblijfsel van onze evolutie is, net als de nietige beenderen die bij sommige slangen worden aangetroffen. Maar dat idee is ontkracht, zegt evolutionair bioloog Heather Smith, directeur van Anatomical Laboratories aan de Midwestern University in Arizona. Een studie uit 2017 onder leiding van Smith bekeek gegevens over 533 soorten zoogdieren en ontdekte dat de appendix bij meerdere, niet-verwante soorten voorkomt. “Dit suggereert dat er een goede reden is om het te hebben,” zegt ze.
De reden lijkt immunologisch en gastro-intestinaal te zijn. Bij alle diersoorten die een blindedarm hebben, merkt Smith op, bevat deze of is nauw verbonden met lymfoïde weefsel, dat een rol speelt bij de ondersteuning van het immuunsysteem. Bij de mens herbergt de blindedarm ook een laag nuttige darmbacteriën – een feit dat werd ontdekt door wetenschappers van de Duke University. In een artikel uit 2007 stelden zij voor dat de blindedarm dient als een “veilig huis” om deze microben te bewaren, zodat wanneer het microbioom van de darm hard wordt getroffen door ziekte, we het kunnen aanvullen met de goede jongens die zich in de blindedarm schuilhouden. Enig bewijs voor dit idee dook op in 2011, toen een studie aantoonde dat mensen zonder blindedarm twee en een half keer meer kans hebben op een herhaling van infectie met Clostridium difficile, een gevaarlijke stam van darmbacteriën die gedijt in de afwezigheid van vriendelijkere soorten.
De blindedarm kan meer verre rollen in het lichaam hebben – waaronder enkele die verkeerd kunnen gaan. Uit een in oktober vorig jaar gepubliceerde studie bleek dat verkeerd gevouwen alfa-synucleïne – een abnormaal eiwit dat wordt aangetroffen in de hersenen van Parkinson-patiënten – zich kan ophopen in de blindedarm. Intrigerend genoeg bleek uit de studie dat mensen bij wie het orgaan als jonge volwassenen werd verwijderd, een bescheiden bescherming tegen Parkinson lijken te hebben.
Nieuw onderzoek heeft ook licht geworpen op de waarde van onze amandelen en adenoïden. In een studie die afgelopen juli werd gepubliceerd, beoordeelde een internationaal team de langetermijneffecten van het verwijderen of laten zitten van deze structuren bij 1,2 miljoen Deense kinderen. Over een follow-up periode van 10 tot 30 jaar bleek dat de 5% van de kinderen bij wie één of beide sets organen voor de leeftijd van negen jaar waren verwijderd, een twee- tot driemaal hoger percentage aandoeningen van de bovenste luchtwegen en hogere percentages allergieën en astma hadden. Met name hadden ze vaker last van oorinfecties en, in het geval van adenotonsillectomie, sinusinfecties – aandoeningen waarvan gedacht wordt dat ze door de operatie worden verholpen.
We weten al lang dat de adenoïden en amandelen “fungeren als een eerste verdedigingslinie tegen ziekteverwekkers die via de luchtwegen of het eten binnenkomen,” zegt Sean Byars, een senior research fellow aan de Melbourne School of Population and Global Health en hoofdauteur van het artikel. Het feit dat deze weefsels het meest prominent aanwezig zijn bij kinderen, en dat de adenoïden bijna verdwenen zijn op volwassen leeftijd, heeft de opvatting versterkt dat ze niet essentieel zijn, maar zoals Byars opmerkt, “misschien is er een reden waarom ze het grootst zijn in de kindertijd.” Misschien spelen ze een ontwikkelingsrol en helpen ze het immuunsysteem te vormen op manieren die blijvende gevolgen hebben.
Byars waarschuwt dat zijn studie, hoe groot deze ook is, op bevestiging door anderen wacht en dat de beslissing om een bepaald kind te behandelen op individuele basis moet worden genomen. Toch zegt hij: “Aangezien dit enkele van de meest voorkomende operaties bij kinderen zijn, suggereren onze resultaten dat een conservatieve benadering verstandig zou zijn.”
Het is vermeldenswaard dat het aantal tonsillectomieën in de VS is gedaald, vooral sinds de hoogtijdagen in het midden van de 20e eeuw. Chirurgen voeren ook minder hysterectomieën uit, een weerspiegeling van de groeiende opvatting dat de baarmoeder zijn nut niet verliest als het baren eenmaal voorbij is en dat er minder drastische manieren zijn om veel voorkomende problemen zoals vleesboomtumoren aan te pakken.
Zijn er dus menselijke lichaamsdelen die echt nutteloos of rudimentair zijn? Misschien is de beste zaak te maken voor de verstandskiezen. “Vergeleken met andere primaten zijn onze gezichten zo plat dat er vaak geen plaats voor is,” merkt Smith op. En gezien de manier waarop wij ons voedsel slachten en koken, “hebben we ze echt niet nodig.”