De Makkabeeën
Hanoeka is een van de weinige Joodse feestdagen die niet in de Bijbel wordt genoemd. Het verhaal van hoe Chanoeka ontstond, staat in de boeken 1 en 2 Makkabeeën, die geen deel uitmaken van de Joodse canon van de Hebreeuwse Bijbel.
Deze boeken vertellen het verhaal van de Makkabeeën, een kleine groep Joodse strijders die het Land Israël bevrijdden van de Syrische Grieken die het bezetten. Onder het bewind van Antiochus IV Epifanes probeerden de Syrische Grieken hun hellenistische cultuur op te leggen, die veel Joden aantrekkelijk vonden. In 167 v. Chr. verhevigde Antiochus zijn campagne door de Tempel in Jeruzalem te verontreinigen en Joodse gebruiken te verbieden. De Makkabeeën – onder leiding van de vijf zonen van priester Mattathias, met name Juda – voerden een drie jaar durende campagne die culmineerde in de reiniging en herinwijding van de Tempel.
Omdat zij niet in staat waren de feestdag Sukkot in de vroege herfst te vieren, besloten de zegevierende Makkabeeën dat Sukkot gevierd moest worden nadat zij de Tempel hadden heringewijd, hetgeen zij deden op de 25e van de maand Kislev in het jaar 164 v. Chr.Aangezien Soekkot zeven dagen duurt, werd dit het tijdschema voor Chanoeka.
Josephus’ Account
Omstreeks 250 jaar na deze gebeurtenissen schreef de eerste-eeuwse Joodse historicus Flavius Josephus zijn verslag over de oorsprong van de feestdag. Josephus verwees naar de feestdag als het Feest van het Licht en niet als Chanoeka. Josephus lijkt de pas ontdekte vrijheid die het gevolg was van de gebeurtenissen te verbinden met het beeld van licht, en de feestdag wordt nog steeds vaak aangeduid met de titel die Josephus eraan gaf.
De Talmoed en het Wonder van Olie
In de vroege rabbijnse periode ongeveer een eeuw later – op het moment dat de Misjnah (de eerste compilatie van de mondelinge rabbijnse wet die in de Talmoed is opgenomen) werd geredigeerd – was de feestdag bekend geworden onder de naam Chanoeka (“Inwijding”). De Misjna geeft ons echter geen details over de regels en gebruiken die met de feestdag samenhangen.
Het is in de Gemara (een commentaar op de Misjna) van de Babylonische Talmoed dat ons meer details worden gegeven en dat we duidelijk de ontwikkeling kunnen zien van zowel de feestdag als de verhalen die ermee samenhangen. De bespreking van Chanoeka wordt vermeld in Traktaat Sjabbat. Slechts drie regels zijn gewijd aan de gebeurtenissen van Chanoeka, terwijl drie pagina’s in detail beschrijven wanneer, waar en hoe de Chanoeka-lichten moeten worden aangestoken.
LEES: 9 dingen die je niet wist over Chanoeka
De Talmoed, die ongeveer 600 jaar na de gebeurtenissen van de Makkabeeën werd voltooid, bevat de overgebleven versie van het beroemde verhaal van de wonderbaarlijke kruik met olie die acht dagen lang brandde. De Talmoed vertelt dit verhaal in de context van een discussie over het feit dat vasten en rouwen niet zijn toegestaan op Chanoeka. Om te begrijpen waarom de inachtneming van Chanoeka zo belangrijk is, vertellen de Rabbijnen het verhaal van de wonderbaarlijke kruik met olie.
Misschien vertelden de Amoraim – de wijzen van de Talmoed – een oude mondelinge legende opnieuw om de feestdag te associëren met wat zij beschouwden als een overduidelijk, bovennatuurlijk wonder. Hoewel de schijnbaar wonderbaarlijke overwinning van de Makkabeeën op de Syrische Grieken zeker deel uitmaakte van het verhaal van de feestdag, ligt deze gebeurtenis nog steeds binnen het natuurlijke, menselijke domein. De Rabbijnen waren van mening dat dit onvoldoende rechtvaardiging was om de feestdag een wettelijke status te geven die het vasten verbood en het opzeggen van bepaalde feestgebeden inhield. Daarom zou het verhaal van een bovennatuurlijke gebeurtenis rond de olie – een wonder – onbetwistbaar een antwoord geven op alle zorgen over de legitimiteit van het vieren van de feestdag.
Hanoekkah in Moderne Tijden
Hanoekkah kreeg een nieuwe betekenis met de opkomst van het zionisme. Toen de vroege pioniers in Israël zich moesten verdedigen tegen aanvallen, begonnen zij zich te verbinden met de oude Joodse strijders die op dezelfde plaats standhielden. De feestdag Chanoeka, met zijn positieve uitbeelding van de Joodse strijder, sprak tot de werkelijkheid van de vroege zionisten die zich bijzonder verbonden voelden met de boodschap van vrijheid en vrijheid.
Hanoeka begon een nieuwe uitdrukking te vinden in de jaren die voorafgingen aan de stichting van de moderne staat Israël. In de wereld van na de Holocaust zijn Joden zich scherp bewust van de kwesties die Chanoeka oproept: onderdrukking, identiteit, godsdienstvrijheid en -uitdrukking, en de noodzaak om te strijden voor nationale onafhankelijkheid. Chanoeka heeft zich ontwikkeld tot een feestdag die rijk is aan historische betekenis, fysieke en bovennatuurlijke wonderverhalen, en een dialoog met de Joodse geschiedenis.