Voor veel mensen is alcohol drinken niet meer dan een aangename manier om zich te ontspannen. Mensen met stoornissen in het gebruik van alcohol drinken echter overmatig, waardoor ze zowel zichzelf als anderen in gevaar brengen. Deze vraag-en-antwoord factsheet legt alcoholproblemen uit en hoe psychologen mensen kunnen helpen herstellen.
Wanneer wordt drinken een probleem?
Voor de meeste volwassenen is matig alcoholgebruik – niet meer dan twee drankjes per dag voor mannen en één voor vrouwen en oudere mensen – relatief ongevaarlijk. (Een “drankje” is 1,5 ons sterke drank, 5 ons wijn of 12 ons bier, die alle 0,5 ons alcohol bevatten.
Matig gebruik ligt echter aan het ene uiteinde van een reeks die via alcoholmisbruik overgaat in alcoholafhankelijkheid:
-
Alcoholmisbruik is een drinkpatroon dat leidt tot aanzienlijke en steeds terugkerende nadelige gevolgen. Alcoholmisbruikers kunnen verzuimen belangrijke school-, werk- of gezinsverplichtingen na te komen. Zij kunnen drankgerelateerde juridische problemen hebben, zoals herhaalde arrestaties voor rijden onder invloed. Ze kunnen relatieproblemen hebben die verband houden met hun drankgebruik.
-
Mensen met alcoholisme – technisch bekend als alcoholafhankelijkheid – hebben geen betrouwbare controle meer over hun alcoholgebruik. Het maakt niet uit wat voor soort alcohol iemand drinkt of zelfs hoeveel: Alcoholafhankelijke mensen zijn vaak niet in staat om te stoppen met drinken als ze eenmaal beginnen. Alcoholverslaving wordt gekenmerkt door tolerantie (de behoefte om meer te drinken om dezelfde “high” te bereiken) en ontwenningsverschijnselen als het drinken plotseling wordt gestopt. Ontwenningsverschijnselen kunnen onder meer zijn: misselijkheid, zweten, rusteloosheid, geïrriteerdheid, beven, hallucinaties en stuiptrekkingen.
Hoewel ernstige alcoholproblemen de meeste publieke aandacht krijgen, veroorzaken zelfs milde tot matige problemen aanzienlijke schade aan individuen, hun families en de gemeenschap.
Volgens het National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism (NIAAA) had 6,2 procent van de volwassenen in de Verenigde Staten van 18 jaar en ouder een stoornis in het alcoholgebruik.1 Zo bleek uit een overheidsonderzoek dat ongeveer een op de vijf personen tussen 12 en 20 jaar actuele alcoholgebruikers waren, en dat ongeveer twee op de vijf jongvolwassenen, tussen 18 en 25 jaar, binge-alcoholgebruikers waren en ongeveer een op de tien zware alcoholgebruikers.2
Wat zijn de oorzaken van aan alcohol gerelateerde stoornissen?
Problematisch drinken heeft meerdere oorzaken, waarbij genetische, fysiologische, psychologische en sociale factoren allemaal een rol spelen. Niet elk individu wordt evenveel getroffen door elke oorzaak. Voor sommige alcoholmisbruikers zijn psychologische kenmerken zoals impulsiviteit, een laag gevoel van eigenwaarde en een behoefte aan goedkeuring aanleiding tot ongepast drinken. Sommige mensen drinken om emotionele problemen het hoofd te bieden of te “medicineren”. Sociale en omgevingsfactoren zoals groepsdruk en de gemakkelijke beschikbaarheid van alcohol kunnen een belangrijke rol spelen. Armoede en fysiek of seksueel misbruik verhogen ook de kans op het ontwikkelen van alcoholafhankelijkheid.
Genetische factoren maken sommige mensen extra kwetsbaar voor alcoholafhankelijkheid. In tegenstelling tot de mythe betekent het feit dat je “tegen drank kunt” dat je waarschijnlijk meer risico loopt – niet minder – op alcoholproblemen. Toch betekent een familiegeschiedenis van alcoholproblemen niet dat kinderen automatisch dezelfde problemen zullen hebben. Evenmin hoeft de afwezigheid van drankproblemen in de familie kinderen te beschermen tegen het ontwikkelen van deze problemen.
Als mensen eenmaal beginnen met overmatig drinken, kan het probleem zichzelf in stand houden. Zwaar drinken kan fysiologische veranderingen veroorzaken waardoor meer drinken de enige manier wordt om ongemak te vermijden. Personen met alcoholafhankelijkheid kunnen gedeeltelijk drinken om ontwenningsverschijnselen te verminderen of te vermijden.
Hoe beïnvloeden stoornissen in alcoholgebruik mensen?
Hoewel sommige onderzoeken suggereren dat kleine hoeveelheden alcohol gunstige cardiovasculaire effecten kunnen hebben, is men het er algemeen over eens dat zwaarder drinken tot gezondheidsproblemen kan leiden.
De effecten op korte termijn omvatten geheugenverlies, katers, en black-outs. Langetermijnproblemen in verband met zwaar drinken zijn onder meer maagkwalen, hartproblemen, kanker, hersenbeschadiging, ernstig geheugenverlies en levercirrose. Zware drinkers verhogen ook aanzienlijk hun kansen om te sterven door auto-ongevallen, doodslag en zelfmoord. Hoewel mannen veel meer kans maken op alcoholisme dan vrouwen, lijdt de gezondheid van vrouwen er meer onder, zelfs bij een lager consumptieniveau.
Drinkproblemen hebben ook een zeer negatieve invloed op de geestelijke gezondheid. Alcoholmisbruik en alcoholisme kunnen bestaande aandoeningen zoals depressie verergeren of nieuwe problemen veroorzaken, zoals ernstig geheugenverlies, depressie of angst.
Alcoholproblemen schaden niet alleen de drinker. Echtgenoten en kinderen van zware drinkers kunnen te maken krijgen met geweld binnen het gezin; kinderen kunnen het slachtoffer worden van lichamelijk en seksueel misbruik en verwaarlozing en psychische problemen ontwikkelen. Vrouwen die drinken tijdens de zwangerschap lopen een ernstig risico hun foetus te beschadigen. Familieleden, vrienden en vreemden kunnen gewond raken of gedood worden bij alcoholgerelateerde ongevallen en mishandelingen.
Wanneer moet iemand hulp zoeken?
Individuen verbergen vaak hun drankgebruik of ontkennen dat ze een probleem hebben. Hoe kunt u zien of u of iemand die u kent in de problemen zit? Tekenen van een mogelijk probleem zijn dat vrienden of familieleden hun bezorgdheid uiten, zich ergeren aan kritiek op uw drankgebruik, zich schuldig voelen over uw drankgebruik en denken dat u zou moeten minderen maar dat niet kunnen, of ’s morgens een glaasje nodig hebben om uw zenuwen te kalmeren of een kater te verlichten.
Sommige mensen met drankproblemen werken hard om ze op te lossen. Met de steun van familieleden of vrienden, zijn deze mensen vaak in staat om op eigen kracht te herstellen. Echter, mensen met alcoholverslaving kunnen meestal niet stoppen met drinken door wilskracht alleen. Velen hebben hulp van buitenaf nodig. Zij kunnen medisch begeleide detoxificatie nodig hebben om potentieel levensbedreigende ontwenningsverschijnselen, zoals toevallen, te vermijden. Als mensen eenmaal gestabiliseerd zijn, kunnen ze hulp nodig hebben bij het oplossen van psychologische problemen die samenhangen met problematisch drinken.
Er zijn verschillende benaderingen beschikbaar voor de behandeling van alcoholproblemen. Geen enkele benadering is de beste voor alle individuen.
Hoe kan een psycholoog helpen?
Psychologen die zijn opgeleid en ervaren in het behandelen van alcoholproblemen kunnen op vele manieren behulpzaam zijn. Voordat de drinker hulp zoekt, kan een psycholoog de familie of anderen begeleiden bij het vergroten van de motivatie van de drinker om te veranderen.
Een psycholoog kan met de drinker beginnen door de aard en de ernst van de problemen die de drinker heeft ondervonden, te beoordelen. De resultaten van het onderzoek kunnen een eerste leidraad zijn voor de drinker bij het zoeken naar een behandeling en kunnen de probleemdrinker motiveren om zich te laten behandelen. Mensen met drankproblemen verbeteren hun kansen op herstel door in een vroeg stadium hulp te zoeken.
Met behulp van een of meer van de verschillende soorten psychologische therapieën kunnen psychologen mensen helpen psychologische problemen aan te pakken die een rol spelen bij hun problematische drankgebruik. Een aantal van deze therapieën, waaronder cognitief-gedragstherapeutische behandeling van copingvaardigheden en motivationele verbeteringstherapie, werden ontwikkeld door psychologen. Andere therapieën zijn onder meer de 12-stappen-benaderingen die mensen met drankproblemen helpen bij het gebruik van zelfhulpprogramma’s zoals de Anonieme Alcoholisten (AA).
Deze therapieën kunnen mensen helpen hun motivatie om te stoppen met drinken op te voeren, omstandigheden te identificeren die drinken uitlokken, nieuwe methoden te leren om met risicovolle drinksituaties om te gaan, en sociale steunsystemen te ontwikkelen binnen hun eigen gemeenschap.
Alledrie van deze therapieën hebben hun doeltreffendheid bewezen. Uit een analyse van cognitieve gedragstherapieën bleek bijvoorbeeld dat 58 procent van de patiënten die een cognitieve gedragstherapie kregen, het beter deed dan de patiënten in een vergelijkingsgroep.3 In een andere studie verminderden motiverende interventies hoe vaak en hoeveel adolescenten dronken na een alcoholgerelateerde behandeling op de spoedeisende hulp.4 En een interventie genaamd Making Alcoholics Anonymous Easier verhoogde de kansen van de deelnemers om geen alcohol te drinken aanzienlijk.5 Veel mensen met alcoholproblemen lijden tegelijkertijd aan andere psychische aandoeningen, zoals ernstige angsten en depressies. Psychologen kunnen ook deze “samen voorkomende” psychische aandoeningen diagnosticeren en behandelen. Bovendien kan een psycholoog een belangrijke rol spelen bij het coördineren van de diensten die een drinker in behandeling ontvangt van verschillende gezondheidswerkers.
Psychologen kunnen ook huwelijks-, gezins- en groepstherapieën geven, die vaak nuttig zijn voor het herstellen van interpersoonlijke relaties en voor het oplossen van problematisch drinken op de lange termijn. Familiebanden beïnvloeden het drinkgedrag, en deze relaties veranderen vaak tijdens het herstel van een persoon. De psycholoog kan de drinker en zijn naasten helpen bij deze complexe overgangen, gezinnen helpen het probleemdrinken te begrijpen en te leren hoe zij hun herstellende familieleden kunnen steunen, en familieleden doorverwijzen naar zelfhulpgroepen zoals Al-Anon en Alateen.
Omdat iemand een of meer terugvallen kan hebben en weer probleemdrinken kan gaan gebruiken, kan het van cruciaal belang zijn een vertrouwde psycholoog of een andere gezondheidswerker te hebben met wie de betrokkene deze gebeurtenissen kan bespreken en ervan kan leren. Als de drinker niet in staat is de alcoholproblemen volledig op te lossen, kan een psycholoog helpen bij het verminderen van het alcoholgebruik en het minimaliseren van de problemen.
Psychologen kunnen ook doorverwijzingen geven naar zelfhulpgroepen. Zelfs nadat de formele behandeling is beëindigd, zoeken veel mensen extra steun door bij dergelijke groepen betrokken te blijven.
Alcoholgerelateerde stoornissen tasten het functioneren en de gezondheid ernstig aan. Maar de vooruitzichten voor succesvolle probleemoplossing op lange termijn zijn goed voor mensen die hulp zoeken bij geschikte bronnen.
De American Psychological Association erkent dankbaar de hulp van Peter E. Nathan, PhD, John Wallace, PhD, Joan Zweben, PhD, en A. Thomas Horvath, PhD, bij het ontwikkelen van deze factsheet.
1 Nationaal Instituut voor Alcoholmisbruik en Alcoholisme. (2018). “Alcohol Use Disorder.”
2 Substance Abuse and Mental Health Services Administration. (2017). Key substance use and mental health indicators in the United States: Resultaten van de 2016 National Survey on Drug Use and Health (HHS Publication No. SMA 17-5044, NSDUH Series H-52). Rockville, MD: Center for Behavioral Health Statistics and Quality, Substance Abuse and Mental Health Services Administration. Opgehaald van https://www.samhsa.gov/data/
3 Magill, M., & Ray, L.A. (2009). “Cognitieve gedragstherapeutische behandeling met volwassen alcohol- en illegale druggebruikers: A meta-analysis of randomized controlled trials.” Journal of Studies on Alcohol and Drugs, 70 (4): 516-527.
4 Spirito, A., Sindelar-Manning, H., Colby, S.M., Barnett, N.P., Lewander, W., Rohsenow, D.J., & et al. (2011). “Individual and family motivational interventions for alcohol-positive adolescents treated in an emergency department.” Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine, 165 (3): 269-274.
5 Kaskutas, L.A., Subbaraman, M.S., Witbrodt, J., & Zemore, S.E. (2009). “Effectiviteit van Making Alcoholics Anonymous Easier: A group format 12-step facilitation approach.” Journal of Substance Abuse Treatment, 37 (3): 228-239.
Updated sept. 2018